تجارت ایران با همسایگان ظرفیت‌های پاکستان

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: جمهوری اسلامی ایران و جمهوری اسلامی پاکستان در جنوب شرقی و از راه استان سیستان و بلوچستان ۶۱۳.۴ کیلومتر مرز خشکی واز طریق دریای عمان ۳۱۱.۴ مرز آبی و درمجموع ۹۲۴.۸ کیلومتر مرز مشترک دارند.

علاوه بر همجواری در جغرافیا از لحاظ اشتراکات تاریخی، مذهبی و فرهنگی نیز دو کشور پیوند‌های ناگسستنی دارند. روابط تجاری ایران و پاکستان، اما از این قرابت و همجواری سهم چندانی ندارد. این درحالیست که موانع جدی هم برسر راه گسترش تبادلات وجود ندارد.

اینکه چرا از پتانسیل‌های اقتصادی در روابط دوکشور غفلت شده و آیا اراده‌ای برای رفع موانع وجود دارد یا نه پرسشی است که در این پژوهش به شیوه اسنادی درصدد پاسخگویی به آن هستیم.

برآوردی از میزان تبادلات
پاکستان یکی از ۱۰ کشور پرجمعیت جهان با رشد جمعیتی بالا و به لحاظ سنی، بسیار جوان است. حدود هفتاد درصد جمعیت پاکستان در روستا‌ها زندگی می‌کنند. کشاورزی، دامپروری و صیادی شغل بیشتر مردم و بخشی از منایع صادراتی این کشور است. همچنین ذخایر عظیمی از معادن کروم و سنگ آهک را درخود جای داده بطوریکه بخشی از صادرات پاکستان را نیز بخود اختصاص داده است. در بخش صنعت هم در صنایع اسلحه سازی، کشتی سازی، ماشین سازی و ادوات کشاورزی، صنایع دستی شامل مصنوعات چوبی، پارچه، رنگرزی، سوزن دوزی و زیورآلات توان صادراتی خود را حفظ کرده است. پاکستان گرچه از منابع نفت و گاز، ذغالسنگ و آهن هم برخوردار است، اما ذخایر قابل توجهی ندارد و بیشتر تامین کننده مصارف داخلی است.

طبق اعلام مرکز تجارت بین الملل، پاکستان سالانه حدود ۶۰ میلیارد دلار واردات از کشور‌های جهان دارد. سهم ایران از بازار این همسایه شرقی، کمتر از یک درصد است. بر این اساس برنج مهمترین کالای صادراتی پاکستان به جهان و واردات نفت خام، روغن حاصل از مواد معدنی و قیری بیشترین حجم واردات پاکستان از کشور‌های جهان است.

این درحالیست که ایران در تامین بسیاری از نیازمندی‌های پاکستان مانند گازمایع (ال پی جی)، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی (نفت، قیر، نفت سفید، گازوئیل، بنزین، کود‌های شیمیایی، تولیدات پلیمری و….)، لبنیات، خشکبار، لوازم خانگی، لوازم بهداشتی، لوازم ساختمانی، سیمان و بسیاری دیگر از کالا‌ها این قابلیت را دارد که سهم بیشتری از بازار پرجمعیت کشور همسایه شرقی را از آن خود کند؛ و البته تامین این نیاز‌های وارداتی برای پاکستان از طریق ایران بسیار اقتصادی‌تر از دیگر کشورهاست.

راه‌هایی برای بهبود روابط
اقتصاد محوری در سیاست خارجی، رویکردی بنیادی در روابط بین الملل ایجاد می‌کند؛ تعاریف سنتی از امنیت را دگرگون و در کنار نگرشی صلح طلبانه بر روابط با دیگر کشورها، تعاریف جدیدی از امنیت و قدرت را نیز ارائه می‌کند؛ بعبارت دیگر رویکردی پر دستاورد است که از سال‌ها پیش، ژاپن و چین درپیش گرفتند و اکنون بسیاری از کشور‌های در حال توسعه به الگو پذیری از این رویکرد روی آورده اند.

اسلام آباد نیز بنظر میرسد اکنون سیاست خارجی امنیت محور را به اقتصاد محوری سوق داده است و براین اساس برای تامین زیرساخت‌های امنیتی خود به جای اتکا به چند کشور، ارتباطات متقابل خود را به محدوده وسیعتری از کشور‌ها انتقال داده است. در این چارچوب روابط تجاری ایران وپاکستان هم رو به بهبود است و سران دو کشور در آمد وشد‌های دیپلماتیک گام‌هایی برای توسعه روابط وتکمیل طرح‌های ناتمام گذشته برداشته اند.

آخرین آمار‌ها حاکیست حجم مبادلات تجاری ایران و پاکستان در سال ۱۳۹۹ کمی بیش از ۷۰۰ میلیون دلار و بصورت عمده به تبادلات تجاری در حوزه انواع سوخت و انرژی و کشاورزی اختصاص یافته است.

بیشترین صادرات ایران به پاکستان همواره دربخش انرژی و شامل صادرات برق و گاز بوده است. در این راستاو برای تسهیل فرایند صادرات گاز ایران از طریق مرز سیستان وبلوچستان حدود یک دهه پیش (۱۳۸۸ / ۲۰۰۹) قرارداد طرح صادرات گاز ایران به پاکستان موسوم به خط لوله صلح با وجود تحریم‌ها و فشار‌های خارجی امضا شد و قرار بود تا سال ۱۳۹۳/۲۰۱۴ به اتمام برسد. هزینه کل این پروژه ۷۶۵۱ میلیارد دلار برآورد شد و سهم پاکستان حدود ۱، ۲۵ میلیارد دلار بود که متاسفانه با وجود اینکه جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود در ساخت خط لوله در داخل ایران عمل کرد، اما پاکستان به دلیل کمبود بودجه نتوانسته است ساخت لوله را تمام کند.

بسیاری از کارشناسان و رسانه‌های پاکستانی بعد از توافق راهبردی ایران و چین که یک ماه پیش در فرودین ۱۴۰۰ رسانه‌ای شد این توافق را سرمنشا تحولاتی مثبت در منطقه ارزیابی و از آن با عنوان " طرح ابتکاری چند میلیارد دلاری راه ابریشم جدید یا همان یک کمربند- یک جاد (BRI) " یاد کردند.

پاکستان راه زمینی بین ایران و چین است و همسایگی پاکستان با هردو کشور ایران وچین موقعیتی استراتژیکی ایجاد کرده است که در این شرایط به نفع پاکستان و پیشبرد طرح نیمه تمام خط لوله صلح نیز خواهد بود. مهمتر از این، همکاری پاکستان با طرح راهبردی ایران وچین از آنجا که مستلزم برقراری امنیت مرزی سه کشور است انتظار میرود موجب حاکمیت امنیتی قوی و به تبع آن کنترل ناامنی‌ها و قاچاق در منطقه شود.

بهر حال افزایش امنیت میان ایران و پاکستان یک ضرورت برای اجرای موفقیت آمیز کریدور اقتصادی چین و پاکستان، سی پِک (CPEC) است که بخشی از پروژه یک کمربند- یک جاده است.

مقامات پاکستان هم افزایش شمار گذرگاه‌های رسمی و بازار‌های مرزی با ایران را خواستار شده اند در این چارچوب به تازگی و در روز‌های اخیر (۱/ ۲/ ۱۴۰۰) سومین پایانه مرزی ایران و پاکستان در منطقه پیشین که جنوبی‌ترین مرز ایران و پاکستان محسوب میشود با نام گذرگاه "پیشین –‌مند " بطور رسمی افتتاح شد.

با آغاز تحول در فعالیت مرز‌های میرجاوه، ریمدان و پیشین و همچنین اقدامات عملی مقامات ایران و پاکستان برای افزایش بازار‌های مرزی، گام‌های موثری برای گسترش تبادلات اقتصادی و رفت و آمد‌های تجاری بازرگانان دو کشور نیز برداشته شده است.

ضرورت تقویت دیپلماسی اقتصادی
تاثیرپذیری روابط اقتصادی از مسائل سیاسی و بین المللی یکی از مهمترین دلایل کاهش روابط تجاری ایران و پاکستان است. از این رو، از جمله دلایل پایین بودن سطح روابط اقتصادی ایران و پاکستان در سال‌های اخیر را می‌توان با افزایش تحریم‌های آمریکا برضد ایران به ویژه تحریم بانک مرکزی، توقف ساخت خط لوله و راه آهن بین ایران و پاکستان به دلیل مشکلات مالی طرف پاکستانی، بالا بودن موانع غیرتعرفه ای، بالا بودن حجم مبادلات تجاری غیررسمی (قاچاق) در مقایسه با مبادلات رسمی و ناامنی‌های مرزی و ناتوانی اسلام آباد در کنترل فعالیت شبه نظامیان و اوضاع متشنج مناطق مرزی پاکستان مرتبط دانست.

دلایلی که البته چندان اساسی بنظر نمی‌رسد و تهران و اسلام آباد با درنظر گرفتن منافع دوجانبه و تفاهم وهمکاری متقابل می‌توانند موانع موجود را برطرف کنند.

تامین انرژی، مهمترین نیاز وارداتی پاکستان است و ایران در بین کشور‌های دارنده منابع انرژی درمنطقه نزدیکترین و تنها کشوریست که با پاکستان مرز مشترک زمینی دارد و بطور طبیعی اقتصادی‌ترین مسیر برای انتقال انرژی محسوب می‌شود.

 

از سوی دیگر اقلام کشاورزی مورد نیاز ایران ازجمله گوشت و برنج از طریق پاکستان قابل تامین است. در مورد ناامنی‌های مرزی و مبارزه با قاچاق نیز با توجه به تجربیات موفق ایران در مبارزه با قاچاق و استقبال طرف پاکستانی از گسترش همکاری‌ها با ارتش جمهوری اسلامی ایران بنظر می‌رسد افزایش مراودات اقتصادی دوکشور یک اصل برد – برد و حامل منافع پرسود دوجانبه است و امید می‌رود در این شرایط طراحان سیاست خارجی دوکشور با ایجاد بستر‌های پایدار و برنامه ریزی‌های بلندمدت برای استمرار مناسبات به پیشبرد ثبات اقتصادی بوجودآمده کمک کنند.