تجارت ایران با همسایگان روابط با ترکیه

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: در شمال غربی ایران کشوری پرباران و پردریا با مردمانی هم کیش با مردم ایران قراردارد. پرباران بودن این کشور همسایه به دلیل قرارگیری بخش‌های شمال، غرب و جنوب غربی این کشور در ساحل دریا‌های سیاه، مرمره، اژه و مدیترانه است. ترکیه درواقع یکی دیگر از کشور‌های اوراسیایی منطقه است که در بخش‌های شرق وجنوب شرقی با کشور‌های آسیایی و در شمال و غرب و جنوب غربی هم از طریق مرزخشکی و هم از راه دریا با برخی کشور‌های اروپایی هم مرز است.

موقعیت راهبردی ترکیه در دسترسی به راه‌های دریایی و آب‌های آزاد و همچنین خاک حاصلخیزش و رونق کشت وکار و کشاورزی در آن از دیرباز مراودات مستمری را بین مردم ترکیه و ایران رقم زده است. البته پیشرفت در برخی حوزه‌های مدرن اقتصاد نیز امروزه به گسترش این مراودت دیرینه افزوده است.

ترکیه ۵۲۴.۲ کیلومتر مرزخشکی و ۴۱.۹ کیلومتر مرز آبی و در مجموع ۵۶۶.۱ کیلومترمرز مشترک با ایران دارد. در این پژوهش به شیوه اسنادی سطح روابط اقتصادی ایران و ترکیه را در سال‌های اخیر مرور می کنیم.

آثار مثبت، اما شکننده یک سیاست اقتصادی
در سایه حسن همجواری ایران و ترکیه، اتباع دو کشور در ۵۰ سال اخیر – ازسال ۱۳۴۲ تاکنون - برای تردد نیازی به روادید نداشته اند. لغو روادید در این سال‌ها در ارتقای روابط دو کشور در جنبه‌های مختلف اقتصادی و گردشگری نقش موثری ایفاکرده است. با اجرای توافقنامه تجارت ترجیحی بین ایران و ترکیه در سال ۲۰۱۵ / ۱۳۹۴ کاهش ۲۶۵ ردیف تعرفه گمرکی، اجرایی شد. به این ترتیب، ترکیه ۱۴۰ فقره از کالا‌های صادراتی ایران، شامل اقلام کشاورزی، شیلاتی و مواد غذایی غیراساسی و ایران نیز ۱۲۵ فقره از کالا‌های صادراتی ترکیه شامل تولیدات صنعتی را زیر پوشش تخفیف تعرفه‌های گمرکی (بطور متوسط بین ۲۰ تا ۵۰درصد نسبت به کشور‌های دیگر) قرار داده اند.

تاکید مقامات تهران – آنکارا برای ارتقای حجم مناسبات به ۳۰ میلیارد دلار موضوعیست که ازدید کارشناسان می‌تواند مبنای گام بعدی برای پیشرفت مراودات اقتصادی تهران – آنکارا و برقراری تجارت آزاد بین دوکشور باشد. =بیشترین میزان تجارت دو کشور مربوط به سال ۲۰۱۲ می‏ شود که حدود ۲۲ میلیارد دلار بوده است. از این میزان حدود ۱۲ میلیارد دلار آن صادرات ایران به ترکیه و حدود ۱۰ میلیارد دلار آن واردات ایران از این کشور بوده است. علت بالا بودن تجارت ایران با ترکیه در این سال، بالا بودن ارزش واردات ایران از ترکیه، در مقایسه با سال‏‌های پیش و بعد از آن، است.

تحلیل گران، رفتار‌های بدون هدف گذاری و غیر اقتصادی تجار و بازرگانان ایرانی و ترک در انتخاب مقاصد واردات و صادرات، شیوع بیماری کرونا و بسته شدن مرز‌ها را درکاهش روابط تجاری بین ایران و ترکیه موثرمی دانند.

الگویی برای همکاری توام با رقابت سازنده ایران و ترکیه دو کشور مهم با نقش و درجه تأثیر گذاری متفاوت، در منطقه خاورمیانه هستند. این اختلاف‌ها و تفاوت‌ها در بسیاری موارد به رقابت تبدیل شده، اما به نزاع منجر نشده است. از نظر تجاری نیز با وجود اینکه اقتصاد ایران وترکیه مکمل هم نیستند، اما روابط تهران و آنکارا همواره براساس مولفه‌های همگرایانه و مبتنی بر همکاری دوجانبه بوده است. حتی در مقاطعی از جمله در دوران دفاع مقدس و تحریم‌های اقتصادی ترکیه به بهترین شریک تجاری ایران تبدیل می‌شود.

تاکید دو کشور بر ایجاد واحد پول اسلامی با هدف سرعت بخشی به گسترش مراودات بین کشور‌های جهان اسلام و راه اندازی مکانیسم‌هایی از قبیل تجارت با پول ملی و نیز مبادله کالا به کالا بین دو کشور از دیگرمصادیق روابط همگرایانه تهران – آنکارا در سال‌های اخیر است.

مهمترین اقلام صادراتی ایران به ترکیه شامل مواد پلاستیکی، فلزات معمولی ازجمله مس، روی، آلومینیوم، مواد سوختی و معدنی و مهمترین اقلام وارداتی از ترکیه شامل ماشین آلات و وسایل مکانیکی، ادوات برقی، منسوجات و پوشاک، صنایع غذایی، خمیر چوب و اشیای چوبی، صنایع شیمایی و پلاستیکی است.

آثار باستانی، طبیعت و مراکز خرید شهری با برخورداری از زیرساخت‌هایی در حوزه هتل و هتلداری وهمچنین مدرن سازی خطوط حمل ونقل هوایی، ریلی و دریایی، رونق خوبی به صنعت گردشگری ترکیه بخشیده است. بخش پیمانکاری و ساخت و ساز ترکیه یکی از فعالترین و پویاترین پیمانکاران جهان است. وجود نزدیک به ۱۰۰ فرودگاه و امکان جابجایی مسافران از کشور‌های مختلف، فرودگاه‌های این کشور را به یکی از پررفت وامدترین‌ها تبدیل کرده است. تولید محصول‌هایی با نشان ترک (محصول‌هایی برندسازی شده و دارای استاندار‌های جهانی) در زمینه لوازم خانگی، مواد غذایی، منسوجات، پوشاک و الکترونیک نیز از زمینه‌های مناسب برای تبادل کالا و همچنین انتقال تجربه‌ها و دانش افزایی در تمامی ظرفیت‌های اقتصادی موجود بین ایران و ترکیه است.

وجود این ظرفیت‌ها در کشوری همسایه با جمهوری اسلامی ایران در حالیست که ایران نیز علاوه بر برخورداری از آثارکهن تمدنی و باستانی، طبیعت زیبا و گوناگون در زمینه تولید نفت و گاز و برخی اقلام کشاورزی و تغذیه‌ای از جمله زعفران، خاویار، زرشک، گردو و بادام، مواد معدنی، صنعتی و سنگ‌های قیمتی از جمله، فیروزه، روی، باریت، آهن و فرش دستبافت از برترین‌های جهان است بنابراین بطور طبیعی همجواری جغرافیایی دوکشور، استفاده از این ظرفیت‌ها برای تامین نیازمندی‌های دوکشور را از نظر اقتصادی در موقعیت برد- برد قرار خواهد داد.

قدرتمند و قابل اعتماد
جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه هردو از کشور‌های قدرتمند خاورمیانه با موقعیت‌های استراتژیکی در منطقه وجهان هستند. این دوکشور قدرتمند علاوه بر این با سابقه بیش از ۴۰۰ سال حسن همجواری دو همسایه قابل اعتماد برای یکدیگر نیز بوده اند؛ بنابراین در دنیای کنونی و درشرایطی که اقتصادمحوری در روابط بین الملل ابعاد گسترده تری یافته است بنظر می‌رسد سهل انگاری در موضوع روند نزولی روابط تجاری ایران و ترکیه، برخلاف منافع فعالان اقتصادی و مردم دو کشور است.

ترکیه کشوری با اقتصاد مبتنی برتجارت آزاد است و این یعنی اصلاح برخی قوانین مرتبط با تجارت و سیاست خارجی و همچنین طراحی و اجرایی کردن توافقنامه‌هایی برای افزایش سرمایه گذاری‌های مشترک میان دو کشور بیش از هرزمان دیگری ضروری می‌باشد. بویژه اینکه درشرایط کنونی ترکیه چهارمین شریک تجاری ایران است و به باور کارشناسان اقتصادی تلفیق نیروی کار ارزان و متخصص ایران و ورود ماشین آلات و دانش فنی ترکیه این امکان را فراهم خواهد کرد در حوزه‌هایی مانند پتروشیمی، پوشاک، تولید برق و انرژی و نیز صنایع پلاستیک دو کشور بتوانند با سرمایه گذاری‌های مشترک، کالا‌های مشترکی را نیز تولید و به کشور‌های منطقه صادر کنند.

منابع
- نامی، محمدحسن و دیگران (۱۳۹۱) الگوی جدید برای محاسبه مساحت و طول مرز‌های ج. ا. ایران، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا، سال دوم، شماره ۲ www.sid.ir
- خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران – ایرنا https://www.irna.ir/news/۸۳۸۴۲۶۷۷
- پایگاه معاونت بررسی‌های اقتصادی، http://tccim.ir/economic/FullDoc.aspx?nid=۱۴۲۳&itm=۲
- خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران – ایرنا، https://www.irna.ir/news/۸۴۰۵۷۶۳، ۳
- شورای راهبردی روابط خارجی، https://www.scfr.ir/fa/۳۰۰/۳۰۱۰۱/۱۳۰۰۰۰
- خبرگزاری تسنیم، https://www.tasnimnews.com/fa/news۲۴۵۱۴۴۵