روستاهایی بر روی آب

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز آذربایجان شرقی شیب تندی که سرراست به یک رودخانه می رسد، محل زندگی صدها خانوار است و این، سرنوشت صدها روستا در آذربایجان شرقی است.

زندگی در مسیل
خانه که نمی شود گفت؛ سرپناهی است 40-50 متری با دیوارهایی که نای ایستادن ندارند.
سقفش که خم شده و رد خیسی در همه جایش معلوم است . داخل که بروی ، اوضاع بدتر هم می شود . موکت و فرش را که کنار میزنی ، کف متلاشی شده و بوی رطوبت همزمان ظاهر می شوند. اینجا قرار است به زور هم که شده خانه 6 نفر اعضای یک خانواده باشد . اما چه کنیم که نمی شود. چون درست در بستر رودخانه است ...
حسن آقا مالک یکی از 43 واحدی است که در حریم بستر مهرانه رود قرار گرفته. در روستایی به نام بیرق که با 4 هزار نفر جمعیت جزیی از شهرستان تبریز محسوب می شود.
با مردی 60 ساله که دیوار منزلش _همین حالا هم که خبری از بارش نیست_ درون رود قرار دارد! هم صحبت می شوم.
می پرسم نگران نیستید؟ می گوید نه.! حتی اگر باشم هم چاره ای ندارم.پولم همین قدر بود که اطراف تبریز ساکن شوم. می گویم : چند بار سیل به خانه تان آسیب زده ؟ جواب می دهد : قبلا مشکل جدی نداشتیم. اما امسال بارشها خیلی شدید بود.سیل تا بالای دیوارمان آمد اما به خیر گذشت و رد شد .
به نظر او خانه اش امن است و در سیل های بعدی هم طاقت می آورد. البته اگر ارتفاع آب چند سانتی متر دیگر بیشتر نشود!
عبادی ، مدیر بنیاد مسکن شهرستان تبریز می گوید : روستای بیرق از سال 96 در لیست مناطق بحرانی استان قرار گرفته است . یعنی یکی از25 روستایی که باید به طور کامل جابه جا شود . اما ظاهرا هیچ خبری نیست!
از او سوال می کنم : بعد از 2 سال چطوراین اتفاق نیفتاده ؟ توضیح می دهد که قرار شده منابع طبیعی استان در جنوب شرقی این روستا محدوده 17 هکتاری به ما واگذار کند که تفکیک کنیم و به روستائیان تحویل دهیم تا ساخت و ساز کنند . اما تا کنون سندی به بنیاد مسکن انتقال داده نشده است.
سراغ حسینی کارشناس مسئول منابع طبیعی می روم . پیگیر سند 17 هکتار واگذار شده هستم . پاسخ می دهد : در سال 96 زمین تحویل داده شده اما ایراداتی در خصوص صدور سند تک برگی وجود داشت که در نهایت امسال برای 2 قطعه به مساحت 5 هکتار تقریبا حل شده و به زودی آماده انتقال می شود.
این یعنی هنوز مکانی برای نقل مکان روستائیان وجود ندارد. تسهیلات و بقیه موارد ساخت و ساز هم که دیگر به جای خود.

خطر در کمین و سلامت در خطر
گشتی در روستا می زنم. دقت که می کنم همه کوچه های باریک به رودخانه ختم می شود. آب که چه عرض کنم. محل ریختن زباله های روستا و البته فاضلاب منازل!
بوی نامطبوعی که منتشر شده در کنار منظره حیوانات ولگردی که پرسه می زنند ، ترکیب جالبی نیست. کنار یکی از خانه ها مادری با 2 فرزند خردسال نشسته و به آب خیره شده است. از این مادر احوالی می پرسم . می گوید : خودت که می بینی. به جز همه این مشکلات ، 2 سال است از کار و زندگی افتاده ایم . ترس برمان داشته نکند این بار خانه ما را سیل ببرد.
بر اساس اعلام فرمانداری تبریز ، در فروردین سال 96 در اثر بارش تگرگ و سیلاب ، 25 منزل روستایی تخریب ، 20 خانه دچار آسیب جدی و به اسباب و اثاثیه منازل دیگر خسارات فراوانی وارد شده است.
به آرشیو تصاویر خبری مرکز مراجعه می کنم در همان تاریخ . یادم می آید پیرزنی که کنار خرابه های خانه اش ناله می کرد و مردانی که تا پهلو در گل بودند و برای نجات اندک اسباب سالم خانه هایشان تقلا می کردند . این سرنوشت محتوم همه خانه هایی است که در بستر رودخانه ها بنا شده اند.

جابه جایی روستاها در دست انداز
هنربر ، مدیرکل مدیریت بحران آذربایجان شرقی می گوید : در طول دهه ها مردم هیچ اطلاع خاصی از توپوگرافی در روستاها نداشته اند و برخی روستاها در زمینهایی که روی گسل است یا در منطقه رانش زمین و یا وقوع سیلاب قرار دارد ، تشکیل شده است.
بنا بر اعلام بنیاد مسکن انقلاب اسلامی برای پیشگیری از وقوع تلفات جانی و مالی 698 روستای پرمخاطره باید در استان جا به جا شوند که 25 مورد اجباری است و بقیه به تناسب بخشهایی که در معرض خطر سیل و رانش و زلزله است، برایشان طرح تهیه شده است. اما اجرای آنها در بهترین حالت هم سرعت چندانی ندارد .
به گفته هنربر در این خصوص حرف و حدیث فراوان و فاصله حرف تا عمل بسیار است. چون یک بخش ماجرا مسئولان هستند و بخش دیگر مردم که باید مشارکت کنند.
برای پرس و جو از نحوه مشارکت مردم سراغ یکی از ملاکان روستا می روم . مرد 57 ساله ای که درست نیم متر بالاتر از بستر رودخانه ایستاده کنار یکی از 9 خانه اش! می گوید : برای همه شان سند دارم . اگر قرار به جا به جایی است باید مکان بهتری و امکانات بیشتر بدهند و گرنه ما با وضع موجود مشکلی نداریم . می گویم پدرجان وسط رودخانه اید . می گوید تا حالا که شرایط را مدیریت کرده ام .
او انگار نمی خواهد باور کند که شدت بارشها رو به افزایش است و طغیان های بیشتری در راه است . خیلی بیشتر از آنچه در دوره های خشکسالی دیده ...

رفع تصرف بسترها در نیمه راه
جلیل زاده معاون حفاظت و بهره برداری آب منطقه ای استان می گوید : 25 هزار کیلومتر رودخانه و مسیل در استان داریم که در 20 درصد ازمحدوده آنها انواع تصرف و ساخت و ساز غیر اصولی اتفاق افتاده است . برای رفع تصرف و آزاد سازی این حریم ها اعتبار هنگفتی مورد نیاز است با این حال تا کنون در 50 درصد از مناطق محقق شده است.
او اشاره ای به مهرانه رود که از وسط روستای بیرق می گذرد می کند و می گوید: آزاد سازی به جای خود اما وظیفه نگهداری روخانه بر عهده دهیاری است و این طور که معلوم است نه حائلی احداث شده و نه سیل بندی.
نگاه که می کنیم ، آب تا پی خانه های کنار رود رفته و دیوارهایی که هر کس به صلاحدید خودش و با تخصص خودش!!! احداث کرده بوده خراب شده است. اما عجیب است که هنوز هم خطر جدی گرفته نمی شود. دهیار هم که حاضر به مصاحبه نمی شود.
راهی روستای اندبیل در شهر صوفیان که در شمال غرب تبریز قراردارد می شویم از دور که به روستا نگاه می کنیم کاملا واضح است که درون دره قرار گرفته. از هر طرف تپه ها محاصره اش کرده اند و رد آب روی تپه ها نشان از حرکت چند باره سیل دارد.
مرد میان سالی با دخترش در حال گذر است . سوال می کنم اینجا چند بار سیل دیده اید ؟ پاسخ می دهد از بچگی یادم هست هر سال سیل داشتیم . کم کم مجبور شدیم خانه ها را به بالای تپه ها منتقل کنیم . ما برای هر خانه سند داریم و خیلی سال بود که مشکلی نداشتیم اما امسال کوه کنار روستا دچار رانش شد و نتوانست جلوی سیلاب را بگیرد و آب حتی به همین خانه های جدید وارد شد و اسباب و اثاثمان را خراب کرد.
می پرسم برنامه ای برای جابه جایی شما نداده اند ؟ جواب می دهد : روی کاغذ که هست ولی عملی نشده. مکانی وجود ندارد که برویم. ما هم وسعمان به همین اندازه بوده .روستا یا شهر دیگر که نمی شود زندگی کرد.
فلاحی دهیار اندبیل است که بر خلاف دهیار بیرق، برای صحبت پیشقدم می شود . توضیح می دهد که 27 خانه به دلیل رانش زمین و سیل تخریب شده است. البته مدیریت بحران استان قبلا اخطارهای لازم را داده بود ولی اهالی جدی نگرفته اند.
خانم میانسالی به ما نزدیک می شود . می گوید : خودم و بچه هایم هنوز از ترس در مغازه می خوابیم . 6 ماه است در به در هستم . چیز زیادی از وسایل خانه نمانده . ما هم مگر پول داریم الان دوباره اثاث بخریم؟!

مدیریت بحران در روستاهای پرمخاطره
مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی آذربایجان شرقی می گوید : از حدود 700 روستای استان که در مسیر سیلاب قرار دارند، لیست 70 روستا به مراجع قانونی ارسال شده است و برای جابه‌جایی کامل و یا بخشی از این روستاها درخواست اعتبار هم کرده ایم.
باباپور، با اشاره به حوادث ابتدای سال و جاری شدن سیل در شهرهای مختلف كشور، ادامه می دهد : در بارش های بهار 98 و جاری شدن سیل واحدهای روستایی بسیاری آسیب جدی دیده که 177 واحد با هزینه 75 میلیارد ریال اعتبار نیاز به تعمیراساسی و بازسازی دارد.
به گفته وی ، برای جلوگیری از بروز خسارت احتمالی در اثر وقوع حوادث طبیعی به ویژه سیل، مسیل‌ رودخانه ها لایروبی شده و اقدام های لازم با هماهنگی ستاد بحران استان انجام شده است و این روند همچنان ادامه دارد.
هنربر، مدیرکل مدیریت بحران آذربایجان شرقی خاطر نشان می کند : روستائیان از ساخت و ساز در حریم مسیل رودخانه ها یا مكان هایی كه احتمال رانش وجود دارد خودداری كنند.
وی اضافه می کند: به ساکنان در صورتی که اخطارهای لازم را دریافت کرده باشند ، هنگام وقوع حادثه هیچ گونه خسارتی پرداخت نخواهد شد و حتی اگر منزل آنها موجب وارد شدن خسارت به واحدهای دیگر شود ، جریمه هم خواهند شد.
با شنیدن این صحبتها یاد درددل های یکی از روستائیان می افتم . می گفت قول وام 10 میلیونی داده بودند تا خانه را در محدوده ایمن بازسازی کنم . اما بعد از 6 ماه خبری نشده است ...
احتمالا بانکها مطابق معمول درگیر بنگاههای اقتصادی هستند تا پرداخت تسهیلات به مردم نیازمند!

نگرانی های همیشگی از سیلاب
از حمیدی کارشناس سازمان هواشناسی کشور در مورد پیش بینی بارشها در پاییز 98 سوال می کنم . توضیح می دهد : همانگونه که سال گذشته از اوایل تابستان بر رخداد ترسالی قطعی در کشور به جمع بندی رسیدیم و سال 97 را پربار و تر پیش بینی کردیم، در حال رصد و تحلیل سال آبی پیش رو هستیم و تفسیر نقشه ها حاکی از بارندگی های فرا نرمال و وقوع ترسالی در سال آبی آینده است که از پاییز آغاز می شود.

باران که می بارد...
حالا باران که می بارد انگار همچنان کنار همان رودخانه در روستا نشسته ام . صدای آب در گوشم می پیچد و از تصور سیل ویرانگری که چندین خانه را ویران کرد ، دلهره ای وجودم را فرا می گیرد. دلهره سرنوشت همان مادر با دو فرزند خردسال در منزل کنار رود ...
دلهره دیوارهایی که پشتشان هزاران روستایی ساکن هستند همانها که با هزاران سختی به گمان خود سرپناهی تدارک دیده اند و اسباب خانه چیده اند ،اما تکیه به آب داده اند...

گزارش مکتوب: مهین انتظار