شورا‌های شهر و روستا و توسعه فضای سبز

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: اهمیت و نقش فضای سبز در حیات و توسعه شهر‌ها تا حدی است که از آن به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه پایدار یاد می‌شود.

 

امروزه برنامه ریزی و مدیریت توسعه فضای سبز شهری به موضوعی مهم و ضروری در شهرسازی و مدیریت شهری تبدیل شده است و دستیابی به توسعه پایدار فضای سبز شهری، نیازمند تصویب قوانین مناسب از سوی شورا‌ها و اتخاذ سیاست‌های مدیریتی قوی در زمینه‌های فنی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در شهرداری‌هاست. سیاست‌هایی که نظارت بر اجرای صحیح آن نیز از وظایف ذاتی شوراهاست. شورا‌های اسلامی روستا نیز وظیفه حراست از منابع سبز محدوده خود را دارند.

 

متاسفانه در سال‌های گذشته شاهد نابودی باغات و مزارع کشاورزی بوده‌ایم و ساخت و ساز بی‌رویه در زمین‌هایی که کاربری کشاورزی داشته اند، افزایش یافته است؛ موضوعی که مسئولیت شورا‌های اسلامی روستا در سراسر کشور دوچندان کرده است.

 مستندات
منظور از فضا‌های سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت است که علاوه بر بازدهی اجتماعی، واجد بازدهی اکولوژیکی یا بوم‌شناسی نیز هست؛ زیباسازی بخش‌های شهری، کاهش دمای محیط، تولید اکسیژن و افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش از آن جمله است. عموما فضای سبز شهر‌ها به دو بخش تقسیم می‌شود:
- درون شهری: شامل فضا‌های سبز عمومی، خصوصی و دولتی است. این فضا به زیبایی محیط زیست کمک کرده و در کاهش تراکم شهری، ایجاد مسیر‌های هدایتی، تکمیل و بهبود کارکرد تاسیسات آموزشی، فرهنگی، مسکونی و ذخیره زمین برای گسترش آینده شهر موثر است.
- پیرامون شهر: شامل کمربند سبز، محور‌های سبز و پارک‌های ملی و جنگلی می‌شود. این فضا مهارکننده رشد بی رویه شهر و بازدهی اکولوژیک- زیست محیطی شهر هستند.

اگر در گذشته، فضا‌های سبز به دلیل وسعت محدود شهر‌ها و سهولت دسترسی ساکنین به نواحی اطراف، بیشتر در جنبه‌های زیباسازی و ظاهرسازی سیمای نواحی شهری تجلی می‌یافت، امروزه به دلایلی همچون افزایش جمعیت، رشد فیزیکی شهرها، توسعه صنعت و وسایط نقلیه موتـوری و در نتیجـه ایجـاد انواع آلودگی‌های زیست محیطی، به مثابه شش تنفسی شهر‌ها مـورد توجـه قرار گرفته است.

 

با این حال فضای سبز بسیاری از شهر‌های ما هنوز به استاندارد‌های بین‌المللی نرسیده است. به گفته «سید حبیب راضی» مدیرکل دفتر محیط زیست و خدمات شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، سرانه فضای سبز شهری کشور ۱۲متر مربع است که در کلان‌شهر‌ها و مراکز استان‌ها به ۱۵ متر مربع افزایش یافته است.

آمار‌های رسمی مدیریت شهری تهران حاکی از آن است که سرانه فضای سبز شهری برای هر شهروند تهرانی از حدود نیم مترمربع در اوایل دهه ۶۰ به حدود ۱۶ مترمربع در سال‌های اخیر رسیده است. با این وجود هنوز با سرانه استاندارد تعریف شده از سوی سازمان ملل (۲۰ تا ۲۵ متر مربع) فاصله دارد. البته شهر تهران از جمله کلانشهر‌های دنیا است که سرانه فضای سبز در مناطق ۲۲گانه آن نیز تفاوت زیادی دارد.

وضع فضای سبز روستا‌های کشورمان نیز با چالش‌هایی جدی مواجه است. بحران‌های طبیعی، افزایش فقر روستایی، توسعه صنایع و گردشگری، خزش شهری، فعالیت‌های انسان، توسعه‌نیافتگی فیزیکی نقاط روستایی، تغییر کاربری اراضی، اتکای به نظام دامداری سنتی و آشنا نبودن روستاییان با ارزش اقتصادی دامداری، بهره‌برداری بیش از توان محیط زیست، استفاده از کود‌های شیمیایی و حیوانی، زباله‌ها و آلودگی محیط زیست از مهم‌ترین عوامل موثر بر تخریب محیط زیست در سکونت‌گاه‌های روستایی به شمار می‌آید.

با توجه به رشد روز افزون شهرنشینی که ساختار اکولوژیکی شهر‌ها را دستخوش تغییرات وسیعی کرده، نیاز به ایجاد و توسعه فضا‌های سبز شهری از اهمیت بسیاری برخوردار است و شورا‌های اسلامی شهر باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند. شناسایی شرایط اکولوژیکی و اقلیمی، منابع آب، کیفیت خاک، ساختار جمعیتی و ارزش‌های حاکم بر جامعه محلی، و برنامه‌ریزی توسعه فضای سبز طبق آن، ما را در رسیدن به توسعه پایدار فضای سبز شهری یاری می‌کند.

 

شورا‌های اسلامی باید توجه داشته باشند که توسعه فضای سبز باید بر اساس نگرشی صحیح به نیاز‌های زیست محیطی و اجتماعی شهر و نیز امکانات و قابلیت‌های شهر صورت گیرد. تدوین قوانین مناسب و پیشبرد سیاست‌های توسعه فضای سبز بر اساس توسعه پایدار و ارتقای بهره‌وری منابع، موضوعی است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

همچنین امروزه شاهدیم برخی افراد به واسطه بهره‌برداری غیراصولی و ناپایدار از منابع محیطی، موجب تشدید تخریب محیط زیست روستایی شده‌اند و شورا‌های اسلامی روستا نیز اقدام موثری صورت نداده‌اند. باغ‌ها و مزارع نابود شده اند و سودای شهرنشینی جمعیت مناطق روستایی را به شدت کاهش داده است. نتیجه مشهود کاهش فضای سبز روستایی، تسریع روند تبدیل روستا‌ها به شهر بوده و شورا‌های اسلامی می‌توانند با تصویب قوانین کارآمد و گسترش فضای سبز روستایی گامی موثر در آبادانی ایران اسلامی بردارند.

پژوهشگر: علی ظریف