ابتکار دفاعی اروپا ؛ استقلال عمل از آمریکا ؟

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا وسیما ؛ اتحادیه اروپا در سالهای اخیر درگیر تحولات مهمی در عرصه های سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و نظامی –امنیتی شده است . با توجه به دگر گونی ها در محیط امنیتی و نظامی ،شاهد تلاش کشورهای عضو این اتحادیه برای ایجاد سازو کارهای دفاعی و امنیتی مستقل اروپایی هستیم.

توافق دفاعی اروپا

در این راستا 23 کشور عضو اتحادیه اروپا روز دوشنبه 22 آبان (13 نوامبر)متعهد شدند در چارچوب احیای نظام دفاعی مشترک اروپا، همکاری های نظامی خود را با توسعه تسلیحاتی و اجرای عملیات نظامی خارج از اتحادیه افزایش دهند ودر این راستا سندی مشتمل بر بیست زمینه همکاری دائمی نظامی را به امضا رساندند.
بدین ترتیب اجرای برنامه سرمایه گذاری مشترک نظامی و گسترش این طرح، به شکل رسمی و با امضای 23 کشور از 28 کشور عضو اتحادیه اروپایی آغاز شد. در توافقنامه ای که بر سر ایجاد ساختار دفاع مشترک جدید اروپا امضا شد، چنین پیش بینی شده است که یا یک ستاد مشترک عملیاتی برای هماهنگی میان واحدهای رزمی کشورهای اتحادیه اروپا تاسیس شود یا ساز و کاری برای هماهنگی لجستیک نظامی میان کشورهای امضا کننده ایجاد شود. بدین ترتیب کشورهای اتحادیه اروپا با ایجاد سازوکار ؛همکاری ساختارمند دائمی"(پسکو) The Permanent Structured Cooperation (PESCO) ، دوره جدیدی از همکاری های دفاعی را با هدف کمک به رویارویی با چالش های امنیتی پیش روی این اتحادیه آغاز کردند.
انگلیس که قرار است در سال 2019 اتحادیه اروپا را ترک کند و دانمارک که از همکاری دفاعی خارج شده ،در این فرآیند مشارکت ندارند.فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، دستیابی به این توافق را اقدامی تاریخی درچارچوب طرح دفاعی مشترک اروپا بر شمرد.
از دیدگاه موگرینی، ساز و کار جدید اتحادیه اروپا ،راه را برای توسعه بیش از پیش توانمندی های نظامی در راستای تقویت استقلال استراتژیک اروپا در زمینه نظامی وامنیتی هموار می کند. اورسولا فون در لاین وزیر دفاع آلمان نیز تاکید کرد که به ویژه پس از انتخاب دونالد ترامپ در آمریکا، این موضوع برای اروپا اهمیت پیدا کرد که بتواند به طور مستقل، امور دفاعی خود را سازماندهی کند.به گفته وی ، این ساختار جدید مکمل ناتو است و اروپایی ها به این نتیجه رسیده اند که هیچ کس به جای آنها، نمی تواند مسائل امنیتی اروپا را حل کند.
"ماریا دولورس کاسپدال" وزیر دفاع اسپانیا نیز اعلام کرد تقویت همکاریهای نظامی کشورهای اتحادیه اروپا می تواند بزرگ ترین پروژه کنونی اروپا باشد که فرانسه و آلمان مطرح کرده اند. به باور ینس استولتنبرگ، دبیر کل ناتو نیز این طرح می تواند به تقویت دفاع در اروپا منجر شود، که برای اروپا و نیز برای ناتو مطلوب است.
به گفته دبیر کل ناتو ،دفاع قوی تر اروپایی توان کمک به ناتو برای افزایش هزینه های دفاعی و ایجاد توانمندی های جدید و تقسیم بهتر وظایف و مسئولیت ها در این ائتلاف را دارد و به همین دلیل ، راهی برای تقویت شالوده اروپایی در ناتو است.

تلاش مستمر
از شصت سال پیش که پروژه تاسیس "جامعه دفاعی اروپا" به شکست انجامید، کشورهای اروپایی هیچگاه نتوانسته اند در زمینه وحدت دفاعی پیشرفتی حاصل کنند چرا که بسیاری از آنها مسایل دفاعی را به حاکمیت ملی خود پیوند زده اند.
با این حال بحرانهایی که از سال 2014 در اروپا رخ داده است مانند بحران اوکراین و بحران آوارگان و پس از آن برگزیت و به قدرت رسیدن ترامپ در آمریکا ،شرایط را برای کشورهای اروپایی دگرگون کرده و آنها را به جمع بندی در باره ضرورت ایجاد ساختار های دفاعی و تسلیحاتی مشترک اروپایی ترغیب کرده است.
اکنون اتحادیه اروپا بویژه دو کشور مهم آن یعنی آلمان و فرانسه خواستار استقلال استراتژیک اتحادیه اروپا در زمینه سیاست و امور دفاعی هستند. بروز اختلاف بین آمریکا و اتحادیه اروپا پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا ،از جمله بر سر مسائل دفاعی و نقش واهمیت ناتو و نیز خروج انگلیس از اتحادیه اروپا (برگزیت) ،باعث شده تا کشورهای اتحادیه اروپا ، تقویت تدابیر و سازو کارهای مستقل اروپایی در زمینه دفاعی و امنیتی را مد نظر قرار دهند.
با این حال به گفته یوهان شولتس کارشناس نظامی آلمانی ، تاسیس اتحادیه اروپایی دفاعی با معضلات خاص حقوقی روبرو است.

برنامه های آلمان و فرانسه
آلمان و فرانسه در مرداد 1396 طرحی مشترک برای استقلال استراتژیک اروپا در زمینه دفاعی خبر ارائه دادند.طرح مشترک آلمان و فرانسه حاصل مذاکرات شورای دفاعی اخیر این دو کشور است که اواسط ژوئیه برگزار شد .
این دو کشور بزرگ اتحادیه اروپا، طرح خود را به دیگر کشورهای اروپایی ارسال کردند . این طرح به عنوان چشم انداز بلند مدت ،خواهان برخورداری کشورهای مشارکت کننده در آن از نیروهای نظامی شده که بتوانند وظایف نظامی و امنیتی خود را در کنار ناتو که همچنان سنگ بنای دفاع جمعی در اروپا است انجام دهند.
برلین و پاریس در طرح خود شرایطی را اعلام کردند که هر کشوری که می خواهد به روند همکاری های نزدیک تر درزمینه سیاست دفاعی بپیوندد، باید آنها را برآورده کند.
این شرایط از جمله شامل تعهد به اختصاص حدود دو درصد تولید ناخالص داخلی به هزینه های دفاعی و سهم سرمایه گذاری 20 درصدی است. حداقل 20 کشور اتحادیه اروپا خواستار همکاری های نظامی نزدیک تر هستند. به گفته دکتر علی اکبر کیانی کارشناس مسائل سیاسی ،اروپا به سمت تشکیل تدریجی ارتشی مستقل که البته پشتیبان و همکار ناتو باشد در حال حرکت است. حامیان ایده اروپای واحد می‌توانند امیدوار باشند چنانچه اتحادیه اروپا با اصلاحاتی به حیات خود ادامه دهد، اگر روزی ناتو فاقد موضوعیت شود، ارتش اروپائی بتواند مدافع ارزش‌ها و امنیت آنها به‌طور مستقل به‌ویژه در مقابل روسیه خواهد بود.

روند اجرایی طرح
اکنون شاهد افزایش تلاش ها برای ایجاد نیروی نظامی مستقل اروپا ، تدوین راهبرد جهانی اتحادیه اروپا و نیز ایجاد نهادهای نظامی، امنیتی اروپایی هستیم.از جمله ارائه طرح صندوق دفاعی اتحادیه اروپا از سوی کمیسیون اروپا به عنوان رکن اجرایی آن ، گام مهمی در راستای ایجاد توانمندی دفاعی مستقل اروپایی است. کارکرداین صندوق دفاعی ، تأمین مالی و حمایت و پیشبرد طرح های تحقیقاتی در بخش های صنعتی برای تقویت ظرفیت دفاعی اتحادیه اروپا است .
گام مهم دیگر در این زمینه ، تشکیل مرکز فرماندهی اروپایی برای عملیات خارجی موسوم به "ظرفیت اقدام و برنامه ریزی نظامی اتحادیه اروپا "ام پی سی سی"MPCC است. به گفته "الکساندر نویا" نماینده مجلس آلمان از حزب چپ ها، اگر اتحادیه اروپا درصدد ایجاد بدیل ناتو در بخش دفاع است ،پیش از همه باید سیاست جدید دفاعی را طرح ریزی کند.البته تقویت همکاری های اتحادیه اروپا با ناتو نیز همواره مد نظر بروکسل قرار دارد.مقامات اتحادیه اروپا تاکید می کنند که طرح های مد نظر بروکسل، جایگزین ناتو یا آمریکا نمی شود، بلکه در واقع گامی در راستای اقدام مستقل اروپایی به منظور تحقق اهداف و حفظ منافع اروپایی ها است. به رغم اطمینان دادن ها، این اقدامات موجب حساسیت عضو فرا آتلانتیکی ناتو یعنی آمریکا و متحد نزدیک آن یعنی انگلیس شده است.در مقابل، مقامات ارشد ناتو ظاهرا موضع مخالف در این زمینه ندارند .کما اینکه ینس استولتنبرگ دبیر کل ناتو تاکید کرده که این سازمان نظامی همکاری نزدیکی با اتحادیه اروپا، در محورهای مختلفی از جمله دفاع سایبری , جنگ ترکیبی ، رزمایش های نظامی و امنیت دریایی دارد.روند کنونی نشان می دهدکه در آینده در دوسطح یعنی سطح اتحادیه اروپا و سطح کشورهای عضو چه به صورت دو جانبه و یاچند جانبه شاهد افزایش تلاش ها برای ایجاد ساختارهای دفاعی اروپایی خواهیم بود.کما اینکه امضای توافقنامه در چارچوب " همکاری ساختارمند دائمی"(پسکو) در زمینه توسعه برنامه های تسلیحاتی و همچنین تسهیل اجرای عملیات خارجی توسط 23 کشور اتحادیه اروپا گام مهمی در این زمینه محسوب می شود.

موضع انگلیس
ترزا می نخست وزیر انگلیس به عنوان متحد استراتژیک آمریکا در اوایل مهر 1396 تاکید کرد که لندن همکاری امنیتی با اتحادیه اروپا را پس از برگزیت ادامه خواهد داد. وی با اشاره به لزوم اتحاد کشورهای اروپایی در برابر تهدیدهای روسیه گفت که انگلیس همچنان به دفاع بدون قید و شرط از اروپا متعهد و پایبند خواهد ماند
نخست وزیر انگلیس می گوید: مسائلی مانند تهدیدات روسیه، مهاجران غیرقانونی و امنیت سایبری در اروپا مسأله امنیت در این قاره را حیاتی کرده است. در عین حال ترزا می مدعی است که لندن به کشورهای اتحادیه اروپا که قربانی تجاوزات مسلحانه، تروریسم و فاجعه های طبیعی و انسانی باشند، کمک خواهد کرد.
موضع گیری جدید ترزا می بویژه بزرگ نمایی تهدید روسیه در واقع به منزله تلاشی از سوی انگلیس برای حفظ روابط و پیوندها با اتحادیه اروپا حداقل در بعد دفاعی و امنیتی است .
با این حال سون بیسکوپ ، کارشناس دفاعی سوئدی، معتقد است که «نباید در مورد هراس از روسیه مبالغه کنیم. 28 عضو اتحادیه اروپا در مجموع یک و نیم میلیون نفر نیروی نظامی دارند که دو برابر ارتش روسیه است. در نتیجه از نظر نظامی مورد تهدید نیستیم.»با توجه به تاکید سران اتحادیه اروپا و نیز سران برخی از کشورهای این اتحادیه مانند آلمان در باره لزوم خروج کامل انگلیس از اتحادیه اروپا از جمله بازار مشترک اروپایی ،اکنون لندن خود را بیش از پیش در معرض خطر انزوا در قاره اروپا می بیند .با این حال به دلیل ادامه عضویت انگلیس و بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا در ناتو ، مقامات ارشد دولت محافظه کار بویژه ترزا می بر این گمان هستند که می توانند کماکان از طریق ناتو به روابط با اروپا ادامه دهند .

موانع پیش رو
با این حال دو مانع در این مسیر وجود دارد.

1- نخست ، عزم کشورهای بزرگ اتحادیه اروپا یعنی آلمان و فرانسه برای ایجاد ظرفیت دفاعی مستقل برای این اتحادیه است که از حمایت سایر اعضای این نهاد نیز برخوردار است.در عین حال مقامات ارشد اتحادیه اروپا نیز معتقد به همین رویکرد هستند.کما اینکه فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اخیرا خواهان فراهم کردن زمینه فعالیت مشترک دفاعی بین اعضای این اتحادیه شد. البته گام های عملی در این زمینه برداشته شده واز جمله شاهد افزایش تلاش ها برای ایجاد نیروی نظامی مستقل اروپا ، تدوین راهبرد جهانی اتحادیه اروپا و نیز ایجاد نهادهای نظامی، امنیتی اروپایی هستیم.

2- مانع دوم همراهی کامل انگلیس با آمریکا در ناتو است. بروز اختلاف بین آمریکا و اتحادیه اروپا پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا ، بر سر مسائل دفاعی و نقش واهمیت ناتو ،باعث شده تا کشورهای اتحادیه اروپا نگاهی انتقادی به دیدگاه ترامپ داشته باشند.
حمایت کامل لندن از مواضع ترامپ موجب ناخشنودی بسیاری از سران اروپایی شده و لذا چندان تمایلی برای مشارکت فعال دفاعی و امنیتی با انگلیس در اتحادیه اروپا وجود ندارد. بویژه تلاش مقامات لندن مانند ترزا می برای بزرگ نمایی تهدید روسیه چندان به مذاق سران آلمان و فرانسه خوش نمی آید .
در واقع این کشورها در صدد افزایش تعاملات تجاری و اقتصادی با روسیه از جمله در بخش انرژی هستند و طبیعتا با بزرگ نمایی تهدید روسیه توسط مقامات انگلیسی موافق نیستند.

جمع بندی
با توجه به حساسیت های کنونی در باره عدم ایجاد نهادهای موازی با ناتو در میان برخی اعضای اروپایی و فرا اروپایی ناتو بویژه انگلیس و آمریکا ، اتحادیه اروپا به این جمع بندی رسیده که باید برای تقویت پیوندهای امنیتی و دفاعی بین کشورهای عضو که برای ایجاد ظرفیت مستقل اروپایی در زمینه دفاع وامنیت صورت می گیرد ، ازجایی این روند را آغاز کنند که کمتر حساسیت برانگیز باشد.لذا شاهد آن هستیم که اقدامات اتحادیه اروپا در این زمینه هم با مشارکت شمار بسیار زیادی از اعضای این نهاد اروپایی صورت می گیرد و هم از حمایت ناتو به عنوان پیمان نظامی دو سوی اقیانوس اطلس برخوردار است.
می توان پیش بینی کرد که در آینده روند همگرایی اروپایی در زمینه مسائل دفاعی و نظامی بیش از پیش تقویت خواهدشد. /
===================================

نویسنده: دکتر سید رضا میرطاهر - کارشناس سیاست در شرق اروپا .
.