وجه التزام چیست ؟

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما؛ ممکن است قبلا عبارت «وجه التزام» یا همان ” خسارت قراردادی ” به گوش شما خورده باشد. اغلب افرادی که با دیگران قرارداد می‌بندند، با این عبارت آشنایی دارند. در این مطلب به صورت کامل در خصوص وجه التزام توضیح داده شده است.

در قدم اول لازم است بدانیم وجه التزام و خسارت قراردادی چیست و در ادامه به شرایط دریافت آن بپردازیم.

وجه التزام چیست؟
زمانی که دو شخص با یکدیگر قرارداد می‌بندند، هر یک از آن‌ها تعهداتی را بر عهده می‌گیرند.

در برخی قرارداد‌ها پیش بینی می‌شود که در صورتی که هر یک از طرفین به تعهد خود عمل نکند، مبلغی را به طرف دیگر بپردازد.

این مبلغ وجه التزام نام دارد.

وجه التزامی در انگلیسی:
وجه التزام در زبان انگلیسی obligation نامید می‌شود.

مثال برای وجه التزام
مبلغ وجه التزام معمولا به صورت روزانه تعیین می‌شود. یعنی طرفین توافق می‌کنند که اگر یکی از آن‌ها به عهد خود وفا نکرد بابت هر روزی که تعهد خود را انجام نداده به طور مثال مبلغ ۴۰۰ هزار تومان باید به دیگری بپردازد.

مثلا علی خانه‌ی خود را به محسن می‌فروشد. در قرارداد شرط می‌شود که علی باید در تاریخ ۱۳۹۹/۱۰/۰۱ خانه را به محسن تحویل دهد و اگر در این تاریخ خانه را تحویل ندهد، بابت هر روز تاخیر باید مبلغ ۶۰۰ هزار تومان به محسن بپردازد.

حال اگر علی خانه را در ۱۳۹۹/۱۰/۱۵ تحویل دهد، بابت پانزده روز تاخیر خود باید ۹ میلیون تومان به محسن بپردازد.

این در حالی است که اصل تعهد او به تحویل خانه هم همچنان پا بر جا است.

خسارت قراردادی چیست؟
زمانی که به شما از بابت یک معامله یا قرارداد خسارتی وارد می‌شود، شما می‌توانید مطالبه خسارت نمایید.

این خسارت به دو شکل است. گاهی این خسارت را در قرارداد خود پیش بینی کردید، که به آن خسارت قراردادی یا همان وجه التزام قرارداد گفته می‌شود.

گاهی نیز در قرارداد پیش بینی نشده است که به آن خسارت قانونی گفته می‌شود.

در نتیجه وجه التزام همان خسارت قراردادی است و تفاوتی با یکدگیر ندارند.

در قرارداد خسارت قراردادی پیش بینی کنم یا وجه التزام؟
از نظر عملی خسارت قراردادی و وجه التزام یک امر هستند و هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند.

وجه التزام در قانون مدنی:
ماده‌ی ۲۳۰ قانون مدنی به موضوع وجه التزام اختصاص دارد. این ماده بیان می‌نماید:

«اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف، متخلّف مبلغی به عنوان خسارت تأدیه نماید حاکم نمی‌تواند او را به بیشتر یا کمتر از آن چه که ملزم شده است محکوم کند.»

حقوقدانان از نظر ماهیتی وجه التزام را خسارت قراردادی می‌دانند که توسط طرفین تعیین شده و این توافق آن‌ها با توجه به ماده ۱۰ قانون مدنی معتبر است.

در واقع زمانی که فرد متعهد به تعهد خود عمل نمی‌نماید یا با تاخیر تعهد را انجام می‌دهد، به متعهد له (کسی که تعهد به نفع او شده) خسارت وارد می‌شود. مبلغ خسارت قراردادی برای جبران این خسارت پیش بینی شده است.

مزیت پیش بینی وجه التزام این است که متعهد له فقط باید عدم انجام تعهد یا تاخیر در انجام تعهد را ثابت کند و نیازی نیست ثابت کند که از تخلف متعهد به او ضرری وارد شده است.

در حالی ک در مواردی که وجه التزام پیش بینی نمی‌شود، متعهد له باید ثابت کند که طرف مقابل تعهد خود را انجام نداده و همین موضوع باعث ورود ضرر به او شده است.

انواع وجه التزام / انواع خسارت‌های قراردادی
متعهد به دو صورت ممکن است از تعهد خود تخلف کند:

متعهد به کلی تعهد خود را انجام ندهد.
در این صورت ممکن است در قرارداد یک مبلغ کلی به عنوان خسارت عدم انجام تعهد و وجه التزام تعیین شده باشد.

به این خسارت عدم انجام تعهد گفته می‌شود.

متعهد تعهد خود را با تاخیر انجام دهد.
در این صورت ممکن است در قرارداد برای هر روز تاخیر مبلغی به عنوان وجه التزام تعیین شده باشد.

به این خسارت تاخیر در انجام تعهد گفته می‌شود.

وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه چه تفاوتی دارند؟
خسارت تاخیر تادیه خسارتی است که از بابت دیرکرد پرداخت وجه نقد از سوی بدهکار به طلبکار داده می‌شود.

خسارت تاخیر تادیه در ماده‌ی ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی مورد اشاره قرار گرفته است.

به طور کلی تفاوت‌های وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه را در موارد زیر می‌توان خلاصه کرد:

خسارت تاخیر تادیه تنها اختصاص به تعهدات پولی آن هم از نوع وجه رایج دارد.
در حالی که در قرارداد‌ها نسبت به هر نوع تعهدی می‌توان وجه التزام پیش بینی کرد.

میزان خسارت تاخیر تادیه توسط دادگاه و با توجه به شاخص سالانه تورم تعیین می‌شود، اما مبلغ وجه التزام با توافق طرفین معین می‌شود.
در تعیین خسارت تاخیر تادیه، تغییر فاخش شاخص تورم شرط است، ولی در تعیین وجه التزام شرط نیست.

برای مطالعه‌ی بیشتر به مطلب مطالبه خسارت تاخیر تادیه مراجعه نمایید.

در چه قرارداد‌هایی می‌توان وجه التزام شرط کرد؟
در ماده‌ی ۲۳۰ قانون مدنی، گفته شده «اگر در ضمن معامله…» برخی حقوقدانان واژه‌ی عقد و معامله را به یک معنا می‌دانند. اما برخی دیگر معتقدند که عقد و معامله با یکدیگر تفاوت دارند. نظر این گروه این است که معامله به رابطه‌ی حقوقی گفته می‌شود که به امور مالی مربوط باشد.

بر همین اساس برخی وجه التزام را تنها مختص عقود تملیکی می‌دانند.

در حالی که چنین نظری صحیح به نظر نمی‌رسد.

وجه التزام مختص نوع خاصی از قرارداد نیست.

به طور کلی در مورد هر تعهدی که ضمن عقود بر عهده‌ی افراد قرار می‌گیرد می‌توان وجه التزام تعیین کرد.

نحوه تعیین وجه التزام چگونه است؟
همان طور که قبلا هم اشاره کردم، مبلغ وجه التزام با توافق طرفین در قرارداد تعیین می‌شود.

یعنی طرفین با هم توافق می‌کنند در صورت عدم انجام تعهد از جانب هر کدام از آنها، چه مبلغی به عنوان خسارت به صورت روزانه تعیین شود.

در مثالی که ابتدای مطلب بیان کردم، علی و محسن بر روزانه ۶۰۰ هزار تومان توافق کرده بودند.

با توجه به توافق افراد، میزان خسارت قراردادی متفاوت خواهد بود.

وجه التزام در تعهدات پولی
زمانی که تعهد فردی از نوع پرداخت وجه است نیز می‌توان وجه التزام پیش بینی کرد.

مثلا در قرارداد اجاره موجر متعهد می‌شود پس از پایان مدت اجاره و تخلیه ملک، مبلغ ودیعه را به صورت تمام کمال به مستاجر پس دهد و در غیر این صورت به ازای هر روز تاخیر در پرداخت، باید مبلغ ۳۰۰ هزار تومان به مستاجر بپردازد.

در مورد تعهدات پولی اگر مبلغ خسارت قراردادی در قرارداد پیش بینی نشده باشد، می‌توان خسارت تاخیر تادیه مطالبه کرد که قبلا در مورد آن صحبت کردیم.

وجه التزام در قولنامه:
در قولنامه‌ها یا مبایعه نامه‌ها معمولا برای تعهدات خریدار و فروشنده خسارت قراردادی تعیین می‌شود.

مثلا فروشنده موظف است کالایی را که فروخته در تاریخ ۱۳۹۹/۱۰/۰۱ به خریدار تحویل دهد. در قرارداد پیش بینی می‌شود که فروشنده بابت هر روز تاخیر در تحویل کالا مبلغ ۳۰۰ هزار تومان به عنوان وجه التزام به خریدار بپردازد.

یا خریدار موظف می‌شود بهای معامله را در تاریخ معینی به صورت تمام و کمال بپردازد و در غیر این صورت باید بابت هر روز تاخیر در پرداخت، مبلغ ۳۰۰ هزار تومان به فروشنده بپردازد.

وجه التزام بانکی چیست؟
بسیاری از بدهکاران بانکی و وام گیرندگان در زمان تعیین شده اقساط خود را پرداخت نمی‌کنند.

به همین دلیل بانک برای جلوگیری از بروز مشکل، برای تعهدات وام گیرنده خسارت قراردادی پیش بینی می‌کند.

به این صورت که وام گیرنده است اقساط خود را در سررسید تعیین شده پرداخت کند و در غیر این صورت به دلیل نپرداختن بدهی در زمان مقرر، مبلغی را به عنوان وجه خسارت قراردادی باید بپردازد.

به این ترتیب در صورت تاخیر بدهکار به پرداخت اقساط او باید وجه التزام بپردازد.

اگر در قرارداد خسارت قراردادی پیش بینی نشده باشد، بدهکار باید با توجه به ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی، خسارت تاخیر تادیه بپردازد.

آیا وجه التزام غیر متعارف اعتباری دارد؟
ممکن است طرفین بر وجه التزامی غیر متعارف توافق کرده باشند.

مثلا خریدار موظف است مبلغ یک میلیارد تومان را در ۱۳۹۹/۰۹/۲۰ به عنوان بهای معامله به فروشنده بپردازد.

در قرارداد پیش بینی می‌شود که خریدار بابت هر روز تاخیر در پرداخت مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان به عنوان وجه التزام به فروشنده بپردازد. چنین وجه التزامی متعارف نیست.

حال می‌خواهیم ببینیم برخورد دادگاه‌ها با موارد این چنینی چگونه است؟

در این خصوص ۲ رویه در دادگاه‌ها وجود دارد.

رویه اول: در ماده‌ی ۲۳۰ قانون مدنی آمده است که در صورت توافق طرفین بر وجه التزام، دادگاه نمی‌تواند به مبلغی کمتر یا بیشتر از آنچه طرفین توافق کرده اند حکم دهد.

در رویه‌ی قضایی، برخی قضات دقیقا طبق همین ماده عمل می‌کنند؛ حتی اگر وجه التزام تعیین شده غیر متعارف باشد.



رویه دوم:، اما برخی دیگر از قضات به وجه التزام نامتعارف، صرفا تا سقف تعهد اصلی رای می‌دهند.

یعنی اگر تعهد اصلی یک میلیارد تومان باشد و در قرارداد بابت هر روز تاخیر در پرداخت مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان خسارت قراردادی تعیین شده و خریدار ۱۰ روز در پرداخت تاخیر کرده باشد، مبلغ خسارت قراردادی ۲ میلیارد تومان می‌شود.

در این حالت قاضی به پرداخت ۱ میلیارد تومان بابت اصل دین و نهایتا یک میلیارد بابت خسارت قراردادی حکم می‌دهد.

شرایط دریافت وجه التزام و خسارت قراردادی چیست؟
در صورتی که قرارداد شما به درستی تنظیم شده باشد و در آن وجه التزام پیش بینی شده باشد، شما می‌توایند آن را مزالبه نمایید.

مطالبه خسارت قراردادی می‌تواند همراه با خواسته دیگری در دادگاه مطرح شود و هم می‌توانید به تنهایی از دادگاه مطالبه نمایید.

به طور مثال می‌توانید درخواست تحویل ملک را به انضمام خسارت وجه التزام بخواهید و یا به تنهایی فقط خسارت قراردادی خود را مطالبه کنید.

دادگاه صالح برای رسیدگی به وجه التزامی کجاست؟
برای رسیدگی به دعوای مطالبه‌ی وجه التزام، از نظر ذاتی دادگاه‌های عمومی و حقوقی صالح هستند. از نظر محلی نیز دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت خوانده صالح برای رسیدگی است.

لازم به ذکر است اگر مجموع مبلغ خسارت قراردادی از ۲۰ میلیون تومان کمتر باشد، شورای حل اختلاف محل اقامت خوانده صلاحیت رسیدگی دارد.

هزینه دادرسی:
دعوای مطالبه‌ی وجه التزام، یک دعوای مال است؛ بنابراین هزینه‌ی دادرسی آن باید مطابق تعرفه‌ی تعیین شده برای دعاوی مالی پرداخت شود.

با توجه به توضیحات بخش قبل، اگر دادگاه صالح به رسیدگی باشد، خواهان باید ۳ و نیم درصد بهای خواسته را به عنوان وجه التزام بپردازد.

در صورتی که رسیدگی به دعوا در صلاحیت شورای حل اختلاف قرار گیرد، خواهان باید ۲ و نیم درصد بهای خواسته را به عنوان هزینه دادرسی بپردازد.

اگر خواهان توانایی پرداخت هزینه‌ی دادرسی را نداشته باشد، می‌تواند دادخواست اعسار از هزینه دادرسی بدهد.

وجه التزام کیفری چیست؟
مطالبه وجه پیش بینی شده در قرارداد، یک پرونده حقوقی است و جز پرونده‌های کیفری نمی‌باشد؛ لذا کیفری معنایی ندارد.