کرونا و گنج‌های پنهان در حافظه جهانی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، آقای فرهاد نظری دبیر کمیته ملی حافظه جهانی ایران در یادداشتی درباره اهمیت میراث مستند به عنوان جزیی از میراث فکری جامعه بشری نوشته است:
اهمیت میراث مستند تنها به دلیل نفاست و ارزش‌های هنری و تاریخی نیست، بلکه محتوای آن که جزیی از میراث فکری جامعه بشری است و به همان میزان و چه بسا بیش از آن اهمیت باشته باشد. به طور مثال نسخۀ معروفِ «شاهنامۀ بایسنقری» که در کاخ گلستان نگهداری می‌شود از جمله مصادیق میراث مستند است که به عنوان میراث مستندِ بشری در برنامۀ حافظۀ جهانی به ثبت رسیده است.
ارزش‌های فرهنگی و ادبی شاهنامه از یک‌سو و ارزش‌های هنری، فنی و تاریخی شاهنامۀ بایسنقری از این اثر، پدیدۀ بی‌نظیر و ارزشمند ساخته است. این اثر و موارد دیگری، چون «وقف‌نامۀ ربع رشیدی»، «پنج‌گنج نظامی گنجوی»، «کلیات سعدی» و «التفهیم» ابوریحان مصادیقی از میراث مستند هستند که نبودن آن‌ها موجب خلاء و خُسران عظیمی در فرهنگ و تمدن بشری خواهد شد.
از منظر برنامۀ حافظه جهانی، اهمیت این آثار (علاوه بر اهمیت تاریخی و فرهنگی) به میزان تأثیرگذاری آن‌ها بازمی‌گردد. هر قدر که این آثار دسترس‌پذیرتر و قابل استفاده‌تر باشند در فرهنگ و تمدن بشری زنده‌تر، سودمندتر، و مؤثرتر خواهند بود. اما از آنجا که هر یک از این آثار، نسخه‌ای واحد و منحصر به فردند و در شرایط حفاظتی خاص نگهداری می‌شوند، به طور عملی این امکان وجود ندارد که همۀ پژوهشگران و علاقه‌مندان میراث مستند به این آثار دست یابند و از طرفی شرایطِ حفاظتی این آثار اجازه نمی‌دهد در معرض استفادۀ گسترده قرار بگیرند. از این رو چاره در دسترس پذیری این آثار به صورت تهیۀ نسخه‌های دیجیتالی و مشابه سازی به صورت‌های گوناگون است.
بیماری فراگیر موجود، شرایطی فراهم کرده است که اکثر کتابخانه‌ها و مراکز و مخازن دنیا نسخۀ دیجیتال کتاب‌ها و اسناد خود را دسترس پذیر کردند و در اختیار همگان قرار دادند. این اقدام، یکی از اهداف مهم برنامۀ حافظۀ جهانی است که سال‌ها پیش اعلام شده بود و شرایط موجود موجب ترغیب کتابخانه‌ها، مراکز اسناد، مخازن و مجموعه‌های عمومی و خصوصی برای رسیدن به این هدف مهم شد. فی‌الواقع همه گیری (اپیدمی) موجود تأکیدی بر این موضوع بود که میراث مستند، ثروت مشترک همۀ انسان‌هاست و نباید به صورت گنج‌های پنهان در هزارتوی مخازن محصور باشند و متولیان و مالکان این آثار نباید در راه دسترس پذیر کردن این ثروت فرهنگیِ همگانی تعلل و تأخیر کنند.
شرایط فعلی موجب شد کمیتۀ ملّی حافظۀ جهانی به نمایندگی از مراکز فرهنگیِ متولی میراث مستند، سیاست‌ها و ساز و کار دسترس پذیرتر کردن آثار مستند را تدوین کند. دسترس پذیری میراث مستند ضرورتی اجتناب ناپذیر است که می‌باید تمهیدات قانونی و اجرایی آن توسط مراجع مربوطه به مرحلۀ اجرا درآید.