چند جانبه گرایی مدنظر چین، نظریه نو یا بازی با واژه ها

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صداوسيما ؛ مقاله : چند جانبه گرایی مد نظر چین ، نظریه نو یا بازی با واژه ها

 

مقدمه
"یانگ جیه چی" عضو اداره سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست  و رئیس دفتر  امور خارجه این کمیته که پیشتر وزیر امور خارجه چین نیز بود در پنجاه و پنجمین اجلاس امنیتی مونیخ در آلمان ضمن تاکید بر چند جانبه گرایی گفت از دیدگاه پکن چند جانبه گرایی تنها راه  همکاری بین المللی است. وی افزود چند جانبه گرایی در عصر جدید عامل نزدیکی کشورها و مشارکت آنها در پروژه های مشترک است. یانگ جیه چی تقویت روابط مشارکتی همه جانبه چین و اروپا را برای پیشبرد جهانی شدن اقتصاد و همکاری در چارچوب معادله برد –برد بسیار مهم دانست .

سئوال اصلی
آیا چند جانبه گرایی مد نظر چین با نظریه های بین المللی مطابقت دارد ؟

فرضیه
حرکت در چارچوب چند جانبه گرایی براساس نظریه های بین المللی می تواند تاحد زیادی یک جانبه گرایی آمریکا را در عرصه بین المللی تحت تاثیر قرار دهد.

تعریف چند جانبه گرایی
چند جانبه گرایی برای نخستین بار در قرن بیستم به عنوان یک الگوی دیپلماسی در کنار دیپلماسی دو جانبه مطرح شد که مبتنی بر اقدام گروهی متشکل از سه دولت یا بیشتر یا اقدامی میان آنها است . در واقع چند جنبه گرایی به عنوان عمل هماهنگ سازی سیاست ها میان سه دولت و یا بیشتر حول یک محور اعم از تهدید و یا منافع مشترک تعریف می شود که برخی از مولفه های  آن عبارتند از :
-برقراری ،تقویت و تعمیق مناسبات دو جانبه و چند جانبه در جهت تحکیم امنیت ملی
-مقابله تئوریک و دیپلماتیک با ساختار قدرت محور جهانی
-مشارکت فعال و هدفمند در تامین ثبات و امنیت بین المللی و منطقه ای و مدیریت چالش ها و بحران ها به منظور ارتقا اعتبار جهانی تامین منافع و امنیت ملی
-تقویت روند چند جانبه گرایی ،ائتلاف سازی سیاسی با کشورهای همسو و مشارکت فعال در شکل دهی هنجارها و قواعد منطقه ای و بین المللی
-مقابله با اشکال مختلف خشونت ،افراط گرایی و تروریسم
-حل بحران های منطقه ای و بین المللی از جمله سوریه و عراق
-اقدام برای ساختن جهانی عاری از تسلیحات جمعی
-ضدیت با هژمون گرایی
"ماریا فرناندو اسپینوزا " رئیس مجمع عمومی سازمان ملل "مواجهه با آشفتگی فزاینده در جهان را " یکی از محورهای مشترک برای چند جانبه گرایی اعلام و تاکید کرد که اولویت برنامه این مجمع حرکت در این مسیر است .
مولفه های چند جانبه گرایی از نظر دولت چین
مولفه های چند جانبه گرایی مد نظر دولت چین که مقامهای ارشد حزب کمونیست مدام آنرا مطرح می کنند با مولفه های چند جانبه گرایی که صاحب نظران بین المللی انرا مطرح می کنند تفاوت اساسی دارد و مبتنی بر انتظارات ،اهداف ومنافع دولت چین تعریف می شود که عبارتند از :
1-توسعه صلح آمیز چین
2-توسعه روابط سنتی چین با همسایگانش
3-توسعه تجاری (احیای جاده ابریشم زمینی و دریایی –ایجاد بانک سرمایه گذاری زیر ساخت آسیا )
4- توسعه روابط با اروپا برای کاستن از فشارهای آمریکا و حمایت از توافقنامه های بین المللی مانند برجام
5-لی ککیانگ نخست وزیر چین در نشست جهانی اقتصاد در "تیانجین " بر چند جانبه گرایی تجاری و حفظ آن در برابر اقدامات تجاری یک جانبه تاکید کرد .
این در حالی است که محافل منطقه ای و بین المللی از چین به عنوان عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل و کشوری که خود را آماده می کند تا به عنوان یک کشور  تاثیر  گذار و مسئولیت پذیر در عرصه بین المللی خود را مطرح کند انتظار دارند  پیرامون موضوعات و مسایل مشترک ،سیاست چند جانبه گرایی خود را تعریف نماید که در برگیرنده منافع کشورهای همگروه باشد..
کشورهای اروپایی که چین همواره از آنها به عنوان طرف چند جانبه گرایی خود نام می برد در تلاش برای تامین منافعشان  نه تنها با آمریکا هماهنگ هستند بلکه ریسک همکاری با چین را در مواجهه با سیاست های تهاجمی دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا نمی پذیرند .
اقدام اخیر دولت اسپانیا در مسدود کردن حسابهای اتباع و شهروندان چینی در آن کشور که اعتراض شدید دولت پکن را نیز برانگیخت نشان داد که اولویت همکاری کشورهای اروپایی با آمریکا است و نه چین .این در حالی است که این کشور  در دفاع از توافقنامه هسته ای "برجام " نیز همواره خود را پشت اتحادیه اروپا قرار داده و ابتدا از این اتحادیه خواسته است که در برابر آمریکا در دفاع از "برجام " ایستادگی کند .این در حالی است که قراین و شواهد نشان می دهد که دولت چین بسیار زود تر از کشورهای اروپایی خود را با سیاست های تحریمی آمریکا ضد جمهوری اسلامی ایران از جمله در همکاری های بانکی  همراه کرده است .
در حال حاضر مقابله با افراط گرایی و تروریسم و تهدیدات فزاینده هسته ای در کنار منافع جمعی اقتصادی می تواند به عنوان تهدیدات و منافع مشترک مبنای چند جانبه گرایی در آسیا قرار گیرند .سلب مسئولیت چین در دفاع از تعهدات خود در پیمان های بین المللی و بسنده کردن به استفاده از حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل در مواجهه با فشارهای سیاسی و امنیتی آمریکا نه تنها نمی تواند منجر به اعتماد بخشی به چین در میان شرکای آن شود بلکه با گذشت زمان  جایگاه این کشور را در معادلات بین المللی و منطقه ای مخدوش می کند .تردیدی نیست رسیدن به یک توافق مشترک نیازمند گذشتن از برخی از منافع ملی  به نفع جمع است  چین در عمل نشان داده است که در این باره حاضر به هزینه کردن در هیچ یک از ظرفیت های سیاسی امنیتی و اقتصادی نیست .   بنابراین سخن گفتن مقامات ارشد چین از چند جانبه گرایی با همکاری با اتحادیه اروپا موضوع کاملا غیر قابل جمع است .زیرا دولت چین بلافاصله درخواست دولت آلمان را برای پیوستن پکن به معاهدات بین المللی موشکی رد و تاکید کرد که برنامه های موشکی چین تهدیدی برای هیچ کشوری نیست .این در حالی است که از دیدگاه آمریکا و کشورهای اروپایی اینگونه نیست بلکه چین را متهم می کنند که بدون سروصدا با توسعه زرادخانه های موشکی اش در حال تبدیل شدن به یک  تهدید بالقوه برای امنیت اروپا و آمریکا است .بنابراین نمی توان مرز و منافع مشترکی را برای چین با اتحادیه اروپا تعریف کرد که این اتحادیه در تقابل با آمریکا بخواهد در همکاری با دولت پکن در دستور کار خود قرار دهد .   
چند جانبه گرایی آسیایی، ائتلافی معتبر و تاثیر گذار
جمهوری اسلامی ایران همواره پرچمدار چند جانبه گرایی بخصوص میان کشورهایی که با آمریکا اختلاف دارند بوده است و محورهای مهمی همچون مقابله با تروریسم ،افراط گرایی ،مقابله با سلطه طلبی و  همکاری های تجاری را مبنای بسیار مناسبی برای ایجاد ائتلاف این کشورها اعلام کرده است .اما چین به دلایل زیر هیچگاه تلاش نکرده است در این راستا گام بردارد و یا وارد همکاری چندجانبه گرایانه با کشورهای آسیایی شود :
1-چین علاقه ای برای ورود به بحرانها و چالشهای سیاسی منطقه ای و بین المللی ندارد .
2-چین همواره از هر گونه مشارکت و همکاری نظامی و امنیتی پرهیز کرده است .
3-چین هیچگاه در ائتلاف و همکاری منطقه ای و بین المللی ضد آمریکا مشارکت نکرده است .
4-چین به شدت نگران به خطر افتادن سیاست های توسعه و رشد اقتصادی و تحقق اهداف از پیش تعیین شده خود است .
5-چین همکاری های اقتصادی پنهان و بدون چالش را برهر گونه همکاری سیاسی و امنیتی چالش برانگیز ترجیح می دهد. زیرا مبنای توسعه نفوذ این کشور سرمایه گذاری و حضور اقتصادی است .
گر چه کارشناسان اروپا بر چند جانبه گرایی نوین به عنوان راه حل اروپایی در برابر یک جانبه گرایی دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا تاکید دارند اما در این دیدگاه جایگاهی برای چین قایل نیستند. زیرا کارشناسان اروپایی نیز عمدتا بر گفتگو با آمریکا برای تنش زدایی و عبور از بحران تاکید دارند تا همگرایی با چین و تقابل با آمریکا.
توصیه های کارشناسان روابط بین الملل چین در اتخاذ راهبرد خارجی این کشور
در نشست اخیر سالانه کارشناسان روابط بین الملل در چین ،عمده صاحبنظران در یک جمع بندی کلی راهبردهای زیر را به دولت پکن توصیه کردند که چند جانبه گرایی جایگاهی در آن ندارد :
-ضمن پرهیز از هر گونه مواجهه مستقیم با دولت آمریکا ،نظام بین الملل را به چالش نکشد؛
-با دخالت ندادن ایدئولوژی در سیاست خارجی ، سرآمد مخالفان کشورهای غربی و اصول آنها نشود؛
-با وارد نشدن به نزاع وکشمکش با کشورها و تلاش برای تفاهم ،با بهره برداری از وقایع بین المللی درصدد ارایه تصویری مثبت از چین در عرصه جهانی باشد .

نتیجه
"جوزف نای" دانشمند و پژوهشگر سیاسی در آمریکا که نظریه "قدرت نرم " را مطرح کرده براین اعتقاد است وجود یک مکتب متمایز و مجزای چین راجع به سیاست جهان مخصوصا آن مکتبی که چین را به خاطر فرهنگ کهن یک قدرت مسلط نرم می داند منجر به استقلال فکری چین از دیدگاههای غربی می شود و به چالش کشیدن نظم کنونی لیبرال دمکراتیک از سوی چین را مشروع جلوه می دهد .
با این حال ،سیاست های اعمالی دولت چین بسیار متفاوت از آن چیزی است که مقام های ارشد دولت پکن از آن سخن می گویند و یا ایده آل های چین است .از دیدگاه برخی از محافل سیاسی ،چنانچه چین بخواهد چند جانبه گرایی را براساس خواست ومنافع خود و خارج از نظریه های بین المللی تعریف و در آن چارچوب حاضر به همکاری باشد ،تفاوتی با سیاست ها و برنامه های جهان غرب ندارد .زیرا آنها نیز می کوشند سیاست ها و برنامه های مورد نظر خود را به سایر کشورها تحمیل نمایند .
بنابراین اولین ومهمترین موضوع مهم ،تلاش چین برای مداخله در امور منطقه ای و بین المللی براساس درک مشترک از تهدیدات و یا منافع مشترک در چارچوب چند جانبه گرایی و خارج شدن از پوسته محافظه کاری است .از این دیدگاه ،توافقنامه هسته ای برجام که چین نیز آنرا امضا کرده است مهمترین مبنای سنجش رفتار این کشور  در حوزه چند جانبه گرایی است .در غیر اینصورت تاکید چین بر نقش آفرینی اروپا در برجام و حرکت آن در راستای چند جانبه گرایی و صرفا حمایت چین از آن ،نمی تواند موجب اعتبار بخشی برای پکن شود.
 
منابع
-محمودی کیا،محمد (1397) منطق و جهان نگرش سیاست خارجی دولت روحانی ،فصلنامه تحقیقات سیاسی بین المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا .شماره 34: 162 -164
-روشن ،امیر (1395)چند جانبه گرایی ،راهبرد چین در آسیای مرکزی ،فصلنامه راهبرد-شماره 25 –ص 49
-سایت خبری ایرنا-چند جانبه گرایی اولویت کار مجمع عمومی سازمان ملل -1397
-سایت خبری یورو نیوز –چند جانبه گرایی نوین در برابر ترامپ -1397
-سایت خبری اسلام تایمز –مکاتب سیاست خارجی چین و نگاه به آمریکا -1393
-سایت خبری مهر –مفهموم چند جانبه گرایی –1384

 

نويسنده : مجيد وقاري کارشناس مسائل شرق آسيا