بررسی اوضاع افغانستان ؛پوست اندازی حاکمیت در صد و دومین سالگرد استقلال این کشور

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: درباره زمان و ماهیت استقلال افغانستان، اختلاف‌نظر وجود دارد؛ برخی کارشناسان بر این باورند که آنچه امروز به‌عنوان استقلال افغانستان از آن یاد می‌شود، تنها پس گرفتن سیاست خارجی افغانستان از بریتانیا توسط «شاه امان‌الله» در سال ۱۲۹۸ بود.

چنانچه مسعود حسینی، استاد تاریخ دانشگاه هرات در صد سالگی استقلال افغانستان، تاکید کرد افغانستان فعلی از استقلال لازم که شاخصه‌ی آن قدرت اراده و اداره‌ی مملکت باشد، برخوردار نیست. به هر حال ۲۸ اسد/ مرداد ۱۲۹۸ برابر با ۱۹ اگوست ۱۹۱۹ را روز ملی افغانستان می‌نامند و آن را جشن می‌گیرند.

از استقلال افغانستان تا دومین دوره ریاست جمهوری «اشرف غنی» ۱۰۲ سال می‌گذرد و افغانستان در این یک قرن، فراز و فرود‌ها و کشمش‌های بسیاری را شاهد بوده و تجربه کرده است. در این سال‌ها «امان‌الله خان»، «حبیب‌الله کلکانی»، «محمد نادرخان»، «محمد ظاهر شاه»، «محمد داوود خان»، «نور محمد ترکی»، «حفیظ‌الله امین»، «ببرک کارمل»، «صبغت‌الله مجددی»، «برهان‌الدین ربانی»، «طالبان»، «حامد کرزی» و «محمداشرف غنی»، در قالب نظام‌های شاهی، جمهوری، امارت اسلامی و جمهوری اسلامی در افغانستان به قدرت رسیدند.

افغانستان، در حالی وارد صد و سومین سالگرد استقلال می‌شود که به جز ولایت پنجشیر یکی از ۳۴ ولایت افغانستان، دیگر مناطق، تحت کنترل طالبان است. «اشرف غنی» از کشور گریخته و «حامد کرزی» رئیس‌جمهور پیشین و «عبدالله عبدالله» رئیس شورای عالی مصالحه ملی افغانستان بر ادامه تلاش‌ها برای برقراری آرامش تاکید دارند. عربستان سعودی با صدور بیانیه‌ای، تلویحا حکومت طالبان را به رسمیت شناخته است و چین و روسیه همکاری با طالبان را منوط به گذشت زمان کرده‌اند. در این میان جمهوری اسلامی ایران در اولین موضع‌گیری رسمی، خواستار توجه جدی به مصونیت دیپلمات‌ها و اماکن دیپلماتیک در چارچوب کنوانسیون‌های بین‌المللی شد و بار دیگر بر آمادگی جهت تسهیل موضوعات افغانستان از طریق گفتگو‌های بین الافغانی و همچنین کمک به اجماع منطقه‌ای در موضوع افغانستان و مهم‌تر از همه انتقال مسالمت‌آمیز قدرت از طریق شورای راهبری متشکل از رهبران بزرگ و سرشناس افغانستان تاکید کرد.

این در حالی است که با گذشت حدود دو دهه از حمله آمریکا به افغانستان به بهانه شکست القاعده و طالبان که یکی از پیچیده‌ترین و رازآلودترین رویداد‌های قرن حاضر می‌باشد، نه تنها واشنگتن موفق به شکست و نابودی طالبان نشد، بلکه با انجام قریب به ۱۰ دور مذاکره با آن‌ها در دوحه، به این گروه مشروعیت نیز بخشید. به واقع طالبان چگونه توانست با کمترین امکانات نظامی و مهم‌تر از آن با سرعتی شگرف، افغانستان را تحت کنترل خود درآورد. واقعیت امر این است که به لحاظ لجستیکی و نظامی، برتری با دولت افغانستان بود؛ نیروی نظامی، امنیتی، اطلاعاتی، هوایی، پلیس و نیرو‌های ویژه افغانستان رقمی در حدود ۳۰۷ هزار نفر است که از این تعداد ۱۸۰ هزار نیرو آمادگی حضور در صحنه عملیات را داشتند.

لیکن نقش آمریکا و متحدانش در افغانستان (مشرعیت‌بخشی به طالبان، رسوخ در لایه‌های سیاسی، نظامی و امنیتی افغانستان) در کنار دلایل دیگری همچون پایگاه اجتماعی طالبان (طالبان افغانستان در میان قوم پشتون دارای پایگاه قدرتمند اجتماعی است. شهر قندهار که دومین شهر بزرگ افغانستان و مرکز قوم پشتون محسوب می‌شود، پایگاه اصلی این گروه است) فساد در ساختار حکومتی، شکاف میان حکومت و مردم، از دست رفتن پایگاه اجتماعی مبارزان قدیمی نزد مردم و دولت مرکزی و ساختار ضعیف و غیر عملیاتی ارتش ساخته شده توسط آمریکا از دلایل اصلی وقایع اخیر در افغانستان به شمار می‌آید.

هرچند نظامیان آمریکایی پس از ۲۰ سال اشغالگری در افغانستان، شبانه و بی‌خبر پایگاه هوایی بگرام را که بزرگترین پایگاه نظامیان آمریکایی در افغانستان بود، با هدف خلاصی از طولانی‌ترین و پرهزینه‌ترین جنگی که خروجی جز ناامنی نداشت، تخلیه کردند، اما این خروج شبیه به فرار، تبعات سیاسی، امنیتی بسیار عظیم و سریعی برای افغانستان رقم زد. آمریکا اگر یخشی از هزینه نظامی دو تریلیون دلاری در افغانستان را صرف رشد و توسعه افغانستان می‌کرد، می‌توانست بسیاری از مسائل این کشور را سر و سامان دهد. اما نه تنها هیچ تحول و توسعه اجتماعی و اقتصادی در افغانستان صورت نگرفت، بلکه بسیاری از زیرساخت‌های این کشور نیز ویران شد؛ لذا جمهوریت آمریکایی اهداف دیگری را دنبال می‌کرد.

پیشروی بلامنازع و سریع طالبان و تحرکات امروز در افغانستان را باید موازی با شکست سیاست‌های بلندمدت آمریکا در منطقه دانست. اظهارات جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در اولین واکنش به سقوط دولت کابل و به قدرت رسیدن طالبان، و پذیرش اشتباهات متعدد در افغانستان در طول دو دهه حضور نظامی ایالات متحده در افغانستان، موید این موضوع است. بی شک "پروژه دمکراتیک‌سازی از بیرون" همواره محتوم به شکست است. «تاریخ افغانستان و فرهنگ سلطه‌ناپذیر آن»، «شرایط جغرافیایی»، و «بافت روستایی و اجتماعی افغانستان» سه عامل مهمی است که متجاوزان به افغانستان را همواره با شکست روبرو کرده است؛ از ۱۰۲ سال پیش تاکنون.

پژوهشگر: فرشته مقدم

• منابع:

در افغانستان چه می‌گذرد؟ / روایت محمدحسین جعفریان از رخداد‌های اخیر همسایه شرقی ایران، خبرگزاری فارس،۲۴/ ۵/ ۱۴۰۰
نگاهی به سیاست خارجی افغانستان در صد سال گذشته، طلوع نیوز ۱/۱/ ۱۴۰۰
مهم‌ترین دلایل پیشروی طالبان در افغانستان چیست؟ ایسنا، ۲۲/ ۴/ ۱۴۰۰
پسر شاه مسعود: به خاطر صلح، خون پدرم را فدا می‌کنم، اقتصادنیوز، ۲۵/ ۵/ ۱۴۰۰