شفابخش های گیاهی؛ درمان بیکاری، احیای مراتع

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، مرکز گیلان، چند سالی است عطاری ها و واحدهای صنفی فروش گیاهان دارویی، شلوغ تر از گذشته شده است  و خیلی ها به علت نتیجه  بخش بودن و نداشتن عوارض جانبی دمنوش ها،عرقیات و دیگر فرآورده های گیاهان دارویی، به خرید و مصرف این دست  داروها روی آورده اند. به گفته متخصصان علوم پزشکی، اگرچه با پیشرفت طب تجربی و روی ِدور افتادن داروهای شیمیایی، مدتها، بازار گیاهان دارویی از سکه افتاده بود اما در سال های اخیر، در دنیا، بویژه در کشورمان فراورده های این دست گیاهان، با اقبال عمومی مواجه شده است ؛ شفابخش هایی  که از دل خاک مناطق مختلف کشورمان از جمله گیلان می روید و توسعه کشت و فرآوری آنها، علاوه بر فوایدی چون درمان سنتی، از وابستگی به واردات دارو که اقلامی از آنها، این روزها در ورق تحریم محبوس است جلوگیری می کند و با ایجاد اشتغال و درآمدزایی به داد عرصه های طبیعی هم می رسد و احیای آنها را به دنبال خواهد داشت.

 رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید: گذری بر مزارع پرورش گیاهان دارویی این استان نشان می دهد، چیزی حدود 2سوم از 750 گونه گیاه دارویی کشور- معادل 450گونه - در گیلان می روید.
به گفته علیرضاشعبان نژاد این تعداد گونه دارویی، 25 درصد مجموع گونه های گیاهی موجود در گیلان را شامل می شود. 
البته دانشگاه علوم پزشکی گیلان هم با ارائه آماری از اهمیت جهانی فراورده های گیاهی به عنوان دارو سخن می گوید و اعلام می کند دست کم 25 درصد داروهایی که در دارونامه های معتبر دنیا از آنها نام برده شده است ، منشا گیاهی دارند و حدود11و یک دهم درصدِ 252 دارویی که از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان داروهای اساسی و ضروری معرفی شده، داروهای گیاهی هستند و این یعنی استفاده از این پتانسیل بالقوه در گیلان، مساوی است با سرمایه گذاری مناسب.

 اما سوال اینجاست برای رونق تولید و ایجاد صنعت فرآوری گیاهان دارویی، چطور برنامه ریزی شده است؟ و در سالی که به« حمایت از کالای ایرانی» نام گرفته، برای بالفعل کردن این استعداد پنهان در گیلان چه راهبرد و استراتژی ای در نظر گرفته شده است؟!

معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی گیلان می گوید:این ظرفیت طبیعی باعث شده است  از  دو سال پیش ، دانشگاه علوم پزشکی استان، از بین 60 دانشگاه کشور به عنوان مسئول اجرای بسته توسعه گیاهان دارویی انتخاب شود.
وی می گوید: این دانشگاه وظیفه دارد، علاوه بر  شناسایی و ثبت گیاهان دارویی، با کمک شرکت های دانش بنیان به تهیه و تولید داروهای گیاهی همت گمارد و زمینه های استفاده از ترکیب‌های طبیعی گیاهی را در صنایع دارویی فراهم کند.
دکتر زهرا حصاری به تشکیل بيش از ٤٠ نشست و کارگروه باموضوع توسعه گیاهان دارویی در این دو سال اشاره کرد و گفت: متخصصان و مسئولان دستگاه هاي اجرايي مرتبط با حوزه گیاهان دارویی از جمله جهاد کشاورزی، تعاون روستایی و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در این نشست ها حضور دارند.  
به گفته معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی گیلان ، علاوه بر دستگاه های اجرایی استان، دانشگاه شهيد بهشتي تهران، جهاد دانشگاهي البرز و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح هم بر اساس تفاهمنامه هایی که منعقد شده، دراجرای طرح توسعه گیاهان دارویی مشارکت دارند.

دکتر زهرا حصاری ایجاد باغ گیاهان دارویی در دانشکده داروسازی این دانشگاه را یکی از اقدامات انجام شده در این باره دانست و گفت: این باغ، در زمینی به مساحت یک هکتار، از اردیبهشت 95 ایجاد شده است و تاکنون حدود 100 گونه گیاه دارویی در آن کشت شده و بیشتر جنبه آموزشی و کاربرد تحقیقاتی دارد.
وی از مذاکره با 6 شرکت داروسازی گیلان که تولیدکننده داروهای شیمیایی هستند هم خبر داد و گفت: تاکنون سه قلم دارو از گياهان دارویی استان، توسط محققان مجتمع  فناوري هاي پيشرفته دانشگاه علوم پزشکی گیلان تولید شده که در مرحله دریافت مجوز برای تولید  انبوه است و بنا داریم پس از این مرحله، دانش فنی آن را در اختیار صنایع دارویی استان و کشور قرار دهیم؛.  البته شناسایی گونه های گیاهی که قابلیت استفاده برای تولید دارو دارند همچنان استمرار دارد.

معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی گیلان، راه اندازی وب سایت تخصصی گیاهان دارویی مشتمل بر بروشورهای تصویری با موضوع گیاهان دارویی، طب سنتی، معرفی مشاهیر طب سنتی و باغ گیاهان دارویی و همچنین تشریح اهمیت گیاهان دارویی برای مردم در همایش ها و سخنرانی های مختلف را از اقدامات فرهنگی این دانشگاه برشمرد.

گذری بر مزارع پرورش گیاهان دارویی گیلان
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان که رییس کارگروه توسعه گیاهان دارویی استان هم هست؛ گل گاوزبان، به لیمو، رزماری، بومادران، استویا، گل محمدی و زعفران را از مهمترین گونه های گیاهان دارویی گیلان برشمرد که در767هکتار از زمین های این استان کشت می شود.
حبیب جهانساز می گوید: علاوه بر این زمین ها، در ارتفاعات استان ، گیاهان دارویی از جمله علف چای،علف پشمکی، گلپر، گون، کاسنی وخردل وحشی، خودرو و پراکنده می روید که مرتع نشینان آن را برداشت می کنند و در آمارهای سطح زیرکشت محاسبه نمی شود.
وی شهرستان های رودسر، تالش، رودبار، سیاهکل و املش را هم از مهمترین مناطق کشت گیاهان دارویی استان برشمرد وگفت: سالانه حدود سه هزار و 670 تن گیاه دارویی ، به ارزش اقتصادی 33 میلیارد و 680 میلیون تومان در گیلان برداشت می شود.

جهانساز می گوید: گل گاوزبان با 722 هکتار سطح زیرکشت،مهمترین گیاه دارویی گیلان بوده و باعث شده است این استان در جایگاه نخست تولید این گیاه دارویی در کشورقرار گیرد.

دست شفابخش گیاهان دارویی بر سر بیکاری و مراتع کم بازده
رییس کارگروه توسعه گیاهان دارویی گیلان با بیان اینکه تولید این دست گیاهان فعلا برای 7 هزار و172 نفر در استان شغل ایجاد کرده است گفت: با احتساب زمین های شیب داری که در محدوده مراتع وجود دارد، حدود پنج  هزار هکتار زمین در گیلان، قابلیت کشت و پرورش گیاهان دارویی را دارد که در صورت تحقق این امر، علاوه بر  ایجاد اشتغال مستقیم، برای دست کم 50 هزار نفر ، با تولید 7 هزار تن گیاه دارویی، 75میلیارد تومان درآمدزایی خواهد شد. 
حبیب جهانساز افزود: با واگذاری و اختصاص مراتع کم بازده برای کشت گیاهان دارویی علاوه بر  اشتغال و درآمدزایی، زمین ها محصور و  پوشش گیاهی این مناطق احیا می شود که این امر، از شسته شدن خاک، به راه افتادن سیلاب با هر بارندگی و در نهایت تخریب این عرصه های طبیعی جلوگیری می شود.

 نگاهی به موانع توسعه کشت گیاهان دارویی در گیلان 
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید:به رغم توانمندی های قابل توجه گیلان در تولید گیاهان دارویی، توسعه کشت این گیاهان، با موانعی چون نبود بازار فروش مناسب، کمبود صنایع بسته بندی و فرآوری و  همچنین وجود ضوابط و دستورالعمل های دست و پاگیر در واگذاری عرصه های مستعد  کشت و نبود تشکل و اتحادیه رو بروست.

حبیب جهانساز با اشاره به اینکه تا دو سال پیش گیلان فقط یک واحد فراوری گیاهان دارویی داشت و از آن زمان به چهار واحد صنایع بسته بندی و فرآوری مرتبط با گیاهان دارویی افزایش یافته است گفت:این واحدها با حدود 700 تن ظرفیت، به فراوری و تولید عرقیات، دم نوش،خشک کردن و بسته بندی گیاهان دارویی مشغولند درحالیکه سالانه سه هزار و670 تن گیاه دارویی در گیلان، برداشت می شود و بدلیل نبود زیرساخت کافی، حدود دو سوم گیاهان دارویی تولیدی استان، بصورت فله ای برای فروش به استان های دیگر فرستاده می شود.

وی که رفع مشکل بازرگانی گیاهان دارویی را منوط به توسعه صنایع فرآوری و بسته بندی و ایجاد تشکل و اتحادیه تولیدکنندگان این دست گیاهان می داند، می گوید: بر کسی پوشیده نیست که توسعه این دست صنایع، ارزش افزوده را بدنبال دارد و فرآوری این دست محصولات می تواند ارزش ریالی را تا ۱۰ برابر افزایش دهد ؛ اما نبود تشکل و اتحادیه برای تولید کنندگان گیاهان دارویی خود، مشکلی در راه اندازی این صنعت در گیلان است.
حبیب جانساز با بیان اینکه در این زمینه فقط یک تعاونی در رودسر وجود دارد که آن هم در کنار پیگیری امور فندق کاران،بصورت پراکنده به امور گیاهان دارویی رسیدگی می کند گفت: پارسال دستورالعمل تشکیل اتحادیه تولید کنندگان گیاهان دارویی را به تعاون روستایی استان ابلاغ کردیم که این نهاد در حال انجام مقدمات این کار و در مرحله شناسایی کشاورزان و عضوگیری برای اتحادیه است و به نظر می رسد با این کار بخش عمده ای از مشکلات بخش بازاریابی وبازرگانی گیاهان دارویی رفع شود و از طریق رایزنی اعضای این تشکل ها، سرمایه گذاری ها به سمت صنایع تبدیلی گیاهان دارویی، جلب و هدایت شود.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان در ادامه از دست و پاگیر بودن دستورالعمل ها وضوابط واگذاری اراضی ملی و دولتی هم گلایه کرد وگفت: واگذاری مراتع با پوشش گیاهی بیش از ۵ درصد برای انجام امور کشاورزی ممنوع است و این بند از ضوابط، برای استانی مانند گیلان که به دلیل شرایط مساعد آب و هوایی و خاک حاصلخیز عمدتا از پوشش گیاهی بیش از ۵ درصد برخوردار است، مانع ایجاد می کند و این بند از ضوابط، نیاز به اصلاح و بازنگری دارد.

وی می گوید: این موضوع را با وزارت جهاد کشاورزی درمیان گذاشته و  بازنگری این دست ضوابط را خواستار شده ایم.
اما نگاهی به قانون پنج ساله ششم توسعه از افزایش رویشگاه‌های مرتعی و توسعه گیاهان دارویی به عنوان یکی از اهداف کمی راهبرد حفاظت و صیانت از منابع طبیعی کشور یاد شده و باید وسعت این رویشگاه ها در مراتع، به 2میلیون و 800 هزار هکتار برسد. حال باید دید، گیلان که به اذعان مسئولان جهاد کشاورزی حدود 90 درصد اراضی مستعد را در دل ارتفاعات خود جای داده، با پیگری های کارگروه توسعه گیاهان دارویی  چه سهمی از اجرای تعهدات این برنامه کلان توسعه خواهد داشت و گام های بعدی در این استان چقدر محکم تر خواهد بود. 

 

*نگارندگان : کبرا اجدادی  و مریم امدادی