مالکیت معنوی مانع دسترسی به واکسن کرونا

در اوایل هفته آینده نشست سران آفریقا برگزار می‌شود که در کانون رایزنی‌ها و گفتگو‌های آن در راس همه مسئله بیماری کرونا و راه‌های مبارزه با آن وجود دارد. این نشست که به طور مجازی برگزار خواهد شد قرار است به طور ویژه به موضوع کرونا و ساخت واکسن کرونا در قاره آفریقا بپردازد. تاکنون کشور‌های قاره آفریقا نسبت به دیگر کشور‌های جهان کمتر گرفتار این بیماری و پیامد‌های آن شده است. برای این امر نیز دلایلی متعددی وجود دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخت می‌شود. اما با این حال در اوایل ماه آوریل شمار مبتلایان به کرونا در آفریقا به چهار میلیون و ۳۵۰ هزار نفر رسید که رقم نگران کننده‌ای است و افزایش ۹ درصدی را نسبت به ماه قبل از آن نشان می‌دهد.

توفیق ماجد کارشناس مسائل آفریقا در گفتگو با فرانس ۲۴ در این باره گفت: تاکنون تنها نیم درصد از توزیع جهانی واکسن در اختیار آفریقا قرار گرفته است که این رقم تنها برای یک و نیم درصد جمعیت آفریقا کافی است. این درحالی است که برای ایجاد ایمنی جمعی در این قاره باید ۶۰ درصد جمعیت آن در برابر ویروس کرونا واکسینه شوند.
این کارشناس افزود کشور‌های قاره آفریقا نسبت به دیگر کشور‌های جهانی در مقیاس کمتری به ویروس کرونا مبتلا شده اند. اما توضیح این معادله و اینکه چرا مردم کمتری در کشور‌های قاره آفریقا به این ویروس مبتلا شده اند بسیار آسان است و آن اینکه کشور‌های قاره آفریقا تنها دارای سه درصد جمعیت افرادی در دنیاست که سن شان بالای ۶۵ سال است. ماهیت این ویروس نیز به گونه‌ای است که بیشتر افراد بالای ۶۵ سال را مبتلا می‌کند. به عبارت دیگر بیشتر طیف جمعیتی کشور‌های قاره آفریقا را جوانان تشکیل می‌دهند.

در این خصوص خوب است به نیجریه پرجمعیت‌ترین کشور قاره آفریقا نگاه کنیم که ۱۸۰ میلیون نفر جمعیت دارد. از این جمعیت هر روز حدود ۱۵۰۰ نفر به کرونا مبتلا می‌شوند و از این ۱۵۰۰ نفر نیز ۱۰ نفر در روز جان خود را از دست می‌دهند.
اما به طور کلی اگر به آمار و ارقام نگاه کنیم متوجه می‌شویم که روند شیوع کرونا در کشور‌های قاره آفریقا نه تنها در حال کاهش نیست بلکه برعکس در حال افزایش نیز است. از این گذشته ما امروز شاهد این هستیم که سویه بسیار مسری و بسیار کشنده این ویروس در قاره آفریقا (سویه آفریقای جنوبی) پیدا شده است.
اگر در داخل خود قاره آفریقا نیز نگاه کنیم اتیوپی نسبت به دیگر کشور‌ها این قاره کمتر به ویروس کرونا آلوده شده است، اما کشور‌هایی مانند خود آفریقای جنوبی و سنگال به طور قابل توجهی به این ویروس این بیماری مبتلا شده اند.
اما از نظر مرگ و میر ناشی از این بیماری اگر بخواهیم با کشور‌های غربی مقایسه کنیم متوجه می‌شویم میزان مرگ و میر در کشور‌های قاره آفریقا کمتر است. شاید یکی از دلایل این امر علاوه بر جوان بودن طیف گسترده‌ای از جمعیت کشور‌های قاره آفریقا، نوع زندگی مردم نیز مطرح باشد.

همچنین با توجه به اینکه کشور‌های قاره آفریقا با بیماری‌های مسری دیگری مانند ابولا نیز قبلا مواجه شده اند به نظر می‌رسد مقاومت بدن آن‌ها در برابر ویروس‌ها از جمله ویروس کرونا نسبت به دیگر کشور‌های جهان افزایش یافته است.
بر اساس این گزارش قاره آفریقا هم اکنون ۱۷ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است، اما تاکنون فقط نیم درصد از واکسن توزیعی برنامه دستیابی جهانی به واکسن کووید-۱۹ یا کوواکس (COVAX) وابسته به سازمان بهداشت جهانی را به خود اختصاص داده است.
سئوالی که در این خصوص مطرح می‌شود این است در حالی که همه کشور‌های جهان از برنامه دستیابی جهانی به واکسن کووید-۱۹ یا کوواکس وابسته به سازمان بهداشت جهانی به حد مناسب برخوردار شده اند چرا کشور‌های این قاره تا این حد از این برنامه کم برخوردار شده اند.

ماریا گرت نیکولسکو نیز در گفتگو با این شبکه تلویزیونی گفت: تاکنون ۱۳ میلیون دوز واکسن ضد کرونا در کشور‌های آفریقایی به مردم تزریق شده است. این درحالی است که در این قاره یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفر زندگی می‌کنند.
بر اساس توزیع واکسن در میان کشور‌های خود قاره آفریقا نیز به خوبی انجام نمی‌گیرد. با این توضیح که ۸۰ درصد دوز‌هایی که در اختیار قاره آفریقا قرار گرفته است تنها به مردم ۱۰ کشور تزریق شده است. در همین راستا تاکنون کمتر از ۱۰۰ هزار نفر از جمعیت کشور‌های آفریقا دو دوز واکسن ضد کرونا دریافت کرده اند. حال آنکه در کشوری مانند انگلیس بیش از پنج میلیون نفر دوز‌های کرونا دریافت کرده اند. این درحالی است که طبق برنامه کوواکس باید شش میلیون دوز واکسن در اختیار قاره آفریقا قرار گیرد. اما تاکنون ده درصد از این مقدار در اختیار کشور‌های این قاره قرار گرفته است.
با توجه به این کم کاری ها، اتحادیه آفریقا اعلام کرد که خرید بیش از ۸۰۰ میلیون دوز واکسن شرکت جانسون اند جانسون سفارش داده است. اما برای رسیدن این واکسن‌ها باید چندین ماه صبر کرد.
کارشناسان برای جبران این عقب افتادگی پیشنهاد‌هایی مطرح کرده اند. از جمله سپردن خرید واکسن به بخش خصوصی یا ساخت واکسن در داخل خود خاک آفریقا.

مسئله ساخت واکسن قرار است در نشست سران آفریقا نیز قرار است به بحث گذاشته است. اما سئوالی که مطرح می‌شود این است که آیا قاره آفریقایی توانایی ساخت چنین واکسنی را دارد یا خیر. برای پرداختن به مسئله باید گفت که هدف پیشنهاد دهندگان این مسئله آن است که از وابستگی این قاره به دیگر کشور‌ها کاسته شود. اما از کل واکسن‌هایی که تاکنون در قاره آفریقا توزیع شده تنها یک درصد آن‌ها در خاک آفریقا تولید شده است. این رقم پایین نشان می‌دهد که ساخت واکسن تا چه میزان سخت و دشوار است.
یک علت آن این است که سرمایه گذاران بزرگ حاضر نیستند برای تولید واکسن کرونا در آفریقا سرمایه گذاری کنند. چون اوضاع اقتصادی و مالی در کشور‌های آفریقا بسیار شکننده است. از طرفی بسیاری از شرکت‌ها تولید واکسن حاضر نیستند دانش خود به آفریقا برای تولید این نوع واکسن به قاره منتقل کنند. در واقع مانعی که در این باره وجود دارد مالکیت معنوی است و اجازه چنین کاری را به قاره آفریقا نمی‌دهد. وجود همین مانع باعث شده است تاکنون برخی از خود شرکت‌های تولید کننده واکسن ضد کرونا نیز با کمبود مواد اولیه مواجه شوند و این گونه تولید شان تا حد قابل توجهی اکنون کاسته شده است. از این نظر این تولید مواد اولیه نیز قاره آفریقا در موقعیت قوی نیست.
توفیق ماجد افزود امروز اتحادیه آفریقا، آمریکا و حتی چین که دم از جهانی شدن تولید واکسن ضد کرونا می‌زند حاضر نیستند مالکیت معنوی را کنار گذارند تا با تولید گسترده آن در سراسر جهان، هم مردم به واکسن ضد کرونا دسترسی داشته باشند. جالب است چین از واکسن‌های تولیدی خود به عنوان یک ابزار دیپلماتیک برای گسترش نفوذ خود در میان کشور‌هایی که مد نظر دارد استفاده می‌کند.

وضعی که اکنون درباره واکسن کرونا به وجود آمده است می‌توان از آن با عنوان «آپارتاید واکسن» نام برد. چون کشور‌هایی مانند آمریکا و انگلیس بیشترین درصد واکسن‌های تولیدی جهان را به خود اختصاص داده اند.
این در حالی است ویروس در کل جهان از بین نمی‌رود مگر آنکه ۶۰ درصد مردم جهان و مردم قاره آفریقا واکسینه شوند. این مسئله بسیار مهم است که جمعیت قاره آفریقا تا پایان این قرن به چهار میلیارد نفر می‌رسد که پرجمعیت‌ترین قاره در جهان خواهد بود.