صنعت چرم همدان، از دیروز تا امروز

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز همدان، "ویلیام جکسون" زبان شناس آمریکایی در سفری که در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی به ایران داشت در بخش پنجم سفرنامه خود با نام "سفرنامه جکسون"از همدان به عنوان انبار ایران سخن به میان آورده است. وی می گوید :" از جمله کالاهای بازرگانی، چرم را باید نام برد، همدانیان در ساختن ، پرداختن و عمل آوردن پوست گاو ، گوسفند و ساختن اشیاء مفید و اجناس تجملی شهره‌اند".

از دیرباز استان همدان در بخش چرم و مصنوعات آن سرآمد بوده است ؛ به طوری که زمانی همدان به "شهر دباغ خانه" مشهور بوده است. مستندات تاریخی نیز نشان می دهد به علت زمینه های مستعدی که از نظر مواد اولیه در دسترس و ارزان در همدان وجود داشته ، نخستین کارخانه چرم ایران را فردی به نام "اردشیریگانگی" در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی در همدان دایر کرد. امروز در همدان محله ای به نام "محله چرم سازی" وجود دارد .
کارشناس صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان همدان با بیان اینکه چرم یک کالای با ارزش افزوده بالا به شمار می آید می گوید: "چرم اگرچه قیمت بالایی دارد اما از دوام خوبی در مقایسه با سایر اجناس برخوردار است."
خانم "محمدی" با اشاره به اینکه در چند سال گذشته صنعت چرم همدان با مشکلاتی درگیر بوده است اضافه می کند : "هم اکنون این صنعت از تنوع خوبی در محصولات مانند کیف و کفش برخوردار است و توانسته مشتریان زیادی را جذب کند."
آقای "بهرامی" که به گفته خودش سالهاست از کمربند و کفش های تولید بازار چرم همدان استفاده می کند با ابراز رضایت از کیفیت آنها می گوید:"کیفیت این اجناس با اجناس مصنوعی و مشابه خارجی و چینی اصلا قابل مقایسه نیست و اگرچه پول بیشتری می دهم اما مدت خیلی بیشتری مصرف می کنم که در بلند مدت خیلی به صرفه تر است."
او البته نداشتن تنوع مناسب محصولات بویژه برای جوانان را از مهمترین مشکلات تولیدات چرمی عنوان می کند.

 

مدیرعامل یک کارگاه بزرگ چرم در همدان با بیان اینکه روزگاری در شهر همدان ۱۲ کارگاه بزرگ تولیدی وجود داشت که امروز همه آنها به صورت تعطیل و نیمه تعطیل درآمده اند می گوید : "امروز فقط یک کارگاه بزرگ در استان فعال است."
"ساسان شهباز "با تاکید بر اینکه صنعت چرم استان به سرمایه در گردش نیاز دارد می افزاید:" تاکنون افراد مختلفی از داخل و خارج ایران برای سرمایه گذاری در صنعت چرم اعلام آمادگی گرده اند اما در همدان برای جذب آنها اقدام در خوری نشده است و مسئولان همکاری لازم را با آنها نداشته اند."

 

آقای" مظاهری" ، "معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان همدان" با بیان اینکه در حال حاضر یک ‌هزار و۶۲۰ تولیدکننده چرم در استان فعالیت دارند می گوید:" این افراد در۹۵۰ کارگاه بزرگ و کوچک مشغول فعالیتند."
"راسته موتاب خانه" همدان جایی است که امروزه خوشه چرم همدان در آن واقع شده است . کیف ، کفش ، کمربند و ابزار و یراق چرمی احشامی چون اسب از ورودی برخی مغازه‌ها آویزان شده‌اند و ذهن آدمی را به روزگاری می برد که از ابتدا تا انتهای این راسته را چرم‌دوزها تشکیل می‌دادند.
یکی از فروشندگان چرم در این راسته بازار با بیان اینکه ۱۵ سال در کار چرم است می گوید:" چرم همدان امروزه توانسته به خوبی به عنوان یک سوغاتی جایگاه خوبی را در میان مسافران به دست آورد."
آقای "جلالی" که مشغول ساختن یک کیف پول است ادامه می دهد: "اگر از این صنعت به خوبی حمایت شود یقینا می تواند سهم خوبی در اشتغال و ارز آوری برای استان داشته باشد."

 

متاسفانه چرم همدان برند خاصی ندارد و بیشتر محصولات تولیدی به صورت متفرقه در بازار به فروش می رسد. " کارشناس صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی" در این زمینه می گوید :"اگر بتوانیم با ایجاد یک کارخانه محصولات را با برند مشخصی به فروش برسانیم می توانیم بازاریابی مناسبی هم داشته باشیم و مشتریان خود را با ارائه جنس با کیفیت افزایش دهیم."
خانم "محمدی"با بیان اینکه در سال گذشته یک جفت کفش چرم مشهد را خریداری کرده است می گوید:" متاسفانه چرم همدان علی رغم کیفیت مناسبش ، برند خاصی ندارد که این امر موجب شده است این صنعت در کشور و حتی در استان ناشناخته بماند."

آقای "جلالی" تولید کننده چرم در همدان می گوید: "امروزه صنعت چرم با گرانی مواد اولیه روبروست که تا حدودی زمینه کار را برای چرم دوزان مشکل کرده است."
وی ادامه می دهد: "در ابتدای ورودم به صنعت چرم در ۲۹ سال پیش ، قیمت یک متر چرم خام ۴۰۰ تومان و این قیمت هم اکنون به متری ۷۰ هزار تومان رسیده که در چند سال گذشته بیشترین افزایش قیمت را با توجه به نرخ تورم و ارز داشته است."
"اکبری" دیگر تولید کننده چرم استان با بیان اینکه یکی از بزرگترین مشکلاتی که تولید کنندگان با آن روبرو هستند نبود سرمایه در گردش است اضافه می کند:" قبلا من کارگاه بزرگتری با اشتغالزایی۷۰ نفر داشتم که به علت مشکلات مجبور به تعدیل نیرو شدم و هم اکنون یک نفر نیرو بیشتر ندارم.باید از مسئولان پرسید چه بر سر شهر دباغ خانه ایران آمده که دیگر استان ها همچون مشهد و تبریز گوی سبقت را از همدان ربوده اند. "
او از قوانین پیچیده برای اخذ تسهیلات سخن به میان می آورد و ادامه می دهد:" تولید کننده بیشتر به سرمایه نیاز دارد تا موارد دیگر و چرا باید برای تولید ، تسهیلات با نرخ ۱۸ درصد و ضامن و کلی مدارک دیگر از ما بخواهند؟!!" 

وجود جنس های بی کیفیت و ارزان خارجی و بیشتر چینی موجب ضربه به بازار چرم همدان و کشور شده است.محصولات چرم خارجی که بیشتر چرم مصنوعی و با رنگ و لعاب های متنوع است و با قیمت به مراتب ارزانتری از چرم های واقعی به فروش می رسد بسیاری از مشتریان را جذب خود می کند.
آقای "جلالی" از تولید کنندگان محصولات چرمی با بیان اینکه ورود اجناس چینی مانند کیف و کفش به تولید داخل بسیار آسیب وارد کرده است می گوید:" این کالاهای وارداتی با رنگ چشم فریب و ارزان در بسیاری از فروشگاه‌ ها به فروش می‌ رسد اما کفش ‌های تولید کننده داخلی که با هزاران سختی آماده می‌ شود خریداری ندارد و پشت ویترین‌ های مغازه خاک می‌ خورد."
وی ادامه می دهد:" کالاهای چینی از مرغوبیت خوبی برخوردار نیست و همچنین به دوام کالای چرم داخل هم نمی رسد اما به علت آنکه قیمت ارزانتر و تنوع بیشتری دارد و از ورود آن به داخل کشور جلوگیری نمی شود طرفداران زیادی در داخل دارد."
این تولید کننده از مسئولان صنایع دستی و وزارت صمت می خواهد که بر واردات اینگونه کالاها نظارت بیشتری داشته باشد تا تولید کنندگان داخلی بتوانند به حیات خود ادامه دهند.

آقای "بابایی "دیگر تولید کننده چرم همدان است که وجود نیروی انسانی ماهر را امری ضروری برای پیشرفت کار می داند و می گوید:" بسیاری از افرادی که با ما همکاری می کنند در منازل مشغول کارند ".
این استاد کار که در این راه مویی سپید کرده است با بیان اینکه محصولات تولیدی خود را به صورت غیر مستقیم و گاهی به صورت چمدانی به کشور قزاقستان و سلیمانیه عراق صادر می کند اضافه می کند:"این صنعت هیچ مشکلی به جز نیروی ماهر کار ندارد ."
وی می گوید: "اگر افراد به خوبی آموزش ببینند یقینا تا حدود زیادی مشکلات این صنعت رفع خواهد شد."
آقای "سبزواری "هم هنرمند دیگری است که بیش از ۲۷ سال در کار تولید چرم است. او از بی کیفیت بودن برخی اجناس چرم سخن به میان می آورد و می گوید: "در حال حاضر تعدادی از هنرمندان بدون آموزش محصولاتی تولید می‌کنند که موجب می‌شود کیفیت در کارها رعایت نشود و همین امر به خوشنامی چرم ما آسیب وارد می کند."
آقای" مظاهری" ، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان با بیان اینکه همدان جزء ۵ شهرعضو شورای راهبردی صنعت چرم کشور است می گوید:"استان همدان به جز پوست دباغی که آن هم به ایتالیا صادر می شود صادرات خاصی در زمینه چرم ندارد ."
وی ادامه می دهد :" تعداد کارگاه های دباغی نیز در سال گذشته ۱۷ مورد بوده که هم اکنون این تعداد به ۳ مورد رسیده است."
چراغ صادرات این صنعت قدیمی همدان که روزگاری حرف هایی برای گفتن داشت نیز دیگر مانند گذشته فروزان نیست . 

زمانی تولیدات چرم استان به کشورهای مختلفی مانند آلمان و ایتالیا صادر می شد اما امروز تولید کنندگان این شهر با مشکلاتی روبرو هستند که تولیدشان تنها محدود به استان یا شهرهای اطراف است و صادرات روز به روز کم و کمتر شده است.
رئیس سازمان صمت استان همدان با بیان اینکه در سال گذشته میزان صادرات چرم استان صفر بوده است می گوید:" در سال ۹۷ میزان صادرات "سالامبور"، ۱۵۱ هزار دلار به وزن ۱۳۶ تن و "وتبلو" ( پوست هایی که با استفاده از نمک کروم قلیایی دباغی شده اند)، ۲۴۴ هزار دلار به وزن ۲۹۶ تن بوده است ."
آقای "متین" می افزاید: "میزان صادرات سالامبور در سال ۹۶ ، ۴۲۷ هزار دلار با وزن ۱۰۲ تن و میزان صادرات وتبلو، ۱۸۹ هزار دلار به وزن ۲۲۲ تن بود."

آقای "سبزواری" هنرمند صنعت چرم با بیان اینکه بسیاری از سرمایه گذاران با اتکا به مرغوبیت چرم توانسته اند به خوبی وارد این حرفه شوند می افزاید: " اما بسیاری از آنان از این شهر رفته و در شهرهای دیگر مانند تهران و کرج اقدام به سرمایه گذاری و ساخت کارخانه کرده اند."
وی می گوید:" نبود ابزارآلات به روز در تولید و کیفیت نه ‌چندان مطلوب در دوخت ماشینی نیز از جمله دیگر مشکلات این صنعت به شمار می آید."
به گفته کارشناسان این صنعت ، بازار خارجی نیز از این ضعف در صنعت چرم همدان استفاده کرده و پوست خام را ارزان از ما می خرد و کیف و پالتوی گران را با چند ده برابر قیمت تحویل ایرانیان می دهد.

در سال ۱۳۹۴ حمایت هایی از چرم همدان در قالب طرحی به نام "تکاپو" انجام شد ، طرحی که با حمایت "سازمان جهانی یونیدو" انجام می شود . در این طرح با شناسایی ظرفیت های منطقه ای اقدام به برگزاری دوره های آموزشی در رابطه با کیفی سازی محصولات و پرورش نیروی کار ماهر می شود.
"رئیس اتحادیه کیف و کفش استان همدان" با اشاره به اینکه همدان ظرفیت بسیاری برای تولید چرم دارد می گوید:"سازمان جهانی یونیدو کلاس های آموزشی را برای این صنعت در استان همدان برگزار می کند که تاکنون با استقبال خوبی از سوی علاقمندان روبرو شده است."
آقای " گازرانی" با تاکید بر لزوم کیفی سازی اجناس چرمی می گوید:" باید تولید به استاندارد جهانی برسد تا بتوان کالای چرم را صادر کرد ."
وی با اشاره به اینکه کشورهای همسایه به جز ترکیه ، در صنعت چرم از ایران عقب تر هستند ادامه می دهد:" این یک فرصت ارزشمند است که باید از آن بهره گرفت."
به سراغ نماینده طرح تکاپو در استان همدان رفتیم . "محمد جواد بابایی "که خود از تولید کنندگان چرم در استان همدان است می گوید:" ایجاد اشتغال ، تربیت نیروی ماهر و همچنین افزایش محصولات با کیفیت از اهداف اجرای این طرح است."
او با اشاره به اینکه تاکنون بیش از۶۰۰ نفر در طرح تکاپو شرکت کرده اند ادامه می دهد: "یکی از مشکلات صنعت چرم همدان نبود تخصص کافی است که به این منظور ۱۷ دوره آموزشی برای رفع مشکلات این صنعت برگزار می شود."
"بابایی " با بیان اینکه این آموزش ها در مرکز فنی و حرفه ای شهر مریانج داده می شود می گوید : " امید است با تقویت تولیدکنندگان و نیروی کار ماهر موجب ایجاد ۵ هزار شغل جدید دراین زمینه شویم."

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان همدان با تاکید بر اینکه استان همدان هنوز هم در صنعت چرم قطب کشور به شمار می آید ادامه می دهد:"تاکنون اقدامات خوبی مانند پرداخت تسهیلات ، آموزش افراد در قالب مشاغل خانگی و حمایت از صنعتگران برای حضور در نمایشگاه های خارجی انجام شده است."
آقای " مظاهری" می افزاید :" ما برنامه های متفاوتی همچون ایجاد بازارچه ، برگزاری نمایشگاه های مختلف داخلی و حضور در نمایشگاه های بین المللی و آموزش نیروی کار ماهر را در دستور کار داریم تا بتوانیم از مهجوریت صنعت چرم همدان بکاهیم و آن را به یک صنعت پردرآمد با اشتغال فرآوان تبدیل کنیم."

با توجه به اینکه صنعت چرم همدان یک صنعت با قدمت طولانی است و همچنین نیروی انسانی آماده به کار خوبی که در استان وجود دارد با حمایت از این صنعت در قالب پرداخت تسهیلات با سود اندک، آموزش نیروی انسانی ماهر، تبلیغات و بازاریابی در کشورهای مختلف و همچنین به روز کردن تجهیزات این صنعت می توان از چرم به عنوان یک صنعت سود ده به خوبی بهره گرفت . همچنین در این استان جای خالی یک کارخانه چرم و یا شهرک چرم به خوبی احساس می شود ، موضوعی که مسئولان استان و فعالان بخش اشتغال استان باید به آن "ویژه" توجه کنند.