"نماد" چتری برای محافظت از دانش آموزان

والدین در حالی که به دقت به مشاور مدرسه گوش می‌دهند؛ یادداشت برداری هم می‌کنند. خانم شجاع درباره علل روی آوردن دانش آموزان به اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی آن صحبت می‌کند. او‌ که مشاور چند مدرسه در مرودشت است در حین تدریس لحظاتی را به پرسش و پاسخ درباره موضوع مورد بحث اختصاص می دهد و با مشورت و همفکری با والدین راهکارهای رفع آسیب هایی که ممکن است به اعتیاد دانش آموزان منجر شود ارایه می کند.

ارتباط نزدیک والدین با مشاور و متولیان مدرسه در قالب طرح نماد یا "نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان" با هدف توانمندسازی دانش آموزان و مقابله با آسیب‌های اجتماعی در سال ۹۵ باهمکاری ۹ دستگاه اجرایی به صورت پایلوت در برخی مدارس استان‌های فارس، البرز، آذربایجان شرقی، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان اجرا شد و از سال تحصیلی ۹۸-۹۷، تمام مدارس یک شهرستان از هر استان را پوشش داده است.
نماد; نقشه راه
سند ائتلاف نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان که به اختصار «نماد» خوانده می‌شود، به عنوان یکی از نخستین تجربیات ائتلاف ملی در حوزه امور اجتماعی کشور به عنوان نقشه راه قرار است با  همکاری ۱۴ دستگاه اجرایی تا پایان برنامه ششم توسعه در تمام مدارس کشور اجرا شود.
منظور از نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان، مجموعه‌ای نظام یافته از خدمات و برنامه‌ها شامل غربالگری، آموزش، توانمندسازی و حمایت‌های روانی ـ اجتماعی، به منظور مراقبت دانش‌آموزان در برابر رفتار‌های پرخطر، آسیب‌های اجتماعی و جرائم از طریق مداخله به‌ موقع و موثر است.
جهانبخش بانشی معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش فارس می‌گوید اگر بنا باشد آموزش و پرورش به عنوان موتور محرکه پیشرفت و توسعه بخواهد زمینه حرکت بالنده و سازنده را در جهت پیشرفت همه جانبه فراهم کند، باید توجه ویژه‌ای به جامعه دانش آموزی داشته باشد که در این زمینه طرح نماد به عنوان چتری گسترده در حفاظت از این سرمایه انسانی از جمله کار‌های ارزنده وزارت آموزش و پرورش در چند سال اخیر بوده است.

معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش فارس ادامه می‌دهد ساختار این طرح با دقت نظر و با تشخیص به هنگام و صحیح شکل گرفته و زمینه‌ای ایجاد کرده تا همه بخش‌هایی که مرتبط با پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی هستند در یک ستاد و در کنار هم به مراقبت از دانش آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی اقدام کنند و اگر جایی مشکلی بروز پیدا کرد بتوانند با همکاری یکدیگر آن را کنترل و حتی ریشه کن کنند.
بانشی برای طرح نماد سه هدف راهبردی بیان می‌کند و می‌گوید گسترش برنامه‌های پیشگیری اولیه، راه اندازی نهضت فرهنگی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و استقرار نظام مراقبت اجتماعی از کودکان و نوجوانان در مدارس کشور از اهداف اصلی اجرای طرح نماد است.
فارس پیشرو در اجرای طرح نماد
از سال تحصیلی ۹۶-۹۵ که اجرای طرح نماد در استان فارس به عنوان یکی از استان‌های پایلوت آغاز شده، تا کنون بیش از ۵۰ هزار دانش‌آموز در ۲۸۸ مدرسه زیر پوشش این طرح قرار گرفته اند.

علی عسکر نجفی مدیر کل آموزش و پرورش فارس می‌گوید از امسال نیز با راه اندازی میز خدمات فوریت‌های روانی اجتماعی دانش آموزان در استان در قالب طرح نماد به منظور رصد و مداخله به موقع و موثر در رفتار‌های پر خطر و رویداد‌های ناگوار تهدید کننده دانش آموزان، تعداد مدارس زیر پوشش طرح نماد در فارس به هزار و ۲۲۰ مدرسه در همه مقاطع تحصیلی ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم افزایش می‌یابد . به گفته او تا کنون از نظر عملکرد در اجرای طرح نماد، اداره کل آموزش و پرورش فارس در بین استان‌های کشور رتبه نخست را خود اختصاص داده است.

لیلا نورافشان رئیس اداره مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش فارس نیز در خصوص نحوه اجرای طرح نماد می‌گوید طرح نماد دارای چهار بخش غربالگری، آموزش‌های ارتقایی، سامانه ارجاع و ارائه خدمت است.
به گفته نورافشان در بخش غربالگری علاوه بر پرسش نامه‌ها و ابزار‌های غربالگری، راهنما‌هایی نیز در دو محور «غربالگری اختلالات روانی و رفتاری» و «غربالگری رفتار‌های پرخطر با هدف آموزش نحوه استفاده و پیاده‌سازی پرسش نامه‌ها و ابزار‌های غربالگری تهیه و تدوین شده است.
او می‌گوید در بخش آموزش راهنما‌هایی برای دانش‌آموزان، والدین و کارکنان مدارس با هدف استفاده در آموزش‌های ارتقایی تهیه شده است که این راهنما‌ها به صورت جداگانه در خصوص موضوعاتی چون فضای مجازی، افت تحصیلی، اعتیاد اضطراب و افسردگی تهیه شده است.

نورافشان ادامه می‌دهد سامانه الکترونیک ارجاع نیز با نام سامانه جامع نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان، طراحی و راه اندازی شده که در این سامانه، عملیات شبکه‌سازی مراکز ارائه خدمت، انجام غربالگری، آموزش‌های ارتقایی و نیز ارجاع برای مداخلات تخصصی و مددکاری، یکپارچه شده و به صورت نرم افزاری، هدایت و پیگیری می‌شود.

رئیس اداره مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش فارس تصریح می‌کند در بخش مداخله و ارائه خدمت نیز راهنما‌های ارائه خدمت، در دو بخش «راهنمای مداخلات روانشناختی» شامل «اختلالات روانی و رفتاری» و «اختلالات مرتبط با رفتار‌های پرخطر» و «راهنمای خدمات مددکاری و حمایت‌های اجتماعی»، تدوین شده است.

لیلا نور افشان تاکید می‌کند پیشگیری‌های رشد مدار، برنامه نوجوان سالم، مدارس عاری از خطر، آموزش به والدین، کارکنان و دانش آموزان از برنامه‌هایی است که در طرح نماد اجرا می‌شود.

اجرای طرح نماد موازی کاری نیست

آیا اجرای طرح نماد، موازی کاری با فعالیت دیگر سازمان های مرتبط با پیشگیری از آسیب های اجتماعی نیست؟

این سوالی است که از معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش فارس می پرسم. آقای بانشی پاسخ می دهد در این طرح  قرار بر این نیست که آموزش و پرورش و یا خود طرح به عنوان مثال در زمینه اورژانس اجتماعی، تشکیلات و سازمان جدیدی داشته باشد و در کار دیگر دستگاه ها تداخل کند و یا مسئولیت این دستگاه‌ها را به عهده بگیرد ، بلکه هدف این است که از طریق هم‌افزایی دستگاه‌ها، مأموریت خطیر شناسایی و ارائه خدمت به دانش‌آموزان در معرض خطر یا دارای مصادیق فوریت‌های اجتماعی، با سرعت بیشتری دنبال شود.

وی با اشاره به این که طرح نماد در جامعه و در فضای ملی به کار گروهی توجه دارد ابراز امیدواری می کند با همکاری همه دستگاه ها و سازمان ها و با بهره گیری از همه توان و قابلیت هایمان برای پیشبرد برنامه های در نظر گرفته شده به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم.

معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش فارس با تاکید بر این که حوزه مشاوره تربیتی باید رکن اساسی در طرح نماد باشد می افزاید این مسئله باید به طور کامل تعریف و تبیین شود و از لحاظ ساختاری بخش های مراقبت از آسیبهای اجتماعی و مشاوره با همفکری و هم اندیشی  به صورت مشترک کارها را  پیش ببرند.

بانشی همچنین تاکید می کند بدون بهره گیری از توان و قدرت مشاوران در مدارس، اجرای فعالیت های مربوط به مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی ابتر باقی می ماند و این واقعیتی است که موجب شده تا این دو بخش ستادی با هم ادغام شوند و لازم است بخش  مشاوره با تمام توان و قوا در خدمت بخش مراقبت از آسیب های اجتماعی قرار گیرد. معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش فارس در ادامه می گوید در طرح نماد ضرورت مددکاری اجتماعی نیز احساس می شود و لازم است فعالیت چنین بخشی به رسمیت شناخته شود تا در مواقع اضطراری به سرعت ورود کند چرا که وقتی مشکل ایجاد شد اگر وقت طلایی برطرف کردن آن آسیب از دست برود دیگر نتیجه ای در بر نخواهد داشت.

هم افزایی برای آینده روشن

با خانم شجاع مشاور مدرسه که خود یکی از مجریان طرح نماد در شهرستان مرودشت است  پس از جلسه با والدین به گفتگو می نشینم می گوید آسیب اجتماعی متعلق به یک دستگاه یا نهاد خاص نیست و مسئول مبارزه و کاهش آن نیز نمی‌تواند یک دستگاه باشد و به همان اندازه که آموزش و پرورش ممکن است از آسیب‌های اجتماعی مواد مخدر متضرر شود، به دستگاه‌های دیگر نیز به همان اندازه آسیب وارد می شود. نحوه فعالیت ما هم در طرح نماد بر همین اساس برنامه ریزی شده در واقع فرایند مشاوره توسط آموزش‌ و پرورش صورت می گیرد و دیگر خدمات نظیر ارائه بسته‌های خدماتی و حمایتی توسط دستگاه هایی مثل بهزیستی، کمیته امداد، دانشگاه علوم پزشکی، دادگستری و فرماندهی انتظامی ارائه می‌شود.

با توجه به توضیحات این مشاور باید گفت آموزش و پرورش به تنهایی نمی‌تواند همه مسئولیتِ فعالیت‌های فرهنگی و پیشگیری را بر عهده بگیرد و توانایی انجام کامل این کار خارج از توانایی این نهاد است بنابراین راهی نیست مگر این که همه بخش های مرتبط با  پیشگیری از آسیب های اجتماعی با قرار گرفتن در کنار هم و با هم‌افزایی و همفکری در مسیر کاهش معضلات اجتماعی گام بردارند و آینده سالمی برای کودکان و نوجوانان به عنوان سرمایه عظیم این سرزمین رقم بزنند.

***گزارش از سیده نصرت شجاعی