تاثیر تحریم های اقتصادی بر روابط تجاری کره شمالی و چین

پژوهش خبری صدا و سیما: روابط اقتصادی کره شمالی و چین در دو دهه اخیر رو به گسترش بوده است. طبق آمارهای رسمی حجم کل تجاری دو کشور در سال 2000 میلادی بیش از 488 میلیون دلار بود که در سال 2010 به 4/ 3 میلیارد دلار رسید.

با بررسی آمار مبادلات اقتصادی خارجی کره شمالی می بینیم که در سال 2009 میلادی، چین به عنوان اصلی ترین شریک تجاری کره شمالی تبدیل شده است. اما برنامه هسته ای کره شمالی، روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور را تحت تاثیر قرار داده است.

کره شمالی از سال 2006 تاکنون شش آزمایش اتمی انجام داده که آخرین و قدرتمندترین آن در سپتامبر 2017 بود. از این رو این کشور تحت تحریم های سیاسی و اقتصادی از طرف شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفته است و چین به عنوان حامی اصلی کره شمالی خواسته یا ناخواسته در صف تحریم کنندگان ایستاده است. بررسی آمارهای رسمی از سال 2000 تا 2016 در خصوص روابط تجاری کره شمالی با جهان و بویژه چین، نشان می دهد که بیشترین حجم تجارت کره شمالی با جهان در سال 2014 بوده که عمده ترین این حجم با چین رقم خورده است. اما با توجه به تحریم های بین المللی علیه کره شمالی از سال 2015 حجم مبادلات سیر نزولی داشته است.

وضعیت اقتصادی کره شمالی

نظام اقتصادی کره شمالی به صورت کاملا برنامه ریزی شده اداره می شود. این کشور از لحاظ اقتصادی دارای یک سامانه سوسیالیستی متمرکز برنامه ریزی شده متکی به دولت و تابع سیاست های آن است. یکی از ویژگی های خاص اقتصادی کره شمالی مالکیت دولت یا تعاونی بر ابزار تولید است و مالکیت خصوصی فقط وسایل خصوصی زندگی افراد را در بر می‌گیرد.

کشاورزی کره شمالی بیشتر الگو گرفته شده از مدل چینی مبتنی بر افزایش محصول طرح آبیاری و .... است. به دامپروری توجه چندانی نشده و پرورش طیور به صورت سنتی انجام می شود. مهم‌ترین صنایع این کشور آهن، فولاد، ماشین‌ آلات، منسوجات، سیمان و مصنوعات سنتی است. توسعه صنعتی بیشتر متمرکز بر صنایع سنگین، متالوژی و الکتریسته بوده است. اطلاعات و آمار معتبری در خصوص اقتصاد کره شمالی وجود ندارد.

با این وجود آمارهای اقتصادی که در مورد کره شمالی منتشر می شود بیشتر مربوط به نهادهای وابسته به کره جنوبی و چین است. داده های آماری بانک مرکزی کره جنوبی نشان می دهد در آمد ناخالص ملی کره شمالی در سال 1991 بالغ بر 22 میلیارد دلار و درآمد سرانه 1038 دلار بوده است. در مقابل، درآمد ناخالص ملی کره جنوبی در همان سال 237 میلیارد دلار و درآمد سرانه 5569 دلار بوده است. طبق این گزارش ها بودجه سالانه کره شمالی درآمد دولت بین سال های 2000 تا 2014 تقریبا سه برابر شده است. همچنین گزارش بانک مرکزی کره جنوبی نشان می دهد که طی سال های 2000 تا 2013 رشد اقتصادی کره شمالی بطور متوسط 4/ 1 درصد بوده است. اما در سال های 2009 و 2010 درآمد ناخالص ملی این کشور کاهش پیدا کرده است. 

تجارت خارجي کره شمالي

ساختار اقتصاد سنتي کره شمالي باعث شده است تا اين کشور در حوزه توليد حرفي براي گفتن در بازارهاي جهاني نداشته باشد. از اين رو حجم غالب تجارت خارجي کره شمالي شامل مواد طبيعي و خام است. مهم ترين اقلام صادراتي کره شمالي شامل شمش طلا، قلع، سنگ آهن، ذغال سنگ، کنسانتره فلزات، سرب، منگنز، ماشين آلات و... تشکيل مي‌دهد. در کنار اين، به دليل بلوک بندي هاي سياسي نگاه نظامي بر تمام ساختارهاي اين کشور سايه انداخته و حرکت به سمت توليد تسليحات نظامي از گزينه‌هاي مهم اين کشور است. طبق آمارهاي جهاني کره شمالي در بين سال هاي 1981 تا 1989 بالغ بر 4 ميليارد دلار اسلحه صادر کرده است که حدود 30 درصد کل صادرات اين کشور را شامل مي شود.

در دهه 1990 تجارت خارجي کره شمالي رو به وخامت گذاشت ولي در سال 1998 کمي بهبود يافت. آمارهاي رسمي نشان مي‌دهد کل تجارت خارجي کره شمالي در اواخر 2000 ميلادي افزايش يافت و تقريبا سه برابر حجم تجارت بين سال هاي 2007 تا 2011 ميلادي به ارزش 6/ 5 ميليارد دلار شد که بيشترين رشد را با چين داشته است. در سال 2010 مجددا حجم تجارت خارجي کره شمالي کاهش پيدا کرد بطوري که به مقدار حجم تجارت در سال 1990 رسيد. مهمترين مقصد صادرات کره شمالي به کشورهاي چين، هند، پاکستان، بورکينافاسو و ديگر کشورهاي آسيايي و مبدا واردات کالا به کره شمالي شامل کشورهاي چين، هند، روسيه، تايلند و فيلپين مي باشد. نمودار زير حجم تجارت کالاي کره شمالي با کشورهاي جهان از سال 2000 تا 2016 نشان مي‌دهد.[1]

چين منجي اقتصاد کره شمالي

کره شمالي چند دهه در بلوک کمونيسم قرار داشته و شوروي حامي اصلي اين کشور در عرصه هاي سياسي و اقتصادي بود. با فروپاشي شوروي در سال 1991، کره شمالي حامي اقتصادي خود را از دست داد. اين کشور براي جبران اين خلاء به کره جنوبي نزديک شد اما تحولات سياسي و صف ‌بندي‌هاي قدرت هاي بزرگ تعميق روابط اقتصادي بين دو کره را ناممکن کرد. سپس پيونگ يانگ براي بهبود وضعيت اقتصادي کشورش به چين نزديک شد تا از اقتصاد در حال رشد اين کشور بتواند خود را احيا کند. اما حرکت کره شمالي به سمت توليد سلاح هسته اي هيچ وقت خوشايند مقامات اين کشور نبوده است. از اين رو پکن در روابط خود با پيونگ يانگ محتاطانه عمل کرده است.

نخستين اولويت و استراتژي اصلي چين ثبات در شبه جزيره کره و کره شمالي است. اما به اعتقاد برخي از نخبگان چيني، حکومت کره شمالي در تعارض با منافع اقتصادي چين حرکت مي کند. اين تعارض در دو حوزه سياسي و اقتصادي است. کره شمالي در حوزه سياسي به دليل ماجراجوي‌هاي سياسي تنش و آتش جنگ را در منطقه شعله ور مي کند و در حوزه اقتصادي به دليل ساختارهاي سنتي نمي تواند از الگوي چين پيروي کند.

چين در زمان "کيم جونگ ايل" به توسعه تاسيسات صنعتي و کشاورزي کره شمالي کمک کرد و رهبران اين کشور از کره شمالي خواستند تا ساختار اقتصادي خود را اصلاح کند تا سرمايه گذاري‌هاي خارجي به سوي اين کشور روانه شود. اما اين کشور در دو مسير متفاوتي حرکت کرد. از يک طرف همکاري لازم براي بهره گيري از اقتصاد چين در مسير توسعه، بهره گيري کرد ولي از طرفي ديگر اصلاحات اقتصادي را انجام نداد. زيرا حکومت کره شمالي نگران تاثيرپذيري مردم از سيستم سرمايه داري و بازار آزاد مي باشد. مقامات و افراد با نفوذ سياسي در کره شمالي به شدت نگران هستند اگر فضاي اقتصادي اين کشور باز شود قدرت متمرکز سياسي اين کشور را به چالش خواهد کشيد.

بازرگان و تجار براي تبادلات اقتصادي ناچار به تعامل با دنياي خارج هستند که اين مي تواند يک پتانسيل قوي براي ايجاد يک پايگاه قدرت موازي و جدا از حزب کمونيست باشد. به اعتقاد کارشناسان، فارغ از کشمکش هاي دروني دو کشور در خصوص مقاومت در مقابل اصلاحات اقتصادي، متغير بسيار مهمي که در تعاملات منطقه اي تاثير گذار بوده موضوع هسته اي کره شمالي است. حرکت پيونگ يانگ در مسير توليد سلاح اتمي يک فعاليت باج گيرانه است. به اعتقاد "نانتو" کارشناس مسائل شبه جزيره کره، کره شمالي برخي از اقدامات ضد امنيتي را براي ايجاد ترس در جهان انجام مي دهد. در واقع يک بحران مصنوعي ايجاد مي کند تا بتواند از کره جنوبي، امريکا و کشورهاي رقيب کمک هاي اقتصادي را دريافت کند. زماني که  پيونگ يانگ به هدف خود مي رسد سياست ديگري را در پيش مي‌گيرد. به عنوان نمونه در سال 2010 با انتشار خبر غني سازي و توليد اورانيوم با ايجاد تهديدات امنيتي در منطقه توانست امتياز اقتصادي را از کره جنوبي بگيرد. اما آن چيزي که رقباي کره شمالي را نگران مي کند با صدور هر قطعنامه اي و تحميل فشارهاي سياسي و اقتصادي به اين کشور باعث مي شود تا کره شمالي به چين نزديکتر، وابسته تر و بطور کلي به يک منطقه مستقل چين تبديل شود. [2]

تجارت با چين

بعد از فروپاشي شوروي، چين به عنوان شريک اصلي تجاري کره شمالي شناخته مي شود. طبق آمار کميته ملي کره شمالي[3] حجم کل تجاري دو کشور در سال 2000 ميلادي بيش از 488 ميليون دلار بود که از اين مقدار 3/ 37 ميليون دلار، صادرات به چين و 450 ميليون دلار واردات کالا از چين مي باشد. همچنين صادرات کره شمالي به چين در سال 2010 به بيش از 18/ 1 ميليارد دلار رسيد و واردات از چين بيش از 277 / 2 ميليارد دلار بوده که در مجموع، حجم کل تجاري دو کشور بالغ بر 4/ 3 ميليارد دلار بود.

طبق آمار اين مرکز در سال 2014 بيشترين حجم مبادلات تجاري بين کره شمالي و چين رقم خورد که بالغ بر 8 / 6 ميليارد دلار بود. اما با توجه به تحريم هاي بين المللي عليه کره شمالي از سال 2015 حجم مبادلات سير نزولي داشته است. در همين سال حجم کل تجارت بين دو کشور به 7 / 5 ميليارد دلار رسيد.[4]

 طبق آمار رسمي کره شمالي در سال 2016 صادرات اين کشور به چين شامل مواد معدني (94/ 54 درصد) نساجي (93 / 27درصد) و مابقي شامل سبزيجات- فلزات و ... مي باشد. از طرفي واردات کره شمالي از چين نيز محصولات نساجي (4/ 21درصد) ماشين آلات و تجهيزات راکتور هسته اي (82 / 16درصد) و اقلام ديگر مواد معدني و فلزات است. [5]

نتیجه

به دليل فعاليت هاي هسته اي در حوزه نظامي و آزمايش هاي گسترده کره شمالي، از سال 1993 تا 2017 ، حدود 20 قطعنامه از طرف شوراي امنيت سازمان ملل متحد ، عليه اين کشور صادر شده است که آخرين قطعنامه شماره 2375 (شهريور 96) عمدتا با هدف فلج کردن اقتصاد اين کشور به تصويب رسيد. اين اقدامات باعث مي شود حجم مبادلات تجاري کشورهاي ديگر با کره شمالي کاهش يابد و چین به عنوان حامی اصلی کره شمالی خواسته یا ناخواسته در صف تحریم کنندگان قرار گيرد. گرچه طبق آمارهاي رسمي چين مبادلات تجاری خود را با کره شمالی بیش از 10 درصد کاهش داده ولي در نهايت هر گونه تعامل پيونگ يانگ با جهان خارج به اراده پنهاني چين وابسته شده است. سوال مهم اين است که آيا با اعمال تحريم هاي بيشتر بحران شبه جزيره کره حل خواهد شد؟ آيا تحميل فشارهاي چندجانبه عليه کره شمالي مردم و حکومت اين کشور را مجاب به پذيرش سياست هاي جاه طلبانه غربي ها خواهد کرد؟ 

پژوهش خبری // پژوهشگر: رحیم خجسته