بار سنگین دیابت بر دوش مردم و دولت

سوار تاکسی که شدم راننده ادامه حرفش را با مسافری که صندلی جلو نشسته بود پی گرفت. بله جناب؛ من به یُمن غذای کم چرب، ورزش و پیاده روی است که تا حالا دوام آوردم. مرد مسافر که به نظر می رسید حدود ۶۰ سال سن دارد؛ پیراهن سایز بزرگ پوشیده بود و نفس نفس می زد . ماسکش را روی صورتش جابجا کرد و گفت: ولله متاسفانه سبک زندگی مثل گذشته نیست بچه‌های من غیر از فست فود چیزی راضیشون نمی‌کنه. الان هم که تو این اوضاعِ کرونا فست فود‌ها رو تعطیل کردند؛ عزا گرفتند.
راننده صدای رادیو را کمی پایین کشید و در تکمیل حرف مرد مسافر گفت به خاطر همینِ که مریض‌های دیابتی و قلبی - عروقی هر روز داره زیادتر می‌شه. اون روز اخبار رادیو می‌گفت بیشتر دانش آموزان استان اضافه وزن دارند. این خودش یه هشداره. مرد مسافر ناخودآگاه دستش را روی شکمش گذاشت.
نگرانی از سر و روی آمار می‌بارد
چاقی بلای عصر بی تحرکی در کنار سبک زندگی نادرست، سلامت افراد را به خطر انداخته است. 

از ابتلا به دیابت به عنوان یکی از خسارت بارترین پیامد‌های  این وضع نام می‌برند. تحقیقات نشان می‌دهد تا ۲۵ سال آینده به ازای هر ۱۰ نفر در جهان یک نفر به دیابت مبتلا می‌شود که این موضوع نشان دهنده روند شیوع بسیار بالای دیابت در دنیا است. در ایران نیز ۱۱ درصد از جمعیت کشورمان به دیابت دچار هستند. آخرین آمار‌ها نشان می‌دهد در استان فارس بیش از ۴۰۰ هزار نفر به دیابت مبتلا هستند یا در معرض این بیماری قرار دارند.
اُمّ المرض
متخصصان حوزه دیابت، از این بیماری به عنوان ام المرض یاد می‌کنند. زیرا دیابت همه اعضای بدن از جمله چشم ها، کلیه‌ها، کبد و دیگر اعضا را درگیر می‌کند.

• سیروس وجدانیان معاون اجرایی معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز در خصوص افزایش موارد مبتلا به عوارض دیابت هشدار می‌دهد و می‌گوید عوارض قلبی، کلیوی و چشمی به دلیل ابتلا به دیابت در حال گسترش است؛ به طوری که بر اساس گزارش فدراسیون بین المللی دیابت، احتمال بروز عوارض قلبی – عروقی در بیماران مبتلا به دیابت دو برابر، عوارض کلیوی ۱۰ برابر و احتمال قطع عضو ۱۰ تا ۲۰ برابر بیشتر از افراد بدون دیابت است.

به گفته معاون اجرایی معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز اگر چه کنترل قند خون کاهش چشمگیر بروز و پیشرفت عوارض را به همراه دارد؛ در صورت عدم تشخیص و درمان صحیح عوارض، به نابینایی، دیالیز و قطع عضو فرد منجر می‌شود.
دیابت خوب و بد ندارد!
بیماری دیابت که به دو نوع یک و دو تقسیم می‌شود بر اثر قطع تولید انسولین و یا کارکرد نامناسب آن در بدن به وجود می‌آید. انسولین هورمونی است که مواد غذایی قندی و نشاسته را در بدن به انرژی تبدیل می‌کند.
مدیر گروه پیشگیری و کنترل بیماری ها‌ی دانشگاه علوم پزشکی شیراز می‌گوید در دیابت نوع یک یا وابسته به انسولین، لوزالمعده به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند، ولی در نوع دو یا غیر وابسته به انسولین، میزان تولید انسولین کافی است، اما حساسیت سلول‌ها نسبت به آن کاهش پیدا می‌کند که به این مساله، مقاومت در برابر انسولین گفته می‌شود

فریبا مرادی توضیح می‌دهد در دیابت نوع یک، نیاز به تزریق انسولین وجود دارد، ولی در نوع دو این نیاز احساس نمی‌شود و همین مساله باعث شده بسیاری گمان کنند، دیابت نوع دو بهتر از نوع یک است، اما این باور نادرست است، زیرا بیماری دیابت، خوب و بد ندارد و در صورتی که کنترل نشود، هر دو به یک میزان خطرناک است.
راه تشخیص
از مدیر گروه پیشگیری و کنترل بیماری ها‌ی دانشگاه علوم پزشکی شیراز درباره راه‌های چگونگی تشخیص این بیماری می‌پرسم؛ می‌گوید پزشک متخصص با آزمایش قند خون ناشتا (FBS) و یا قند خون دو ساعته (OGTT)، که معیاری از عملکرد لوزالمعده و ترشح انسولین هستند، تعیین می‌کند فرد در دوره پیش از دیابت قرار دارد یا به طور کامل به دیابت مبتلا شده است. در صورتی که آزمایش قند خون ناشتای فرد، عددی بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ باشد؛ نشانگر آن است که او در دوره دیابت پنهان قرار دارد و چنانچه این رقم ۱۲۶ یا بیشتر از آن باشد بیانگر ابتلای کامل فرد به دیابت است.

فریبا مرادی توضیح می‌دهد در آزمایش قند خون دو ساعته، ابتدا به صورت ناشتا و سپس دو ساعت بعد از نوشیدنِ ۷۵ گرم پودر گلوکز، میزان گلوکز موجود در خون فرد اندازه گیری می‌شود. چنانچه نتیجه این آزمایش عددی بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ باشد، بیانگر دیابت پنهان و اگر ۲۰۰ یا بیشتر از آن باشد، ابتلای قطعی فرد به دیابت را نشان می‌دهد.
بار سنگین دیابت بر دوش دولت و مردم
در بین بیماری‌های غیر واگیر در دنیا، دیابت با سریع‌ترین رشد، به بزرگترین اپیدمی تاریخ تبدیل شده است. هر چه اپیدمی این بیماری گسترده‌تر می‌شود؛ هزینه این بیماری شامل تشخیص، درمان و عوارض آن نیز افزایش می‌یابد به طوری که هزینه پزشکی بیماران دیابتی بیش از دو برابر افراد غیر دیابتی است.
معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی شیراز هزینه‌های بیماری دیابت را به سه دسته تقسیم می‌کند هزینه مستقیم که شامل مراقبت‌های پزشکی، دارو‌ها و انسولین است که تحقیقات نشان می‌دهد هزینه‌های مستقیم دیابت ۲ و نیم تا ۱۵ درصد از کل بودجه‌های بهداشتی را به خود اختصاص می‌دهد.

هزینه‌های غیر مستقیم نیز شامل کاهش کیفیت فعالیت‌های شغلی روزمره، غیبت از کار، ناتوانی، بازنشستگی پیش از موعد و یا مرگ زود هنگام است که موجب افت بازدهی و از بین رفتن بهره وری می‌شود.
اکبری تاکید می‌کند مخارج هزینه‌های غیر مستقیم نیز پنج برابر هزینه‌ای مستقیمِ مراقبت‌های بهداشتی دیابت است و هزینه‌های نامحسوس که شامل درد، اضطراب، ناراحتی، تاثیرِ منفی بر ارتباطات فردی و آسایش فرد و خانواده، وقت گیر و رنج آور بودنِ مسیر درمان است که هزینه‌های پنهانی این بیماری واقعا تخمین ناپذیراست.

• معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی شیراز هشدار می‌دهد بر اساس"طرح ملی مطالعات بار بیماری‌ها سوانح و حوادث و عوامل خطر در سطوح ملی و استانی" که در چند سال اخیر صورت گرفته، شیوع و بار بیماری دیابت در کشور با شیب به نسبت بالایی رو به افزایش است.

بسیج امکانات برای مقابله با دیابت
با توجه به پیامد‌های جبران ناپذیری که بیماری دیابت برای مبتلایان به وجود می‌آورد هدف گذاری سیاستگذاران کشور در موضوع دیابت بر این قرار گرفته است تا سال ۲۰۲۵، مرگ زود هنگام به علت بیماری‌های غیر واگیر را در جمعیت کشور به میزان ۲۵ درصد کاهش دهند؛ تعهدی که برای اجرای آن به بسیج منابع، امکانات وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و همکاری دیگر نهاد‌ها و حتی بخش خصوصی نیاز است.
با همین هدف از سال ۱۳۹۴، اولین سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطرِ مرتبط با این بیمار‌ی ها تدوین شد که یکی از اهداف مهم این سند ثابت نگهداشتن میزان بیماری دیابت و چاقی تا سال ۱۴۰۴ است.
شبکه مراقبت از دیابت
براساس نتیجه طرح ملی بررسی عوامل خطر از هر ۱۰ نفر بالای ۳۰ سال در فارس، یک نفر مبتلا به دیابت است که برآورد می‌شود بیش از ۲۲۵ هزار نفر در استان به دیابت مبتلا هستند؛ که تا کنون ۱۷۰ هزار نفر از آن‌ها شناسایی شده اند. همچنین آمار‌ها نشان می‌دهد؛ بیش از ۲۲۰ هزار نفر نیز در مرحله پره دیابت یا پیش از دیابت قرار دارند. این آمار نگران کننده باعث شده دانشگاه علوم پزشکی شیراز شبکه مراقب از این بیماری را در استان وسعت دهد.

معاونت درمان این دانشگاه برای جلوگیری از بروز بیماری دیابت و پیشگیر‌ی از عوارض آن، تا کنون ۳۲ مرکز تخصصی و فوق تخصصی برای ارائه خدمات پایه‌ای تخصصی لازم به بیماران دیابت در شیراز و شهرستان‌های استان راه اندازی کرده است. 
علی اکبری معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی شیراز می‌گوید در سال به بیش از ۸۰ هزار نفر از بیماران دیابتی در استان که به خدمات پایه‌ای تخصصی نیاز دارند در مراکز زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی شیراز خدمات تخصصی، فوق تخصصی، توانبخشی و پاراکلینیکی ارایه می‌شود. علاوه بر این، دیگر بیمارستان‌ها، مراکز درمانگاهی، مطب‌های خصوصی و مراکز درمانی دیگر نهاد‌ها نیز خدمات تخصصی و فوق تخصصی مورد نیاز را به بیماران دیابتی ارائه می‌دهند که در آینده این مراکز نیز به این شبکه مراقبتی متصل می‌شوند.

• به گفته معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی شیراز، کلینیک‌های دیابت، انتخاب محل و جانمایی کلینیک‌ها به گونه‌ای است که در شیراز و شهرستان‌های استان، بیماران مبتلا به دیابت می‌توانند به راحتی به کلینیک‌های درمانی دسترسی داشته باشند که بر این اساس در شهرستان‌ها ۸ قطب درمانی و در برخی شهرستان‌های دور افتاده نیز مراکز درمانی به کلینیک دیابت مجهز شده اند تا بیماران به حداقل خدمات تخصصی پایه مورد نیاز دسترسی داشته باشند.

اکبری تاکید می‌کند بیماران مبتلا به دیابت ضروری است میزان خود مراقبتی را افزایش دهند، برای ویزیت‌های تخصصی و فوق تخصصی به کلینیک‌ها مراجعه کنند و پرونده مراقبتی داشته باشند تا با کنترل این بیماری از عوارض دراز مدت پیش گیری کنند.

عبدالرسول همتی معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شیراز نیز می‌گوید ضروری است تمام بیماران مبتلا به دیابت، ماهانه از سوی بهورز یا مراقب سلامت و هر سه ماه یک بار نیز از سوی پزشک مراقبت شوند و سالی یک بار به متخصص داخلی و چشم پزشک مراجعه کنند.

همتی اضافه می‌کند برخی از مبتلایان به دیابت به موارد یاد شده توجه لازم را ندارند در حالی که آموزش در این زمینه و اطلاع رسانی به بیماران با هدف ارتقای آگاهی آن‌ها درباره شیوه صحیح خود مراقبتی، به طور مستمر در پایگاه‌های پزشک خانواده صورت می‌گیرد.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شیراز در خصوص پیشگیری از دیابت و عوارض سنگین آن برای فرد، خانواده و دولت تصریح می‌کند هدف مهم تری که در خصوص بیماری دیابت دنبال می‌شود، افزایش آگاهی و اطلاع رسانی با هدف اصلاح شیوه زندگی و همچنین ارتقا خدمات به منظور درمان مناسب و کاهش بروز عوارض است که از طریق برنامه‌هایی همچون توانمند سازی گروه خدمات شامل پزشک خانواده، بهورز و مراقب سلامت، تقویت نظام ارجاع به سطوح تخصصی، تجهیز مراکز و آموزش بیماران و خانواده پی گیری می‌شود.
سبک زندگی؛ حلقه مفقوده سلامت
کارشناسان حوزه سلامت معتقدند با توجه به عوارض سنگین و گاه جبران ناپذیر دیابت، بهترین راه، ترویج سبک زندگی سالم و آموزش و فرهنگ سازی درباره آن است، زیرا گسترش زندگی شهرنشینی، عادت‌های غذایی نادرست، کم تحرکی، پرخوری، استعمال دخانیات و اضطراب در کنار عوامل ارثی مهم‌ترین عوامل ابتلا به دیابت به شمار می‌آید.

• آقای کریمی متخصص تغذیه می‌گوید تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که بیش از ۲ بار در هفته به رستوران رفته‌اند نسبت به کسانی ‌که کمتر از یک ‌بار در هفته غذای آماده مصرف کرده‌اند، به طور میانگین ۴ تا ۵ کیلوگرم اضافه وزن داشته و دو برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت قرار گرفته‌اند.

به گفته رئیس گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز، انتخاب نخست برای جلوگیری و یا به تاخیر انداختن دیابت، اصلاح سبک زندگی، فعالیت بدنی و کاهش وزن است.
مریم مهارت تأکید می‌کند پرهیز از مصرف فست فود‌ها و غذا‌های فرآوری شده، انتخاب مواد غذایی کم قند یا بدون قند مثل غلات کامل، حذف شکر و نوشیدنی‌های شیرین از برنامه غذایی به ویژه در افراد مبتلا به پره دیابت، مصرف سبزیجات، کاهش وزن، افزایش فعالیت بدنی و ورزش و کاهش استرس و اضطراب می‌تواند در سلامت افراد و جلوگیری از بروز دیابت بسیار موثر باشد.

به گفته رئیس گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز مطالعات نشان داده است با مداخله‌هایی که در سبک زندگی صورت می‌گیرد، خطر بروز دیابت تا ۶۷ درصد کاهش می‌یابد.
سلامتی را دریاب
وقتی برای خرید یک باتری قلمی به فروشگاه می‌رویم درباره میزان کارکرد، سلامت و در یک کلام، عمر مفید آن بار‌ها نظر فروشنده را می‌پرسیم، اما آیا برای طولانی شدن عمر سلامت خود به اندازه عمر مفید یک باتری پی گیر هستیم؟
پیامبر گرامی اسلام (ص) تا بدان حد به موضوع سلامت توجه دارند که آن را در کنار امنیت قرار می‌دهند و می‌فرمایند:" نعمتان مجهولتان: الصحه و الامان" دو نعمت است که شکر آن گذارده نمی‌شود: یکی سلامت و دیگری امنیت.

سلامتی نعمت گرانبهایی که قدر آن را نمی‌دانیم و وقتی از کنارمان رخت بر بست عمر و سرمایه امان را برای داشتن دوباره اش صرف می‌کنیم. پس پیش از آن که دیر شود سلامتی امان را دریابیم و یادمان باشد آبی که رفت دیگر به جوی باز نمی‌گردد.

***سیده نصرت شجاعی