تحلیل روز؛ ناکارآمدی حریری در تشکیل دولت لبنان

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صداوسیما، حسین روحانی فرد کارشناس مسائل بین الملل در یادداشتی درباره ناکارآمدی حریری در تشکیل دولت لبنان نوشت: دولت لبنان در سال‌های اخیر در پی فقدان دولتی با ثبات، با مشکلات عدیده‌ای مواجه بوده است. بحران شدید اقتصادی، کاهش شدید ارزش واحد پول، اعتراضات جسته و گریخته قشر‌هایی از مردم لبنان به وضع موجود با برپایی تجمعات و همچنین کشمکش‌های سیاسی درونی با توجه به حضور متنوع احزاب و گروه‌ها با قومیت‌های مختلف و چالش‌های امنیتی مانند نحوه برخورد و تعامل مقامات بیروت با عربستان سعودی و جدال‌های سیاسی در سایه دخالت‌های فرانسه و رفتار‌های اختلاف افکن آمریکا از عوامل تشدید آشفتگی لبنان است. این بحران‌ها درحالی شدت می‌یابد که چالشی بزرگتر این کشور را درگیر کرد که با شیوع گسترده جهانی ویروس کرونا همانند دیگر کشور‌ها، تاثیر آن بیشتر بر بخش اقتصادی لبنان بوده و اثر مخرب خود را بر دیگر حوزه‌ها نیز در بر داشته است. دولتمردان لبنانی با علم به این موضوع همچنان در حال یافتن روزنه‌ای هستند برای رهایی از بن بست فعلی سیاسی و رفع مشکلات عدیده‌ای که این کشور با آن روبروست. از زمانی که سعد حریری به عنوان مامور تشکیل کابینه لبنان معرفی شد تاکنون گشایشی در زمینه تشکیل کابینه ای پایدار و مورد قبول همه گروه‌ها و احزاب لبنانی حاصل نشده است. کنش پذیری داخلی لبنان نسبت به تحولات بیرونی و انفعال فراگیر درونی را می‌توان از مهمترین موارد موثر در عدم موفقیت تشکیل کابینه این کشور دانست.

نتایج بی حاصل دیدارهای حریری با میشل عون 
آخرین نشست حریری و عون هیچ نتیجه چشمگیری در پی نداشت. اختلاف نظر‌ها میان دو طرف پس از چهارده بار نشست بر سر تشکیل کابینه ماه‌هاست ادامه دارد. لبنان علاوه بر تبعات انفجار بیروت با بحران اقتصادی و کاهش شدید ارزش واحد پول این کشور نیز روبه‌رو است. سازمان ملل متحد تخمین زده است که بیش از نیمی از ساکنان لبنان اکنون زیر خط فقر زندگی می‌کنند. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که وضعیت اقتصادی این کشور در ماه‌های پیش‌رو بدتر خواهد شد. از زمان جنگ داخلی لبنان در سه دهه قبل تاکنون هیچ‌گاه تورم این کشور سه‌رقمی نشده بود. کشور‌های غربی به‌ویژه فرانسه برای لبنانی‌ها شرط تعیین و اعلام کرده‌اند درصورتی کمک مالی به لبنان تداوم خواهد یافت که دولتی از تکنوکرات‌ها یا متخصصان تشکیل شده باشد. در حال حاضر مذاکرات لبنان با صندوق بین‌المللی پول متوقف شده است. کشور‌های حوزه خلیج فارس نیز که لبنان می‌توانست در گذشته روی کمک‌های آن‌ها حساب کند، اکنون تمایلی به کمک ندارند.


چرا لبنان به یکباره برای فرانسوی‌ها مهم شد؟
لبنان که در کنار بحران‌های فزاینده و اعتراض‌های مردمی ناشی از فساد و مشکلات اقتصادی، پس از انفجار فاجعه‌بار انبار نیترات آمونیوم در بندر بیروت در عصر روز ۴ اوت ۲۰۲۰ (۱۴ مرداد ۱۳۹۹) با یک شوک بزرگ روبرو شد، از زمان کناره‌گیری مصطفی ادیب تاکنون بدون دولت اداره می‌شود. پس از انفجار مهیب بیروت و استعفای حسن دیاب نخست وزیر، فرانسوی‌ها به قضیه ورود پیدا کردند و با حفظ اکثر معادلات داخل لبنان، شخصیتی (مصطفی ادیب) را برای نخست وزیری در نظر گرفتند که آن چنان از سوابق سیاسی خاصی برخوردار نبود. اکثر جریان‌های سیاسی در لبنان مانند ۸ مارس، ۱۴ مارس به استثنای یک یا دو گروه سیاسی مانند فالانژ‌ها از وی حمایت کردند. ادیب با کسب ۹۰ رای توانست مامور تشکیل کابینه شود. ادیب همچنین وعده داده بود که بدون تعصبات حزبی و جناحی و با حرکتی جامع دولت نجات ملی تشکیل دهد. در این بین فرانسوی‌ها نیز روی او خیلی حساب کردند. گفتنی است که وی دارای پاسپورت فرانسه نیز هست و همسر او نیز اهل فرانسه است و مدتی سفیر در آلمان بود که بعد‌ها بار دیگر به لبنان بازگشت. همچنین برخی از گروه‌های سیاسی مانند حزب المستقبل و درورزی با ادیب مخالف بودند که رئیس جمهور فرانسه طی تماسی با آنان سعی کرد تا نظر آنان را برای رای دادن جلب کند. این موارد نشان داد وجهه تخصصی و مدیریتی کابینه جدید بر وجهه سیاسی و حزبی آن برتری داشت.  

نشست ویژه پارلمان لبنان و بروز اختلاف با حریری 
نبیه بری رئیس پارلمان لبنان، خواهان تشکیل جلسه پارلمان در رأس ساعت دو بعد‌از‌ظهر جمعه سی و یکم اردیبهشت ۱۴۰۰ (۲۱ ماه می ۲۰۲۱) در کاخ اونیسکو به منظور خواندن و بررسی نامه رئیس جمهوری درباره تشکیل دولت شد. بررسی نامه رئیس جمهور لبنان تا روز شنبه ادامه داشت. نامه میشل عون درحالی منتشر شد که ماه‌ها مذاکره سیاسی در لبنان به عنوان کشوری با ائتلاف‌ها براساس فرقه‌گرایی انجام شده است. رئیس جمهور در نامه خود تاکید کرده است، حریری از تشکیل کابینه‌ای که بتواند با نهاد‌های مالی خارجی، صندوق‌های بین‌المللی و کشور‌های ثروتمند یاری‌رسان ارتباط سازنده برقرار کند و لبنان را از بحران اقتصادی برهاند عاجز است. در مقابل، سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان، در توییتی نوشت: پیام رئیس جمهوری به پارلمان، به منزله دامن‌زدن به سیاست وارونه‌سازی حقیقت‌ها و فرار رو به جلو و سرپوش‌گذاشتن بر رسوایی دیپلماتیک نژادپرستانه وزیر خارجه در قبال برادران در حوزه خلیج فارس است. منظور حریری از رسوایی سخنان آگاه کننده و بازگو کردن حقیقت بوجود آمدن داعش از زبان شربل وهبه وزیر خارجه سابق دولت پیشبرد امور لبنان‎ است که براثر اعمال فشار استعفاء کرد.  

درخواست‌های عربستان و امارات (یکی پس از دیگری) برای استعفای حریری
بعد از عربستان سعودی، این بار امارات عربی متحده از حریری نخست وزیر مامور به تشکیل دولت در لبنان، خواست از این وظیفه‌ای که از جانب میشل عون رئیس جمهور بر عهده شخص حریری گذاشته شد چشم پوشی کند. روزنامه الاخبار لبنان به نقل از منابعی در شورای همکاری خلیج فارس اعلام کرد: بعد از اینکه عربستان از حریری دست کشید، امارات نیز به کشور‌هایی پیوست که از او خواسته‌اند از تشکیل دولت خودداری کند و انصراف دهد. این منابع گفتند، ابوظبی به حریری تاکید کرده که منفعت سیاسی او این است که در شرایط کنونی دولت تشکیل ندهد. این روزنامه نوشت: حریری همچنان به یک دلیل به تشکیل دولت پایبند است و آن این است که نخست‌وزیری تنها دژ و مصونیت برای او در برابر سعودی‌ها محسوب می‌شود؛ سعودی‌هایی که هنوز مخالفت او با نخست‌وزیری نواف سلام را نبخشیده‌اند.


تاریخچه
سعد حریری از یکم آبان ماه سال گذشته (اکتبر ۲۰۲۰) به عنوان مامور تشکیل کابینه هفتاد و هفتم این کشور انتخاب شد، اما اختلاف‌های وی با احزاب و گروه‌های مختلف به ویژه حزب مسیحی جریان ملی آزاد به ریاست جبران باسیل وزیر امور خارجه اسبق (و داماد میشل عون رئیس جمهور) باعث شده که کابینه جدید این کشور تشکیل نشود. ارزش پول ملی لبنان نیز در سراشیبی سقوط قرار دارد. روز پنج شنبه ۲۲ اکتبر ۲۰۲۰، میشل عون، رئیس جمهور لبنان، پس از دیدار و رایزنی با جناح‌های مختلف مجلس، سعد حریری را کاندیدای مورد نظر خود برای تصدی ریاست دولت اعلام کرد. تصمیم میشل عون، پس از دیدار با نجیب میقاتی و تمام سلام، نخست‌وزیران سابق و خود سعد حریری رسانه‌ای شد. نجیب میقاتی هم اینک رئیس فراکسیون جریان "عزم" در پارلمان لبنان است و تمام سلام، عضو ارشد جریان "المستقبل".
با این تصمیم، وظیفه بسیار دشواری به حریری محول شد. این سیاستمدار ۵۰ ساله که از سال ۲۰۱۶ رئیس دولت لبنان بود، در ژانویه ۲۰۲۰ زیر فشار افکار عمومی و اعتراضات سراسری علیه فساد و ناکارآمدی، از مقام خود کناره گرفت.  
حسان دیاب، جانشین حریری، ماه اوت همان سال و پس از انفجار هولناک بیروت، استعفاء کرد. سپس مصطفی ادیب، سفیر سابق لبنان در آلمان مامور تشکیل کابینه شد، اما او نیز چند هفته بعد به دلیل اختلافات و رقابت‌های درون جناحی، از وظیفه تشکیل دولت عذرخواست. ادیب با میانجی‌گری امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه و حمایت سه نخست وزیر قبلی (میقاتی، سعد حریری و حسان دیاب)، موافقت حزب‌الله لبنان، حزب سوسیالیست ترقی‌خواه و جنبش میهنی آزاد مسیحیان لبنان ماموریت تشکیل دولت جدید را پذیرفته بود. رسانه‌های عربی اعلام کرده بودند، معاون رئیس مجلس لبنان، فراکسیون "جبهه ملی"، فراکسیون "دیدار دمکراتیک"، فراکسیون "سوسیال ناسیونالیست"، فراکسیون "میانه مستقل"، در ملاقات با میشل عون، با نامزدی سعد حریری موافقت کرده‌اند.

بازگو کردن حقیقت بوجود آمدن داعش از زبان وزیر خارجه سابق دولت پیشبرد امور لبنان‎
اظهارات (روز پنج شنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۰) شربل وهبه وزیر خارجه دولت پیشبرد امور لبنان در شبکه الحره درباره برخی کشور‌ها که گروه تروریستی داعش را ایجاد کرده و از آن حمایت مالی کردند، موجب انتقاد‌های داخلی و خارجی از او شده است. این سخنان علاوه بر عربستان، واکنش شدید کشور‌های عربی ازجمله امارات، بحرین، کویت و مصر و نیز شورای همکاری خلیج فارس را به دنبال داشت. هم‌زمان کمیسیون امور خارجه پارلمان لبنان اعلام کرد که اظهارات وهبه بیانگر موضع رسمی و سیاست خارجه نیست.
وزیر خارجه لبنان در مصاحبه با شبکه الحره درباره برخی کشور‌ها که گروه تروریستی داعش را ایجاد کرده و از آن حمایت مالی کردند، با اینکه نامی از آن‌ها نبرد، باعث آغاز انتقاد‌های شدیدی از او و تهدید به قطع روابط میان کشور‌های عربی و لبنان شد. البته او در بخشی از این مصاحبه به ماجرای قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی، در استانبول نیز پرداخته بود.
به دنبال اظهارات شربل وهبه، درباره پیدایش داعش و حمایت برخی کشور‌های همسایه لبنان از آن، وزارت خارجه امارات سفیر بیروت در این کشور را احضار کرد. مصر، بحرین و کویت نیز در اقدام مشابه با احضار سفرای لبنان در این کشور‌ها اعتراض خود را به اظهارات شربل وهبه اعلام کردند.
همچنین اظهارات وزیر خارجه لبنان اعتراض شورای همکاری خلیج فارس را نیز به همراه داشت و این شورا در بیانیه‌ای از وزیر خارجه لبنان خواست که به دلیل این اظهارات از اعضای این شورا عذرخواهی کند. در همین حال، یاسین جابر، رئیس کمیسیون امور خارجه پارلمان لبنان، در سخنانی تأکید کرد که اظهارات وهبه بیانگر موضع رسمی و سیاست خارجه لبنان در قبال برادران عربش نیست.
صحبت‌های وهبه باعث خشم مقامات سعودی و اماراتی و فشار‌ها و تهدید‌ها تا استعفای شربل وهبه شد. وهبه حقیقتی را بیان کرد که امروز بعد از پیروزی مقاومت و شکست داعش و سایر تروریست‌ها چهره حامیان آمریکایی و سعودی آن‌ها رسوا شده است. سعودی‌ها هرگز نمی‌توانند این حقیقت را کتمان کنند و یا آنرا تغییر دهند. رد دخالت‌های سعودی در امور داخلی لبنان هم از آشوب‌های خیابانی چند ماه گذشته تا تحریم میوه و سبزیجات و عدم تشکیل دولت این کشور و استعفای شربل وهبه کاملا پیداست. به جز تحریم‌های سعودی‌ها که پیشتر بر میوه‌های لبنانی اعمال شد، قاچاق مواد مخدر و تامین مالی تروریست‌ها و ناامنی‌های لبنان نیز مواردی است که در اذهان لبنانی‌ها از رژیم سعودی شکل گرفته است.
در همین راستا وزیر سابق امور خارجه دولت پیشبرد امور لبنان اعلام کرد علت کناره گیری اش برای جلوگیری از فشار بیشتر بر اقتصاد و مردم لبنان است. فشار‌های سعودی‌ها برای استعفای شربل وهبه با حمایت جریان المستقبل به ریاست سعد حریری صورت گرفت و این امر خبر از توطئه‌های خارجی روزافزون و همچنین سیاسی بازی‌های داخلی به جای تشکیل هرچه سریعتر کابینه لبنان برای رفع مشکلات این کشور دارد.

رفتار قاهره در قبال بیروت برخلاف ادعا‌های مطرح شده
هدف سفر اخیر سامح شکری وزیر امور خارجه مصر به لبنان اعلام حمایت کشورش از سعد الحریری مأمور تشکیل کابینه لبنان بود نه اطلاع یافتن از روند تشکیل دولت و کمک به تسریع این روند.
در همین چارچوب، شکری در این سفر مرتکب اشتباهات اساسی و پروتکلی شد. شکری برخلاف این ادعا که کشورش موضع یکسانی در قبال همه گروه‌های سیاسی لبنانی اتخاذ می‌کند، از دیدار با دو جریان اصلی سیاسی یعنی جریان آزاد ملی و حزب الله خودداری کرد. وی همچنین با شربل وهبه همتای لبنانی خود نیز دیدار نکرد.
اما درخصوص اشتباه پروتکلی باید گفت طبق پروتکل‌های معمول، وزیر امور خارجه هر کشوری هنگام سفر به کشور دیگر کنفرانس خبری را در مقر وزارت خارجه کشور میزبان یا سفارت کشور متبوعش یا مقر اقامت خود برگزار می‌کند، اما سامح شکری این کنفرانس را در بیت الوسط (محل اقامت الحریری) برگزار کرد تا جانبداری خود را از الحریری اعلام و بر پشتیبانی سیاسی بزرگترین کشور عربی از او تأکید کند. این یعنی شکری حامل دیدگاهی برای حل بحران یا خروج از آن نبود و برعکس سفر او بر پیچیدگی امور افزود.
میشل عون رئیس جمهور لبنان نیز در دیدار با سامح شکری تلویحا به رفتار سلیقه‌ای شکری و عدم پایبندی او به ادعای موضع گیری یکسان مصر در قبال همه گروه‌های لبنانی اشاره داشت.

نتیجه گیری
لزوم توجه به توصیه نخبگان لبنان در روند شکل گیری دولت 
بی توجهی سعد حریری به راهکار‌های ارائه شده و اهمال در تدقیق توصیه‌های نخبگان و بزرگان لبنان ازجمله سید حسن نصرالله دبیرکل جنبش حزب الله لبنان که همواره نگران این سرزمین است و دلسوزانه در سخنانش هشدار‌های لازم را به دولتمردان لبنان گوشزده می‌کند، یکی از عوامل عدم گشایش در فرایند شکل گیری دولت است. امری قطعی اثبات شده است که سیدحسن نصرالله در سخنرانی هایش بار‌ها و بار‌ها به سیاستمداران لبنانی درخصوص دخالت‌های بیگانگان در امور داخلی این کشور اعلام خطر کرده است. به طور قطع، حریری با تغییر نگرش خود از سبک و سیاق غربی و سعودی به توانمندی‌های داخلی لبنان، بیش از پیش در فرایند تصمیم‌گیری درمورد یک راهکار برای رسیدن به یک هدف مشخص از طریق درست آن که در روابط بین الملل و علم سیاست معمول است، موفق خواهد شد. در غیر اینصورت اگر به ضعف و انفعال همانند سال‌های اخیر ادامه دهد اگر چه کابینه‌ای هم تشکیل شود، اما دوام و بقاء نخواهد داشت.