آشنایی با خانه‌های تاریخی مشهد

به گزارش گروه وب‌گردی خبرگزاری صدا و سیما، همانطور که می‌دانید بنای تاریخی سند هویتی و معرف هر شهری می‌باشد و قدمت آن شهر را نشان می‌دهد که شهر مشهد از این امر مستثنی نیست، با وجود این که در سال‌های اخیر بسیاری از این بنا‌های قدیمی به بهانه بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده تخریب شده اند، اما هنوز هم که هنوز است آثاری از این خانه‌ها در مشهد به چشم می‌خورد. بافت تاریخی و خانه‌های قدیمی شهر مشهد همچون خانه داروغه و توکلی معرف این شهر تاریخی می‌باشد.
بنا‌ها و خانه‌های قدیمی از جمله پیشه وران، داروغه، توکلی، ملک و ... به لطف و عنایت متولیان میراث فرهنگی تا اندازه‌ای خود را حفظ کردند البته ناگفته نماند بنا‌هایی نیز وجود دارند که با وجود قدمت تاریخی بالا و معماری بی نظیر تخریب شدند.

خانه داروغه 

 

در خیابان نواب صفوی، راسته حوض مس گران و در کوچه داروغه خانه‌ای به نام خانه داروغه که به دوره قاجار تعلق دارد واقع است که با شماره ثبت ۶۳۵۷ در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران در فهرست ملی ثبت گردیده است.
در اواخر دوره قاجار با دستور محمد یوسف خان این خانه توسط بنا‌ها و معماران روس به عنوان منزل شخصی جهت انجام مراسم پذیرایی رسمی ساخته شد. طبق شواهدی که وجود دارد این بنای تاریخی تقریبا تا سه دهه گذشته کاربردی مسکونی داشته، ولی در سال ۱۳۶۶ به وسیله ورثه به یکی از نمایندگان هیئت‌های مذهبی روستایی شهیدیه در شهرستان میبد یزد فروخته شد.
از آن تاریخ تا سال ۱۳۹۱ به بعد این بنا به عنوان محل اسکان و تجمع هیئت‌های مذهبی به کار برده شد. در سال ۱۳۹۱ این بنای تاریخی مورد تملک شهرداری قرار گرفت و با هزینه‌های شهرداری مرمت و بازسازی شد.

خانه پیشه وران

 

به علت اینکه در این خانه قدیمی کتیبه‌ای وجود نداشت تا به طور مستند قدمت ساختمان را اثبات کند بنابر این بر اساس مستندات شفاهی قدمت این بنا‌ها را به دهه اول قرن ۱۴ یعنی اواخر دوره قاجار و پهلوی اول نسبت دادند و تا به حال ۲ الی ۳ بار مرمت و بازسازی شده است.
در این بنا وسایل ویژه و سبک زندگی مشهدی‌ها در زمان ساخت آن به تصویر کشیده شده است هرچند نام خانه در فهرست ملی ثبت نشده، ولی هم اکنون تحت تملک شهرداری منطقه ۸ مشهد می‌باشد.

خانه ملک

 

یکی از نمونه‌های بی نظیر بر جای مانده از دوران انتقال معماری در سال‌های اخیر عصر قاجار خانه ملک می‌باشد که در ضلع شرقی خیابان امام خمینی و مقابل ساختمان دارایی واقع است این بنا در گذشته وسعت بسیار زیادی داشته، اما اینک فقط بخش خارجی ان به جا مانده و دارای دو طبقه می‌باشد طبقه بالایی شامل سقف منبت کاری شده چوبی و مشبک و شومینه گچبری زیبا می‌باشد.
هم اکنون بالغ بر ۱۰ کارگاه زنده هنری در این خانه به عنوان یک مرکز فرهنگی، اداری و هنری با حضور هنرمندان توانمند فعال است. نام این اثر با شماره ثبت ۲۱۱۵ در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران و همچنین در سال ۱۳۸۵ به عنوان خانه توریستی برگزیده شده است.

خانه کوزه کنانی 

 

این خانه که یکی از بنا‌های ارزشمند مشهد است در دوران قاجار در سال ۱۲۴۷ شمسی ساخته شده است و در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایرن قرار گرفته است. ورودی خانه هشتی بوده و بدنه‌ی آجری و تزئین کاری شده دارد.

خانه توکلی 

 

این خانه واقع در خیابان نواب صفوی ۷ به تازگی تبدیل به پایگاه میراث فرهنگی در محدوده حرم مطهر شده و نام آن در فهرست آثار ملی ثبت شده است. زمان ساخت این بنا به دوران قاجار بر می‌گردد مالک اولیه اش از تاجران آن دوران به نام "کشمشیان" بوده که پس از مرگ در چهل سال قبل این خانه قدیمی با خریداری شخصی به نام "توکلی" به مالکیت وی درآمد.
آجرکاری نفیس و کاشی کاری بی نظیر از مهم‌ترین ویژگی‌هایی می‌باشد که این بنا دارد و در تمام بخش‌های ساختمان از در اصلی گرفته تا نمای خارجی و حتی داخل بنا به وضوح دیده می‌شود.
ستون‌های آجری که در نمای ساختمان این بنا مورد استفاده قرار گرفته است و به کتیبه‌ای در بالای آن ختم می‌شود زیبایی دوچندان به آن بخشیده است. فضا‌های داخلی با استفاده از ارسی از همدیگر جدا شده و دو کتیبه کاشی کاری شده در ورودی بنا قرار گرفته که آیه‌های «و ان یکاد» و «انا فتحنا لک فتحا مبینا» روی ان حک شده است.

خانه حناساب

 

حناساب در اواخر حکومت قاجاریه ساخته شده و مانند بیشتر خانه‌های تاریخی مشهد به ثبت میراث فرهنگی رسیده است. اما متأسفانه این اثر تاریخی چندی پیش به طور کامل تخریب شد.

سرای ترکمن‌ها

سرای ترکمن‌ها متعلق به دوره پهلوی بود که در معماری آن از آجر‌های دندان موشی و تزئینات آن زمان استفاده شده بود و ۱۲۰ سال قدمت داشت، اما متاسفانه تخریب شده است.

خانه امیری 

 

خانه امیری در خیابان نواب صفوی، نواب صفوی ۹، پلاک ۳۵۱ قرار دارد، در اواخر دوره قاجارساخته شده است و در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است. ویژگی این بنای تاریخی متفاوت بودن توده‌های دو طرف حیاط در ضلع شرقی و غربی از لحاظ ساختار فیزیکی، نوع و میزان تزئینات، نورگیری و ابعاد فضایی است. در ابتدای ورود به خانه امیری اختلاف سطح زیاد داخل با خارج بنا مشهود است. فشار بیش از حدی که سطوح خارجی به دیوار‌های بنا وارد کرده است قوس ناهمگونی در ساختار دیوار‌ها ایجاد کرده و احتمال خراب شدن دیوار‌ها را چند برابر می‌کند.

خانه وطن چی

خانه وطن چی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و مربوط به اواخر دوره قاجار است. این خانه در مشهد، خیابان خسروی، جنب سرای عروس، طبقه دوم قرار گرفته است.

خانه اردکانی

خانه اردکانی (دولابیان) در اواخر دوره قاجار ساخته شده است. این خانه در منطقه مرکزی مشهد و در نزدیکی حرم مطهر قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۳۹۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید؛ اما در سال ۱۳۹۱ از فهرست آثار ملی خارج شد

خانه رجایی

در داخل کوچه پرتو و پس از عبور از یک پیچ در مسیر راه باریکی منزل مسکونی رجایی واقع است این بنا شامل یک ورودی می‌باشد که از کوچه پرتو (سرشور ۲۰) گشوده می‌شود.
در سال‌های اخیر درب ورودی آهنی آن تعویض شده پس از ورود به ساختمان از در اصلی اولین چیزی که دیده می‌شود نمای اصلی و بزرگ خانه است که متقارن میباشد. سه باغچه بزرگ همراه با یک حوض در داخل حیاط این خانه قرار دارد کفپوش‌های آجری به شکل مربع و لوزی کف حیاط را پوشانده است که به رنگ سیمان آجری معروف به آجر قداقی می‌باشد بخش جدید سازه این بنا به سی سال قبل بر می‌گردد.
این بنا از تاریخ ساخته شدن تا ۲ سال قبل محل سکونت خانواده آقای رجایی بوده است کاربری‌ها از دو سال قبل تا به این حال تغییر کرده است و به عنوان یک مسافرخانه مورد استفاده واقع می‌شود و به خاطر همین امر فضا‌هایی مانند توالت، دستشویی برای رفاه حال مسافرین در داخل حیاط این بنا افزوده شده است.

 

 

خانه مسکونی بلخاست از بنا‌های تاریخی مشهد به شمار می‌رود که قدمت آن به دوره قاجاریه بازمی گردد و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
این خانه هرچند به عنوان یک اثر قاجاری در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، اما صاحب کنونی آن یعنی نام غلامرضا بلخاست ادعا می‌کند بخشی از بنا صفوی بوده و البته بخش قاجاری نیز در اصل بازسازی شده بنایی صفوی است. این ادعا با توجه به برخی از قراین و شواهد از جمله نوع گچ کاری باقی مانده در بخشی از بنا تا اندازه‌ای قابل تامل است. این خانه زیبایی‌هایی بسیاری مانند آجرکاری‌های زیبای نقش بسته بر یکی از دیوار‌های حیاط خانه، نقاشی‌های موجود بر دیوار اتاق نشیمن اصلی دارد که این نقاشی‌ها به تنهایی هر کدام یک تابلو هنری هستند.
توجه :