چگونه اروپا و روسیه با تحریم های آمریکا به مبارزه بر می خیزند؟

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صداوسيما به نقل از پايگاه اينترنتي نشنال اینترست در تحليلي با عنوان چگونه اروپا و روسیه با تحریم های آمریکا به مبارزه بر می خیزند؟ نوشت: فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هفته گذشته اعلام کرد اروپا با همکاری چین و روسیه سازوکاری ایجاد کرده است که به ایران امکان می دهد تا به رغم ازسرگیری تحریم های آمریکا به تجارت با دیگر امضا کنندگان توافق هسته ای ادامه دهد. موگرینی در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد این بدان معناست که کشورهای عضو اتحادیه اروپا به منظور تسهیل تراکنش های مالی قانونی با ایران یک مکانیسم قانونی راه اندازی کرده اند که به شرکتهای اروپایی اجازه می دهد به تجارت با ایران ادامه دهند.
بخش اعظم واکنش جامعه سیاست خارجی آمریکا به این قضیه را می توان به دو دسته تقسیم بندی کرد: اول استهزاء اروپا و به سخره گرفتن این سازوکار و دوم بی اعتقادی به کارایی این سیستم. آمریکایی ها بر این باورند که اروپا نمی تواند این پیشنهاد مبتنی بر ایجاد مکانیسم ویژه پرداخت را محقق سازد و هیچ راهی برای عملی کردن این مکانیسم وجود ندارد. افزون بر آن آمریکایی ها بر این باورند اروپایی ها هرگز منافع مالی و شرکتهای خود را در آمریکا به خطر نخواهند انداخت. البته همه اینها ممکن است درست باشد ولی آمریکا نیاز دارد تا تهدیدی که این پیشنهاد اروپا برای قدرت و نفوذ اقتصادی آمریکا در جهان ایجاد می کند، به طور جدی مد نظر قرار دهد.
در سال 2018 دلار آمریکا همچنان اصلی ترین گزینه برای انجام معاملات تجاری و تراکنش های مالی در سطح بین الملل به شمار می رود. نظام مالی آمریکا راحت ترین کانال تراکنش های مالی در همه انواع است. افزون بر آن برای معامله و خرید و فروش انواع کالاهای مبتنی بر فناوری پیشرفته و ابزار آلات و فنون و تکنیک های پیشرفته، اتکا به شرکتهای عضو گروه هفت کشور صنعتی یا جی هفت، ترجیحی ترین گزینه مشتریان در سراسر جهان محسوب می شود. بنابراین تحریم های آمریکا با هدف جلوگیری از توانایی یک کشور در معامله با دلار در تراکنش های خود و جریمه شرکتهایی که در آمریکا تجارت می کنند، به مثابه یک ضربه اقتصادی بزرگ خواهد بود. ولی در هر حال این ضربه ممکن است همواره مرگبار و کشنده نباشد.

برخلاف دوره های قبلی تحریمهای بین المللی علیه ایران، اروپایی ها بر این باورند تا زمانی که ایران به توافق هسته ای پایبند باشد، هیچ دلیلی برای اعمال تحریم های مجدد ضد تهران وجود ندارد. افزون بر آن در شرایطی که اکثر شرکتهای بزرگ اروپایی که در آمریکا دارایی و حساب بانکی دارند به تحریم های آمریکا پایبند هستند، ولی همین که شرکتهای اروپایی کوچکتر تصمیم گرفته اند تا از این مکانیسم ویژه معامله با تهران استفاده کنند، بر بروز نوعی شکاف و دودستگی دلالت دارد. به عنوان مثال شاید شرکتهای تجاری که با دلار و بازار آمریکا سر و کاری ندارند، بتوانند برای نفت ایران بازاریابی و به نیابت از ایران برای تهران کالا خریداری کنند.
افزون بر آن، مسکو تجربه ایران را به دقت زیاد و از نزدیک زیر نظر دارد و منتظر است تا ببیند آیا سازوکار پیشنهادی ویژه پرداخت مالی اروپا می تواند به ابزاری برای مسکو به منظور کاستن از ضربات تحریم های اقتصادی آمریکا تبدیل شود یا خیر.
روسیه از سال 2014 به خاطر سیاست هایش در قبال اوکراین، تحت تحریم های آمریکا، اتحادیه اروپا و کشورهای گروه هفت قرار داشته است. آمریکا یک رشته تحریم های اضافی به این علت و علل دیگر علیه روسیه اعمال کرده است. با این همه انتظارات قبلی مبنی بر اینکه رفتار مسکو به علت محدود شدن دسترسی روسیه به منابع مالی و سرمایه گذاری و فناوری تغییر خواهد کرد، هرگز تامین نشد. کنگره آمریکا هم اکنون در حال بررسی اعمال یک رشته تحریم های چشمگیر جدید است که با هدف تشدید تحریم های اقتصادی آمریکا علیه مسکو طراحی شده است.
آمریکا همانند ایران در مقایسه با اروپایی ها و نیز کشورهای خاورمیانه و متحدانش در شرق آسیا، روابط اقتصادی به مراتب محدودتری با روسیه دارد. همزمان این کشورها ضمن تلاش برای مهار برخی از سیاست های روسیه مایلند تا مسکو را برای همکاری در حوزه هایی که منافع مشترک آنها را تامین می کند تشویق کنند. این کشورها همچنین چندان مایل به تداوم اتخاذ اقدامات بیشتر که موجب فروپاشی بیشتر اقتصاد روسیه شود نیستند و به همین دلیل آمریکا در حال بررسی اعمال تحریم سختگیرانه تر علیه کشورهای ثالثی است که شرکتها و بانکهایشان به تجارت و معامله با روسیه ادامه می دهند.
مسکو با همکاری با برخی از شرکای اقتصادی اروپایی خود از مدتی قبل برخی سازوکارهای خلاقانه و ابتکاری را برای دور زدن تحریم های موجود بر صنایع انرژی خود امتحان کرده است. به عنوان مثال شرکت نفتی توتال فرانسه مایل نبود تا از سرمایه گذاری چرب و نرم خود در پروژه گاز طبیعی مایع در منطقه قطبی روسیه خارج شود و در عین حال نمی خواهد پا را از محدودیت های اروپا بر سرمایه گذاری در روسیه فراتر بگذارد. به همین دلیل توتال منابع مالی سرمایه گذاری خود را در پروژه یامال با همکاری با بانکهای چینی که هم با یورو و هم یوان کار می کنند تامین می کند تا بدین ترتیب به طور کامل از سیستم مالی غربی دور مانده باشد.
در هر حال قطع دسترسی روسیه به کالاها و اقلام پیشرفته در بخش صنایع انرژی به ویژه فناوری مورد نیاز برای استخراج و توسعه ذخایر انرژی فلات قاره خود در مناطق قطبی، یکی از اهداف اصلی تحریم های غرب بوده است. با این همه تابستان گذشته راهی بالقوه پیش روی مسکو باز شد و روسیه موفق شده است تا تجهیزات چینی را در منطقه قطبی خود مستقر سازد ولی با بهره برداری از برخی منافذ موجود در تحریمها شرکتهای نروژی امکان یافته اند تا برای طرف چینی که آنها نیز برای روسیه کار می کنند در این پروژه مشغول به کار شوند.
هیچ کس فکر نمی کند که این اقدامات ایده آل هستند، چرا که مسکو هنوز هم ترجیح می دهد تا به منظور انجام تراکنش های دلاری به بانکها و نهادهای مالی غربی دسترسی نامحدود و بی مانع داشته باشد و از طریق شرکتهای غربی کالاها و خدمات مهم و حیاتی خود را تامین کند. استفاده از یوان در تراکنش های مالی چندان راحت نیست و از طرفی نسخه برداری چینی ها از محصولات پیشرفته و دقیق غربی شاید چندان مورد اعتماد و معتبر نباشد و افزون بر همه اینها برای مسکو به مراتب گران تر تمام می شود. با این همه مسکو می تواند به همین روال به طی مسیر ادامه دهد و سطح رشد اقتصادی خود را در حد متوسط نگه دارد.
بنابراین جای تعجبی ندارد که روس ها با علاقه و اشتیاق زیاد مترصد این نشسته اند تا ببیند آیا مکانیسم ویژه پرداخت مالی برای ایران کارساز واقع خواهد شد یا خیر. راه اندازی چنین سازوکاری مستلزم این خواهد بود که بهای نفت در کنار دلار به یورو قیمت گذاری شود. افزون بر آن احتمال استفاده از واحد پول روپیه هند در کنار یوان ‌چین در تجارت انرژی ایران با هند و چین با هدف دور زدن تحریم های دلاری آمریکا کمک خواهد کرد تا از برتری و غلبه همه جانبه دلار در تراکنش های بین المللی به مراتب کاسته شود. جای تعجبی وجود نخواهد داشت که در صورت راه اندازی مکانیسم پرداخت اروپایی، روسیه نیز در صدد برآید تا نهادهای مالی خود را به مشارکت تراکنش های مالی با یورو، یوان و روپیه همراه سازد. در عین حال در صورتی که شرکتهای اروپایی تجارت با ایران را راه اندازی کنند، ممکن است این رویه در صورت اعمال تحریم های جدید آمریکا علیه مسکو برای روسیه نیز چاره ساز واقع و در مورد این کشور نیز به کار گرفته شود.

در هر حال باید گفت همه اینها در شرایط کنونی گمانه زنی بیش نیست. ما هنوز درباره نحوه اقدام اروپا در عملیاتی ساختن آنچه موگرینی اعلام کرد، جزئیات کاملی در اختیار نداریم. ولی در هر حال آمریکا نیاز دارد تا راه اندازی این سازوکار پرداخت ویژه مالی و نحوه حمایت دولت های اروپایی از این مکانیسم را جدی تر بگیرد. جک لو وزیر سابق خزانه داری آمریکا پیش از پایان دوره تصدی خود در ژانویه سال 2017 در این باره هشدار داده بود. وی گفته بود: این خطر که تحریمها در نهایت موجب شود فعالیت های تجاری از حیطه نظام مالی آمریکا خارج شود حادتر خواهد بود اگر برای آمریکا به عنوان محور فعالیت های مالی در جهان و نیز دلار آمریکا به عنوان قدرتمندترین ذخیره ارز خارجی جایگزین های دیگری پیدا شود و آنها نقش بزرگتری در نظام مالی جهانی پیدا کنند.
بله، جک لو نیز به این نکته اذعان داشت که جایگزین های کنونی برای پر کردن کامل نقش بازارهای آمریکا و نیز دلار آمریکا از موقعیت مناسبی برخوردار نیستند و عوامل بسیاری وجود دارد که همچنان آمریکا را به عنوان جذاب ترین نظام مالی در جهان مطرح می سازد ولی همانطور که مثال روسیه نیز در گذشته نشان داده است، برخی کشورها مایلند به قیمت نجات طرح های اقتصادی مورد نظر خود، هزینه های اضافی را پرداخت کنند و مشکلات استفاده از دیگر ارزهای خارجی یا کالاها و خدمات شرکتهای غیر غربی را به جان بخرند.
در یک کلام، شاید مکانیسم ویژه پرداخت مالی اروپا در نهایت شکست بخورد. شاید مصرف کنندگان و تولید کنندگان با توجه به ضعف ساختاری یورو و تداوم بی اعتمادی به ارزش یوان، همچنان مایل به پذیرش پرداخت به ارز دیگری غیر از دلار نباشند. ولی این اولین تلاشها برای خروج از یوغ دلار، شاید آخرین تلاش نباشد و آمریکا باید خود را برای مقابله با این ریسک که نقش رهبری مالی آمریکا را اینگونه به خطر انداخته است، به خوبی آماده سازد.