تفاوت مظنون با متهم

به گزارش گروه وبگردی خبرگزاری صدا و سيما؛ خیلی از افراد با بیشتر اصطلاحات حقوقی آشنایی کافی ندارند و همین امر باعث ایجاد دردسر‌هایی می‌شود که اگر در مورد مفاهیم حقوقی شناخت و اطلاع داشتند چه بسا بسیاری از مشکلات بوجود نمی‌آمد و یا براحتی حل می‌شد.

 

 

مظنون و متهم یکی از مفاهیم حقوقی است که امروز می‌خواهیم با مفهوم آن بیشتر آشنا شویم. آیا براستی مظنون و متهم یکی هستند یا متفاوت از همدیگرند؟

برای رسیدن به این جواب بهتر است ابتدا با معنی و مفهوم مظنون و متهم آشنا شویم و سپس به مقایسه و تفاوت این دو بپردازیم.

اول: مظنون «شخصی است که به اساس سوء ظن به نسبت ارتکاب جرم توسط ارگان کشف دستگیر شده یا قبل از نسبت دادن اتهام به وی در مورد او اقداماتی اتخاذ شده باشد.».

قانون اجراآت جزایی مؤقت برای محاکم: «شخص زمانی مظنون پنداشته می‌شود که در هر مرحله از تحقیق ارتکاب جرم به وی نسبت داده شود.»

دوم: متهم «متهم کسی است که فاعل جرم تلقی شده، ولی هنوز انتساب جرم به او محرز نشده است.».

فقره دوم ماده پنجم قانون اجراآت جزایی مؤقت برای محاکم متهم را این طور معرفی می‌نماید: شخص زمانی متهم پنداشته می‌شود که از طرف دادستان مطابق حکم فقره ۴ ماده سی و نهم علیه وی اقامۀ دعوی صورت گرفته باشد.

همچنان در رابطه به اینکه شخص تا کدام زمان متهم باقی میماند فقره ۳ ماده پنجم قانون مذکور چنین صراحت دارد که: محکمه به برائت وی حکم ننموده باشد. به اساس فیصلۀ نهائی محکمه محکوم علیه قرار نگرفته باشد.

به همین ترتیب فقره ۲ ماده دوم قانون اجراآت جزایی محاکم عسکری با متن تقریباً مشابه به قانون اجراآت جزایی مؤقت در مورد متهم چنین صراحت دارد: «شخصی است که از طرف دادستان علیه وی در پیشگاه محکمه، اقامۀ دعوی جزایی صورت گرفته باشد».

آقای ملک ستیز کارشناس در مسائل حقوق بشر، در تبصره پیرامون ماده ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر، شخص بازداشت شده و متهم را چنین تعریف می‌نماید: «این اصطلاح حقوقی به کسی اطلاق میگردد که از آزادی شخصی شان معزول شده و در تجرید و جداسازی تحمیلی از اجتماع قرار دارند.»

 

تفاوت متهم و مظنون
با تدقیق بر موضوعات بالا این مسئله آشکار می‌گردد که متهم و مظنون یکی نبوده بلکه تفاوت قابل ملاحظه و روشن میان این دو وجود دارد و آن تفاوت این است؛ زمانیکه شخص در جریان تحقیق مورد شک و تردید مقامات کشف و تحقیق قرار میگیرد که شاید این فرد جرم را مرتکب شده باشد، این مظنون است، اما متهم کسی است که دادستان مربوطه علیه او اسناد و مدارکی دارد، اتهام نامه را ترتیب نموده و سپس علیه وی اقامۀ دعوی می‌نماید. خلاصه مطلب اینکه شخص در مرحله کشف و تحقیق تا زمانیکه دادستان علیه وی صورت دعوی ترتیب نداده مظنون محسوب میگردد.

تحت نظارت قرار دادن یا توقیف کردن یک اصل کلی نبوده و نباید هم باشد، زیرا متهم میتواند با ارائۀ تضمین بالمال یا بالنفس بطور مؤقت تا زمان محاکمه و حتی صدور حکم نهایی آزاد باشد و این خود یکی از آثار اصل پیش فرض برائت میباشد.

فرق متهم با مظنون چیست

مادۀ چهارم قانون اجراآت جزایی، «مظنون» و «متهم» را چنین تعریف نموده است:
۱- مظنون: شخصی است که به اساس سؤظن به نسبت ارتکاب جرم تحت اشتباه قرار گرفته یا اینکه قبل از نسبت دادن اتهام به وی در مورد او تدابیر احتیاطی اتخاذ شده باشد.
۲- متهم: متهم شخصی است که بنابر ارزیابی دلایل اثبات جمع آوری شده هنگام تحقیق، بحیث مرتکب جرم تشخیص و اتهام بروی وارد گردیده باشد.

تفاوت عمده میان مظنون و متهم در این است که اِسناد مظنون بودن به یک شخص قبل از نسبت دادن اتهام است و به متهم پس از نسبت دادن اتهام. آنچه در این تعریف مجمل است، مصطلح «اتهام» است که آیا این مصطلح مربوط اتهام نامه می‌شود یا صورت دعوی؟

برای تفکیک «مظنون» و «متهم» ناگزیر باید به تعریف «اتهامنامه» و «صورت دعوی» مراجعه نمود:

۱- اتهامنامه سند کتبی است که در نتیجۀ تحقیق از طرف دادستان مربوط با ذکر دلایل اثبات جرم مندرج اوراق و ذکر مواد قانون که جرم و جزاء را تعیین نموده است، ترتیب و ضمن آن محاکمۀ مظنون تقاضا می‌گردد.

۲- صورت دعوی سند کتبی است که ضمن آن دادستان مجازات متهم را با ذکر نوع جرم ارتکاب یافته، اهلیت و خصوصیات و مسئولیت جزائی متهم، دلایل اثبات و مواد قانون که جرم و جزاء را تعیین نموده از محکمۀ ذیصلاح تقاضا می‌نماید.

طوریکه از تعریف این دو مصطلح استنباط می‌گردد، تا مرحلۀ ترتیب اتهامنامه از سوی دادستان تحقیق، به شخص مظنون اطلاق می‌گردد. زمانی که دادستان تعقیب صورت دعوی را ترتیب می‌نماید، شخص از مظنون بودن به متهم تغییر می‌خورد.

پس، بخاطر وضاحت هر چه بیشتر در تفکیک مظنون و متهم باید چنین تعریف گردد:
۱- مظنون شخصی است که به اساس سؤظن به نسبت ارتکاب جرم تحت اشتباه قرار گرفته یا علیه وی اتهام نامه ترتیب شده باشد.
۲- متهم شخصی است که علیه وی صورت دعوی ترتیب شده و از طرف دادستان مطابق احکام قانون علیه وی اقامۀ دعوی صورت گرفته باشد.
مظنون به چه کسی اطلاق می‌شود؟
از همین رو، باید گفت که چنان چه شاکی یا به عبارتی، همان شخصی که جرم روی او واقع می‌شود، تعقیب مرتکب را بخواهد و اقدام به شکایت کند، به فردی که علیه وی شکایت مطرح می‌شود، متشاکی (مشتکی عنه) یا همان مظنون می‌گویند. استعمال لفظ مظنون، به این دلیل است که شاکی فعلاً ادعا می‌کند و هنوز ادعای وی به اثبات نرسیده است؛ پس نمی‌توان صرفاً با تکیه بر ادعای شاکی، به افراد عنوان مجرم را که دارای آثار حقوقی فراوانی است، نسبت داد. در ادامه تحقیق و رسیدگی به شکایت شاکی، مظنون احضار و به وی تفهیم اتهام می‌شود و او در جریان موضوع شکایت قرار می‌گیرد.

«متهم» کیست؟
چنان‌چه مشخص شود که اتهام وارد شده، متوجه مظنون است، در این مقطع است که به وی عنوان متهم اطلاق می‌شود. متعاقب این اتفاق، متهم به حکم قانون، دارای حقوقی از جمله حق سکوت، حق داشتن وکیل و ... می‌شود. البته این مطلب، به معنای عدم امکان استفاده از وکیل دادگستری توسط مظنون نیست؛ بلکه منظور حقی است که توسط مقام قضایی، باید به اطلاع متهم برسد. اما همان طور که متهم دارای حقوقی است، بازپرس نیز، بعد از وارد دانستن موضوع اتهام و تلقی کردن عنوان متهم بر فرد مظنون، باید اقدام به صدور قرار تأمین مناسب درباره متهم کند. در نهایت، پس از آن‌که اتهام متوجه شخص مشتکی عنه شود و وی متهم شناخته شود، تحقیق و رسیدگی درباره وی شروع خواهد شد و در صورتی که مسلم شود که متهم واقعاً عمل مجرمانه را انجام داده است، عنوان مجرم درباره وی به کار برده می‌شود. در برخی جرایم، اثبات جرم به گونه‌ای است که تحقیقات مربوط به آن را می‌توان در غیاب متهم انجام داد و اثبات جرم نیز، بعضاً نیاز به حضور وی ندارد.