پخش زنده
امروز: -
اختلاف فزاینده در ناتو
عوامل مسئله‌ساز در روابط ترکیه و کشور‌های غربی
نزدیک به یک دهه است که روابط ترکیه و متحدان اروپایی اش در ناتو و همچنین آمریکا با چالش‌های فزاینده روبروست.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: ترکیه به عنوان یک کشور اسلامی که بخشی وسیعی از آن در آسیا قرار دارد، از بدو تاسیس، نگاه خود را به جهان غرب معطوف کرده است.
درخواست عضویت این کشور در اتحادیه اروپا، از سال ۲۰۰۱ مورد بررسی قرار گرفته است؛ اما چند مسئله چشم‌انداز مذاکرات الحاق را تیره و مبهم کرد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها تصمیم دولت فرانسه برای برگزاری رفراندوم درباره ورود ترکیه به اتحادیه اروپا و افزایش تنش بین ترکیه و یونان بر سر جزیره قبرس بود.
دولت فرانسه نشان داد از ورود یک کشور اسلامی مثل ترکیه به اتحادیه اروپا هراس دارد؛ نگاهی که در دیگر کشور‌های اروپایی نیز کمابیش وجود دارد. در حالی که ترکیه پس از آمریکا دومین ارتش بزرگ سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) را در اختیار دارد، روابط این کشور و دیگر اعضای ناتو از حدود هشت سال پیش تاکنون، روند نزولی و رو به کاهش قرار داشته است.
گرچه دونالد ترامپ و رجب طیب اردوغان تا حدی توانستند تنش را کاهش دهند، اما واقعیت این است که تعاملات شخصی آن‌ها در چهارچوب روابط دیپلماتیک جای نگرفت و بدون حل اختلافات ساختاری، باعث تضعیف اصل رابطه نیز شد. حالا، پس از گذشت یک دوره پرتنش در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا، اقداماتی همچون اکتشافات گاز ترکیه در آب‌های یونان و قبرس در شرق مدیترانه و همچنین حضور آنکارا در درگیری‌های سوریه، عراق، لیبی و ناگورنو-قره‌باغ، واکنش‌های تند بروکسل را در پی داشته است. اکنون میان اعضای اتحادیه به ویژه آلمان و ایتالیا و اسپانیا از یکسو و یونان، قبرس، کشور‌های شمال اروپا و فرانسه از سوی دیگر، بر سر مذاکره با ترکیه اختلاف نظر جدی وجود دارد.
اختلافات فزاینده در ناتو
خرید سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ از روسیه، درگیری‌های نظامی ترکیه در سوریه، عراق و لیبی، ادامه اختلافات با یونان، و فرانسه بر سر مرز‌های دریایی مدیترانه شرقی و منابع انرژی، از جمله موارد اختلاف ترکیه و دیگر اعضای ناتو است. ترک‌ها در سال‌های گذشته به دنبال ایفای نقش بیشتر در نظام بین‌الملل بوده‌اند و حاضر نیستند دیگر دنباله‌روی آمریکا و اتحادیه اروپا باشند. اختلافات ترکیه و ناتو نیز ابعاد پیچیده‌تری پیدا کرده است و آنکارا عملکرد تبعیض آمیز ناتو را زیر سؤال می‌برد.
استدلال ترکیه این است که نگاه ناتو درباره مشکلات و مسائل امنیتی تمام کشور‌های عضو باید یکسان باشد و نباید استاندارد دوگانه حاکم شود. ”خلوصی آکار“ وزیر دفاع ترکیه در مقاله‌ای که به مناسبت هفتادمین سالگرد تأسیس ناتو منتشر شد، نوشت: «از نظر ترکیه، موجودیت ناتو در دنیای جدید ضروری است؛ از این به بعد هم ناتو باید تقویت شود و به شکلی که با روح اتحاد و همبستگی مطابقت داشته باشد، به کار خود ادامه دهد؛ این همبستگی در مبارزه با تروریسم نیز بایستی عملی شود. چنانچه ناتو در مبارزه با این پدیده، استاندارد یکسانی اعمال نکند، اهمیت و کارایی خود را از دست می‌دهد. بسیاری از متحدان ناتویی‌مان در تروریستی دانستن گروه «ی. پ. گ» و مبارزه با آن، کمکی به ما نکردند و حتی بعد از اینکه وارد عمل شدیم، ما را محکوم کردند. واکنش متحدان ناتویی‌مان بسیار ناعادلانه و بی‌معنی بود.»
”ینس استولتنبرگ“ دبیر کل ناتو با بیان اینکه اختلافات با ترکیه را باید درون ناتو حل کرد، می‌گوید: «باید درک کنیم، ترکیه متحدی بسیار مهم است. شما فقط با نگاه کردن به نقشه هم می‌توانید بفهمید که ترکیه بسیار اهمیت دارد. چالش‌هایی وجود دارد، اما بهترین کار این است که به عنوان متحدان ناتو، آن‌ها را درون ناتو و به روشی صریح برطرف کنیم و ناتو را به عنوان بستری برای یافتن راه‌هایی جهت کاهش تنش و برداشتن گام‌های مثبت در مسیر درست بدانیم».
نگرانی درباره همکاری ترکیه و روسیه
ترکیه علاقمند است ضمن عضویت در پیمان نظامی آتلانتیک شمالی (ناتو) با روسیه نیز همکاری نظامی داشته باشد. هنوز قطعی نیست که این کشور سیستم پدافند هوایی اس- ۴۰۰ خریداری شده از روسیه را به طور کامل فعال کند و در واکنش به تحریم‌های آمریکا، همکاری عمیق‌تری را با مسکو دنبال کند؛ اما این وضعیتی است که روابط استراتژیک ترکیه - واشنگتن را تهدید می‌کند. رجب طیب اردوغان پیش از این گفته بود ترکیه در صورتی پیشنهاد فروش سامانه دفاع موشکی پاتریوت آمریکا را در دستور کار قرار می‌دهد که شرایط فروش آن مانند شرایط پیشنهادی روسیه برای فروش سامانه موشکی اس-۴۰۰ مناسب باشد.
واشنگتن با این استدلال که سامانه پدافند موشکی اس-۴۰۰ با سامانه هواپیما‌های رادارگریز اف-۳۵ مورد استفاده در ناتو همخوانی ندارد، آنکارا را از خرید موشک‌های روسی منع کرد. وزارت دفاع آمریکا در دوره ترامپ، ترکیه را تهدید کرد در صورتی که سامانه موشکی اس-۴۰۰ از روسیه خریداری کند، طرح فروش جنگنده‌های «اف-۳۵» به آنکارا را لغو خواهد کرد. وزارت خزانه‌داری آمریکا هم در واکنش به اقدام آنکارا، صنایع دفاعی ترکیه را تحت تحریم قرار داد. این تصمیم در حالی اتخاذ شد که قبلا کنگره آمریکا با تحریم ترکیه به دلیل خرید این سامانه موافقت کرده بود.
تنش با متحدان اروپایی
مهم‌ترین عامل مؤثر در روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا طی سال‌های گذشته، مسئله قبرس، عضویت بخش یونانی‌نشین قبرس و یونان در اتحادیه و مانع‌تراشی این دو در گشوده شدن سرفصل‌های مختلف مذاکره بین ترکیه و اتحادیه اروپا بود. در سال‌های اخیر اما، تحت تأثیر موضوعات دیگری همچون ادعا‌های دولت آنکارا در زمینه حمایت اتحادیه اروپا از کودتاگران سال ۲۰۱۶، تنها گذاشتن ترکیه در مسئله پناهجویان سوری، و متعاقب آن تهدید ترکیه برای باز کردن مرز‌های خود به روی پناهجویان و سرازیر کردن آن‌ها به اروپا، روابط دو طرف روبه تنش گذاشت.
اوضاع بعد از اعزام کشتی‌های اکتشافی ترکیه به آب‌های ساحلی بخش ترک‌نشین قبرس برای اکتشاف نفت و گاز بحرانی‌تر شد؛ این بحران پس از امضای قرارداد آنکارا با دولت مرکزی لیبی در زمینه حضور نظامیان ترکیه در لیبی و آموزش نیرو‌های نظامی آن کشور به اوج رسید. اختلافات ترکیه با اتحادیه به خصوص فرانسه به عنوان یکی از کشور‌های موثر اتحادیه اروپا را در مورد لیبی و تهدید‌های متقابل طرفین، نمی‌توان از نظر دور داشت. در مسئله قره‌باغ و حمایت‌های آنکارا از باکو نیز ترکیه و فرانسه رو در روی یکدیگر قرار گرفتند.
الف) حمایت اتحادیه اروپا از کودتاگران
کودتای ۱۵ و ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۶ در ترکیه، تلاشی نافرجام از سوی گروهی از نظامیان بود تا رجب طیب اردوغان را از قدرت ساقط کنند. حضور تانک‌های مستقر بر روی پل‌های استانبول و پرواز جنگنده‌های اف۱۶ در ارتفاع پایین بر فراز آنکارا آغاز ماجراجویی بود که سرانجام بدی داشت. کودتاگران با اشغال فرودگاه بین‌المللی استانبول و آنکارا و نیز اشغال ستاد نیرو‌های امنیتی در آنکارا، به چندین فرستنده تلویزیونی هجوم بردند و مجریان برنامه را مجبور کردند به نام "ستاد نیرو‌های مسلح" بیانیه قرائت کنند. گرچه کودتاچیان امید داشتند بخش بزرگی از ارتش به آن‌ها بپیوندند، اما این اتفاق رخ نداد و با حضور گسترده طرفداران اردوغان در خیابان‌ها، کودتا شکست خورد.
پس از این کودتا، روابط ترکیه و اتحادیه اروپا بیش از گذشته سرد و با بی‌اعتمادی توأم شد. در پی اعلان وضع فوق‌العاده در ترکیه نماینده عالی سیاست خارجی و کمیسر اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای درخصوص تصمیم ترکیه برای اعلام وضع فوق‌العاده ابراز نگرانی کردند. به گفته آن‌ها برقراری وضع اضطراری به رهبران ترکیه "اختیارات گسترده‌ای برای اداره امور" می‌داد. دو مقام بلندپایه اتحادیه اروپا رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه را ترغیب کردند به حاکمیت قانون، حقوق و آزادی‌ها احترام بگذارد.
دولت فرانسه نشان داد از ورود یک کشور اسلامی مثل ترکیه به اتحادیه اروپا هراس دارد؛ نگاهی که در دیگر کشور‌های اروپایی نیز کمابیش وجود دارد. در حالی که ترکیه پس از آمریکا دومین ارتش بزرگ سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) را در اختیار دارد، روابط این کشور و دیگر اعضای ناتو از حدود هشت سال پیش تاکنون، روند نزولی و رو به کاهش قرار داشته است.
گرچه دونالد ترامپ و رجب طیب اردوغان تا حدی توانستند تنش را کاهش دهند، اما واقعیت این است که تعاملات شخصی آن‌ها در چهارچوب روابط دیپلماتیک جای نگرفت و بدون حل اختلافات ساختاری، باعث تضعیف اصل رابطه نیز شد. حالا، پس از گذشت یک دوره پرتنش در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا، اقداماتی همچون اکتشافات گاز ترکیه در آب‌های یونان و قبرس در شرق مدیترانه و همچنین حضور آنکارا در درگیری‌های سوریه، عراق، لیبی و ناگورنو-قره‌باغ، واکنش‌های تند بروکسل را در پی داشته است. اکنون میان اعضای اتحادیه به ویژه آلمان و ایتالیا و اسپانیا از یکسو و یونان، قبرس، کشور‌های شمال اروپا و فرانسه از سوی دیگر، بر سر مذاکره با ترکیه اختلاف نظر جدی وجود دارد.
اختلافات فزاینده در ناتو
خرید سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ از روسیه، درگیری‌های نظامی ترکیه در سوریه، عراق و لیبی، ادامه اختلافات با یونان، و فرانسه بر سر مرز‌های دریایی مدیترانه شرقی و منابع انرژی، از جمله موارد اختلاف ترکیه و دیگر اعضای ناتو است. ترک‌ها در سال‌های گذشته به دنبال ایفای نقش بیشتر در نظام بین‌الملل بوده‌اند و حاضر نیستند دیگر دنباله‌روی آمریکا و اتحادیه اروپا باشند. اختلافات ترکیه و ناتو نیز ابعاد پیچیده‌تری پیدا کرده است و آنکارا عملکرد تبعیض آمیز ناتو را زیر سؤال می‌برد.
استدلال ترکیه این است که نگاه ناتو درباره مشکلات و مسائل امنیتی تمام کشور‌های عضو باید یکسان باشد و نباید استاندارد دوگانه حاکم شود. ”خلوصی آکار“ وزیر دفاع ترکیه در مقاله‌ای که به مناسبت هفتادمین سالگرد تأسیس ناتو منتشر شد، نوشت: «از نظر ترکیه، موجودیت ناتو در دنیای جدید ضروری است؛ از این به بعد هم ناتو باید تقویت شود و به شکلی که با روح اتحاد و همبستگی مطابقت داشته باشد، به کار خود ادامه دهد؛ این همبستگی در مبارزه با تروریسم نیز بایستی عملی شود. چنانچه ناتو در مبارزه با این پدیده، استاندارد یکسانی اعمال نکند، اهمیت و کارایی خود را از دست می‌دهد. بسیاری از متحدان ناتویی‌مان در تروریستی دانستن گروه «ی. پ. گ» و مبارزه با آن، کمکی به ما نکردند و حتی بعد از اینکه وارد عمل شدیم، ما را محکوم کردند. واکنش متحدان ناتویی‌مان بسیار ناعادلانه و بی‌معنی بود.»
”ینس استولتنبرگ“ دبیر کل ناتو با بیان اینکه اختلافات با ترکیه را باید درون ناتو حل کرد، می‌گوید: «باید درک کنیم، ترکیه متحدی بسیار مهم است. شما فقط با نگاه کردن به نقشه هم می‌توانید بفهمید که ترکیه بسیار اهمیت دارد. چالش‌هایی وجود دارد، اما بهترین کار این است که به عنوان متحدان ناتو، آن‌ها را درون ناتو و به روشی صریح برطرف کنیم و ناتو را به عنوان بستری برای یافتن راه‌هایی جهت کاهش تنش و برداشتن گام‌های مثبت در مسیر درست بدانیم».
نگرانی درباره همکاری ترکیه و روسیه
ترکیه علاقمند است ضمن عضویت در پیمان نظامی آتلانتیک شمالی (ناتو) با روسیه نیز همکاری نظامی داشته باشد. هنوز قطعی نیست که این کشور سیستم پدافند هوایی اس- ۴۰۰ خریداری شده از روسیه را به طور کامل فعال کند و در واکنش به تحریم‌های آمریکا، همکاری عمیق‌تری را با مسکو دنبال کند؛ اما این وضعیتی است که روابط استراتژیک ترکیه - واشنگتن را تهدید می‌کند. رجب طیب اردوغان پیش از این گفته بود ترکیه در صورتی پیشنهاد فروش سامانه دفاع موشکی پاتریوت آمریکا را در دستور کار قرار می‌دهد که شرایط فروش آن مانند شرایط پیشنهادی روسیه برای فروش سامانه موشکی اس-۴۰۰ مناسب باشد.
واشنگتن با این استدلال که سامانه پدافند موشکی اس-۴۰۰ با سامانه هواپیما‌های رادارگریز اف-۳۵ مورد استفاده در ناتو همخوانی ندارد، آنکارا را از خرید موشک‌های روسی منع کرد. وزارت دفاع آمریکا در دوره ترامپ، ترکیه را تهدید کرد در صورتی که سامانه موشکی اس-۴۰۰ از روسیه خریداری کند، طرح فروش جنگنده‌های «اف-۳۵» به آنکارا را لغو خواهد کرد. وزارت خزانه‌داری آمریکا هم در واکنش به اقدام آنکارا، صنایع دفاعی ترکیه را تحت تحریم قرار داد. این تصمیم در حالی اتخاذ شد که قبلا کنگره آمریکا با تحریم ترکیه به دلیل خرید این سامانه موافقت کرده بود.
تنش با متحدان اروپایی
مهم‌ترین عامل مؤثر در روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا طی سال‌های گذشته، مسئله قبرس، عضویت بخش یونانی‌نشین قبرس و یونان در اتحادیه و مانع‌تراشی این دو در گشوده شدن سرفصل‌های مختلف مذاکره بین ترکیه و اتحادیه اروپا بود. در سال‌های اخیر اما، تحت تأثیر موضوعات دیگری همچون ادعا‌های دولت آنکارا در زمینه حمایت اتحادیه اروپا از کودتاگران سال ۲۰۱۶، تنها گذاشتن ترکیه در مسئله پناهجویان سوری، و متعاقب آن تهدید ترکیه برای باز کردن مرز‌های خود به روی پناهجویان و سرازیر کردن آن‌ها به اروپا، روابط دو طرف روبه تنش گذاشت.
اوضاع بعد از اعزام کشتی‌های اکتشافی ترکیه به آب‌های ساحلی بخش ترک‌نشین قبرس برای اکتشاف نفت و گاز بحرانی‌تر شد؛ این بحران پس از امضای قرارداد آنکارا با دولت مرکزی لیبی در زمینه حضور نظامیان ترکیه در لیبی و آموزش نیرو‌های نظامی آن کشور به اوج رسید. اختلافات ترکیه با اتحادیه به خصوص فرانسه به عنوان یکی از کشور‌های موثر اتحادیه اروپا را در مورد لیبی و تهدید‌های متقابل طرفین، نمی‌توان از نظر دور داشت. در مسئله قره‌باغ و حمایت‌های آنکارا از باکو نیز ترکیه و فرانسه رو در روی یکدیگر قرار گرفتند.
الف) حمایت اتحادیه اروپا از کودتاگران
کودتای ۱۵ و ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۶ در ترکیه، تلاشی نافرجام از سوی گروهی از نظامیان بود تا رجب طیب اردوغان را از قدرت ساقط کنند. حضور تانک‌های مستقر بر روی پل‌های استانبول و پرواز جنگنده‌های اف۱۶ در ارتفاع پایین بر فراز آنکارا آغاز ماجراجویی بود که سرانجام بدی داشت. کودتاگران با اشغال فرودگاه بین‌المللی استانبول و آنکارا و نیز اشغال ستاد نیرو‌های امنیتی در آنکارا، به چندین فرستنده تلویزیونی هجوم بردند و مجریان برنامه را مجبور کردند به نام "ستاد نیرو‌های مسلح" بیانیه قرائت کنند. گرچه کودتاچیان امید داشتند بخش بزرگی از ارتش به آن‌ها بپیوندند، اما این اتفاق رخ نداد و با حضور گسترده طرفداران اردوغان در خیابان‌ها، کودتا شکست خورد.
پس از این کودتا، روابط ترکیه و اتحادیه اروپا بیش از گذشته سرد و با بی‌اعتمادی توأم شد. در پی اعلان وضع فوق‌العاده در ترکیه نماینده عالی سیاست خارجی و کمیسر اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای درخصوص تصمیم ترکیه برای اعلام وضع فوق‌العاده ابراز نگرانی کردند. به گفته آن‌ها برقراری وضع اضطراری به رهبران ترکیه "اختیارات گسترده‌ای برای اداره امور" می‌داد. دو مقام بلندپایه اتحادیه اروپا رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه را ترغیب کردند به حاکمیت قانون، حقوق و آزادی‌ها احترام بگذارد.
سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه با انتشار مقاله‌ای با عنوان «بروکسل دچار مشکل شده است» ضمن انتقاد شدید از موضع اتحادیه اروپا، تصریح کرد: اروپا به جای این که این اقدام را بی‌قید و شرط محکوم کند و خواستار تحویل کودتاگران به عدالت شود؛ دولت ترکیه را به خاطر اینکه «از کودتاگران حساب اعمالشان را می‌پرسد» مورد تهاجم قرار داد.
ب) منابع انرژی شرق مدیترانه
کشف منابع جدید انرژی همواره باعث تغییر در ژئوپلتیک انرژی شده است؛ اگر میادین نفت و گاز در کشور‌های مصرف‌کننده مانند ترکیه پیدا شود، تغییرات در بازار انرژی منطقه گسترده‌تر خواهد شد. سال گذشته، ترکیه عملیات اکتشافی در آب‌های ساحلی و منطقه اقتصادی خود در دریای مدیترانه را آغاز کرد. با کشف منابع گازی در سواحل بخش یونانی‌نشین قبرس، اختلافات بین ترکیه، قبرس و یونان افزایش یافت. برای ترکیه دستیابی به ذخایر گازی در دریای مدیترانه و تسلط بر آن‌ها بسیار با اهمیت است؛ آن قدر مهم که تنش با قبرس، یونان و اتحادیه اروپا را به جان خریده است و در واکنش به قدرت‌نمایی یونان، رزمایش دریایی در نزدیکی آب‌های قبرس برگزار کرد.
در همین زمینه، ائتلاف غیرمنتظره رهبران ترکیه و لیبی را باید زلزله‌ای ژئوپلتیک دانست که توازن قدرت را در شرق مدیترانه و غرب آسیا دگرگون خواهد کرد. آنکارا بدون توجه به انتقادات متحدان اروپایی‌اش در ناتو، نیرو‌های ارتش خود را روانه سرزمین بحران‌زده لیبی کرد. اردوغان معتقد است توافق آنکارا و طرابلس می‌تواند ژئوپلتیک انرژی را تغییر دهد.
ب) منابع انرژی شرق مدیترانه
کشف منابع جدید انرژی همواره باعث تغییر در ژئوپلتیک انرژی شده است؛ اگر میادین نفت و گاز در کشور‌های مصرف‌کننده مانند ترکیه پیدا شود، تغییرات در بازار انرژی منطقه گسترده‌تر خواهد شد. سال گذشته، ترکیه عملیات اکتشافی در آب‌های ساحلی و منطقه اقتصادی خود در دریای مدیترانه را آغاز کرد. با کشف منابع گازی در سواحل بخش یونانی‌نشین قبرس، اختلافات بین ترکیه، قبرس و یونان افزایش یافت. برای ترکیه دستیابی به ذخایر گازی در دریای مدیترانه و تسلط بر آن‌ها بسیار با اهمیت است؛ آن قدر مهم که تنش با قبرس، یونان و اتحادیه اروپا را به جان خریده است و در واکنش به قدرت‌نمایی یونان، رزمایش دریایی در نزدیکی آب‌های قبرس برگزار کرد.
در همین زمینه، ائتلاف غیرمنتظره رهبران ترکیه و لیبی را باید زلزله‌ای ژئوپلتیک دانست که توازن قدرت را در شرق مدیترانه و غرب آسیا دگرگون خواهد کرد. آنکارا بدون توجه به انتقادات متحدان اروپایی‌اش در ناتو، نیرو‌های ارتش خود را روانه سرزمین بحران‌زده لیبی کرد. اردوغان معتقد است توافق آنکارا و طرابلس می‌تواند ژئوپلتیک انرژی را تغییر دهد.
بر اساس تفاهم نامه آنکارا و طرابلس، مرز‌های دریایی میان دو کشور ترکیه و لیبی به‌گونه‌ای تعیین شده که صادرات گاز طبیعی از شرق مدیترانه به اروپا را با چالش روبه‌رو خواهد کرد. رژیم صهیونیستی نگرانی زیادی در مورد این تفاهم نامه دارد؛ برنامه این رژیم برای ساخت خط لوله هزار و ۹۰۰ کیلومتری مدیترانه شرقی و انتقال گاز میدان فراساحلی «لویاتان» به اتحادیه اروپا با بن‌بست روبه‌رو شده است.
سرانجام رهبران کشور‌های عضو اتحادیه اروپا در نشستی در بروکسل، درباره وضع تحریم و مجازات اقتصادی علیه ترکیه توافق کردند. تعدادی از مقامات ترکیه تحت تحریم قرار گرفتند، اما به دلیل نبود اتفاق نظر بین سران اروپایی، در خصوص تحریم‌های اقتصادی بخش‌های مختلف فعال در ترکیه و نیز درخواست یونان برای تحریم تسلیحاتی آنکارا توافق کلی به دست نیامد.
کانال استانبول
به گفته ”مورات کوروم“، وزیر محیط زیست ترکیه، این کشور طرح ایجاد کانالی عظیم را در استانبول تصویب کرده است. هزینه ساخت این کانال که دریای سیاه در شمال استانبول را به دریای مرمره در جنوب این شهر متصل می‌کند، ۷۵ میلیارد لیر (۹،۲ میلیارد دلار) برآورد می‌شود. کانال استانبول ۴۵ کیلومتر طول و بین ۲۵۰ تا ۱۰۰۰ متر عرض خواهد داشت؛ عمق آن نیز ۲۵ متر خواهد بود. این پروژه که کار‌های ابتدایی آن شروع شده، قرار است تا سال ۲۰۲۳ به اتمام برسد.
سرانجام رهبران کشور‌های عضو اتحادیه اروپا در نشستی در بروکسل، درباره وضع تحریم و مجازات اقتصادی علیه ترکیه توافق کردند. تعدادی از مقامات ترکیه تحت تحریم قرار گرفتند، اما به دلیل نبود اتفاق نظر بین سران اروپایی، در خصوص تحریم‌های اقتصادی بخش‌های مختلف فعال در ترکیه و نیز درخواست یونان برای تحریم تسلیحاتی آنکارا توافق کلی به دست نیامد.
کانال استانبول
به گفته ”مورات کوروم“، وزیر محیط زیست ترکیه، این کشور طرح ایجاد کانالی عظیم را در استانبول تصویب کرده است. هزینه ساخت این کانال که دریای سیاه در شمال استانبول را به دریای مرمره در جنوب این شهر متصل می‌کند، ۷۵ میلیارد لیر (۹،۲ میلیارد دلار) برآورد می‌شود. کانال استانبول ۴۵ کیلومتر طول و بین ۲۵۰ تا ۱۰۰۰ متر عرض خواهد داشت؛ عمق آن نیز ۲۵ متر خواهد بود. این پروژه که کار‌های ابتدایی آن شروع شده، قرار است تا سال ۲۰۲۳ به اتمام برسد.
دولت ترکیه عنوان کرده است کانال استانبول ترافیک حمل و نقل در تنگه بسفر، یکی از پرتردد‌ترین گذرگاه‌های دریایی جهان را کاهش می‌دهد و از بروز حوادث مشابه مسدود شدن کانال سوئز جلوگیری می‌کند. هم‌اکنون تعداد عبورومرور‌های دریایی از تنگه بسفر، چهار برابر کانال پاناما و سه‌برابر کانال سوئز است.
احداث کانال استانبول می‌تواند یکی از موارد اختلاف‌برانگیز میان ترکیه و دیگر اعضای ناتو باشد. از نظر امنیتی باتوجه به اینکه رژیم حقوقی دریای آزاد در کانال جدید استانبول حاکم نیست و مالکیت کانال در انحصار دولت ترکیه قرار خواهد داشت، لذا دولت ترکیه کنترل بخش مهمی از عبور و مرور شرق اروپا و جنوب غربی اوراسیا را به مدیترانه در دست خواهد داشت. از سوی دیگر، برخی کارشناسان از بازی قدرت ژئوپلیتیک میان واشنگتن و مسکو در این خصوص سخن می‌گویند. بزرگ‌ترین نگرانی روسیه، جنبه نظامی پروژه است.
نگرانی مسکو به موضوعاتی، چون نقض کنوانسیون ۱۹۳۶ مونترو مربوط است که باعث نوعی بلاتکلیفی قانونی و نیز دسترسی راحت ناو‌های جنگی آمریکا و ناتو به دریای سیاه می‌شود. اما باید توجه داشت که کنوانسیون مونترو محدودیت‌های شدیدی بر عبورومرور کشتی‌هایی اعمال می‌کند که کشور‌های مالک آن‌ها سهمی از سواحل دریای سیاه ندارند. به مدد این موافقت‌نامه، ترکیه و روسیه هر دو موقعیت خود را به‌عنوان قدرت برتر نظامی و سیاسی دریای سیاه حفظ می‌کنند. در واقع پروژه کانال استانبول فرصتی نو برای گسترش روابط دوجانبه ترکیه و روسیه است. مادامی که این دو کشور در کنترل منابع انرژی و مسیر‌های انرژی با هم همکاری می‌کنند، هر نوع موازنه‌ای در سطح بین‌المللی به‌نفع آن‌ها تمام خواهد شد.
نتیجه گیری
ترکیه تنها کشور غرب آسیاست که در پیمان ناتو عضویت دارد. نزدیک به یک دهه است که روابط ترکیه و متحدان اروپایی اش در ناتو و همچنین آمریکا با چالش‌های فزاینده روبروست. اختلاف میان اعضای ناتو تا آنجا پیش رفت که حتی زمزمه‌هایی درباره تغییر مکان پایگاه «اینجرلیک» ناتو در آدانای ترکیه به گوش رسید. بعد از اقدام به کودتای نظامی در ترکیه، خبر‌هایی در زمینه استفاده از این پایگاه در کودتا منتشر شد. افزایش بحران در روابط ترکیه با کشور‌های عضو اتحادیه اروپا از جمله فرانسه هم قابل چشم پوشی نیست.
احداث کانال استانبول می‌تواند یکی از موارد اختلاف‌برانگیز میان ترکیه و دیگر اعضای ناتو باشد. از نظر امنیتی باتوجه به اینکه رژیم حقوقی دریای آزاد در کانال جدید استانبول حاکم نیست و مالکیت کانال در انحصار دولت ترکیه قرار خواهد داشت، لذا دولت ترکیه کنترل بخش مهمی از عبور و مرور شرق اروپا و جنوب غربی اوراسیا را به مدیترانه در دست خواهد داشت. از سوی دیگر، برخی کارشناسان از بازی قدرت ژئوپلیتیک میان واشنگتن و مسکو در این خصوص سخن می‌گویند. بزرگ‌ترین نگرانی روسیه، جنبه نظامی پروژه است.
نگرانی مسکو به موضوعاتی، چون نقض کنوانسیون ۱۹۳۶ مونترو مربوط است که باعث نوعی بلاتکلیفی قانونی و نیز دسترسی راحت ناو‌های جنگی آمریکا و ناتو به دریای سیاه می‌شود. اما باید توجه داشت که کنوانسیون مونترو محدودیت‌های شدیدی بر عبورومرور کشتی‌هایی اعمال می‌کند که کشور‌های مالک آن‌ها سهمی از سواحل دریای سیاه ندارند. به مدد این موافقت‌نامه، ترکیه و روسیه هر دو موقعیت خود را به‌عنوان قدرت برتر نظامی و سیاسی دریای سیاه حفظ می‌کنند. در واقع پروژه کانال استانبول فرصتی نو برای گسترش روابط دوجانبه ترکیه و روسیه است. مادامی که این دو کشور در کنترل منابع انرژی و مسیر‌های انرژی با هم همکاری می‌کنند، هر نوع موازنه‌ای در سطح بین‌المللی به‌نفع آن‌ها تمام خواهد شد.
نتیجه گیری
ترکیه تنها کشور غرب آسیاست که در پیمان ناتو عضویت دارد. نزدیک به یک دهه است که روابط ترکیه و متحدان اروپایی اش در ناتو و همچنین آمریکا با چالش‌های فزاینده روبروست. اختلاف میان اعضای ناتو تا آنجا پیش رفت که حتی زمزمه‌هایی درباره تغییر مکان پایگاه «اینجرلیک» ناتو در آدانای ترکیه به گوش رسید. بعد از اقدام به کودتای نظامی در ترکیه، خبر‌هایی در زمینه استفاده از این پایگاه در کودتا منتشر شد. افزایش بحران در روابط ترکیه با کشور‌های عضو اتحادیه اروپا از جمله فرانسه هم قابل چشم پوشی نیست.
علاوه بر جدال کلامی مقامات دو کشور بر سر اهانت مکرون، رئیس جمهور فرانسه به دین اسلام، اعلام ۲۴ آوریل به عنوان روز ملی یادبود نسل‌کشی ارامنه و تصمیم پارلمان فرانسه در خصوص درخواست از دولت برای به رسمیت شناختن استقلال منطقه قره‌باغ، وخامت روابط ترکیه و فرانسه تا بدان جا پیش رفت که دو کشور در سواحل لیبی و شرق مدیترانه با یکدیگر رویارو شدند.
باید پذیرفت اوضاع و احوال بین‌المللی دستخوش تغییرات وسیعی است؛ ترکیه کنونی، کشور دوران جنگ سرد نیست که خواسته‌های آمریکا و قدرت‌های اروپایی را بدون قید و شرط بپذیرد. ترکیه علاوه بر اهرم اقتصاد، اهرم‌های دیگری همچون تسهیل مسیر مهاجرت غیرقانونی به اروپا را در اختیار دارد تا اتحادیه اروپا را تحت فشار قرار دهد. از سوی دیگر، نزدیک شدن ترکیه به روسیه، ناتو را در شرایط پرمخاطره‌ای قرار داده است. فراموش نکنیم اولویت سازمان نظامی ناتو حفظ و تامین منافع آمریکا است. در اختلافات ترکیه با آمریکا در سوریه، ناتو از آمریکا حمایت کرد و ترکیه به رغم عضویت فعال در ناتو، به حاشیه رانده شد.
همچنین علی‌رغم اعتراض ترکیه، آمریکا و برخی از دولت‌های اروپایی به ارسال کمک‌های تسلیحاتی و مالی به کرد‌های مخالف دولت آنکارا ادامه می‌دهند. هم‌اکنون موضوع بی‌اعتمادی به غرب و سنجش سود و زیان ماندگاری در ناتو نیز برای ترکیه مسئله‌ای جدی است. در واقع آنکارا در حالی، بار هزینه‌های سیاسی و امنیتی عضویت در ناتو را می‌پردازد که تجربه یک دهه اخیر به این کشور ثابت کرده است کشور‌های غربی عضو ناتو، نه تنها در قبال منافع ترکیه در منطقه نگاه ناهمسو دارند، بلکه حتی در مواقع نیاز ترکیه حاضر به همراهی با این کشور نیستند.
پژوهشگر: علی ظریف
باید پذیرفت اوضاع و احوال بین‌المللی دستخوش تغییرات وسیعی است؛ ترکیه کنونی، کشور دوران جنگ سرد نیست که خواسته‌های آمریکا و قدرت‌های اروپایی را بدون قید و شرط بپذیرد. ترکیه علاوه بر اهرم اقتصاد، اهرم‌های دیگری همچون تسهیل مسیر مهاجرت غیرقانونی به اروپا را در اختیار دارد تا اتحادیه اروپا را تحت فشار قرار دهد. از سوی دیگر، نزدیک شدن ترکیه به روسیه، ناتو را در شرایط پرمخاطره‌ای قرار داده است. فراموش نکنیم اولویت سازمان نظامی ناتو حفظ و تامین منافع آمریکا است. در اختلافات ترکیه با آمریکا در سوریه، ناتو از آمریکا حمایت کرد و ترکیه به رغم عضویت فعال در ناتو، به حاشیه رانده شد.
همچنین علی‌رغم اعتراض ترکیه، آمریکا و برخی از دولت‌های اروپایی به ارسال کمک‌های تسلیحاتی و مالی به کرد‌های مخالف دولت آنکارا ادامه می‌دهند. هم‌اکنون موضوع بی‌اعتمادی به غرب و سنجش سود و زیان ماندگاری در ناتو نیز برای ترکیه مسئله‌ای جدی است. در واقع آنکارا در حالی، بار هزینه‌های سیاسی و امنیتی عضویت در ناتو را می‌پردازد که تجربه یک دهه اخیر به این کشور ثابت کرده است کشور‌های غربی عضو ناتو، نه تنها در قبال منافع ترکیه در منطقه نگاه ناهمسو دارند، بلکه حتی در مواقع نیاز ترکیه حاضر به همراهی با این کشور نیستند.
پژوهشگر: علی ظریف
نظر شما