آسیب شناسی، نقد و بررسی ادبیات دفاع مقدس

پژوهش خبری صدا وسیما:تهاجم بی رحمانه و جنگ تحمیلی 8 ساله رژیم بعث عراق علیه مردم ایران نوعی خاص از جنگ و دفاع را آفرید و آن اتکا به مردان و زنانی بود که از مرگ نمی هراسیدند و مرگ برای آنان افتخار و زندگی جاودان بود. آنچه جنگ تحمیلی هشت ساله  ایران را با همه جنگ­ های جهان متمایز کرده است، درونمایه و محتوای این جنگ بوده است و آن درونمایه توانسته است شکلی حماسی و بی­ نظیر به این جنگ ببخشد و نام دفاع مقدس را شایسته آن سازد. از طرفی ضرورت دارد درونمایه و محتوای ارزشمند دفاع مقدس به نسل­ های بعد از جنگ منتقل شود. در صدر ابزار انتقال دهنده، به نگارش درآمدن و کتابت درونمایه­ ها و محتوای ارزشمند حماسه­ های دفاع مقدس است. البته کتابت این ارزش­ ها شایسته ادبیاتی است که بتواند آن همه حماسه هشت ساله را به رخ جهانیان بکشد، ادبیاتی که از آسیب ادبیات بازاری و آلودگی­های اخلاقی ادبیات دیگر نقاط جهان در امان بماند. هرچند در مدت 37 سال گذشته از آغاز جنگ تحمیلی به­ ویژه پس از پایان جنگ آثار فاخری تولید و به رشته تحریر در آمده اما حجم تولیدات فاخر و خوب با توجه به ظرفیت بسیار بالای حوزه دفاع مقدس برای خلق آثار ماندگار بسیار کم است. از این­رو در نشست حاضر به آسیب شناسی و نقد و بررسی ادبیات دفاع مقدس پرداخته می­ شود.

مهمان نشست: نصرت ا... محمودزاده، نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس و از رزمندگان و پیشکسوتان عرصه دفاع مقدس که بیش از 20 کتاب ارزشمند در حوزه ادبیات دفاع مقدس به رشته تحریر در آورده است.

  مهم‌ترین محورهای کارشناسی و خطوط تحلیلی  مطرح شده در نشست

 - جنگ وقتی که آخرین گلوله‌ها شلیک می‌شود تمام نمی‌شود بلکه، جنگ وقتی تمام می‌شود که ژنرال‌ها برگردند و هر چیزی که تجربه دارند تلخ و شیرینش را بنویسند. زمانی می‌توانیم بگوییم جنگ 8 ساله ما تمام شده که ما بیاییم حداقل سر فصل‌ها و جوهرهای اصلی جنگ را در تاریخ برای آیندگان و قضاوت آنها ثبت کنیم.

- برای آسیب شناسی ادبیات جنگ ابتدا باید ویژگی‌های جنگ 8 ساله را بررسی کنیم. جنگ 8 ساله چه تفاوتی با جنگ‌های دیگر دنیا مثل ویتنام، ژاپن داشته است.

- حدود 154 مصوبه در شورای امنیت سازمان ملل متحد برای جنگ تحمیلی عراق علیه ایران صادر شده که هیچ کدام به نفع ایران نبوده است.

- اگر فضای جهانی حاکم بر جنگ 8 ساله گفته شود لازم نیست بگوییم این جنگ چگونه از سوی ایران اداره شد. مخاطب به ویژه مخاطب جهانی می‌تواند درست قضاوت کند.

- اگر این سرفصل‌ها (تفاوت جنگ 8 ساله، فضای جهانی حاکم بر جنگ، مصوبات شورای امنیت علیه ایران و...) را داشته باشیم آن وقت راحت می‌شود قضاوت کرد که آیا ما در عرصه ادبیات دفاع مقدس درست داریم می‌رویم یا خیر؟

- ادبیات دفاع مقدس ما باید ادبیات جهانی شود.

- یکی از اشکالات در این زمینه این است که ما به مقدار ناچیزی از سیلو (مخزن) خاطرات جنگ قانع شدیم.

در این میان برخی از سیلوهای خاطرات هم خوب نبوده و یا این سیلوهای خاطرات و مصاحبه‌ها متروک مانده و خاک می‌خورند و یا دارند از بین می‌روند و کسی به فکر نیست. مثل آرشیوهای صدا و سیما از جنگ.

- ما نمی‌دانستیم به خشکسالی می خوریم و در مقابل، دشمن کارهای فرهنگی عجیب و زیادی انجام می‌دهد، غافل بودیم. به همین خاطر خاطرات را در سیلوها خوب نگه نداشتیم. الان متوجه می‌شویم که اگر ما آن ریکاوری قدرت که توسط رزمنده‌ها در دل عملیات‌ها و جنگ انجام می دادند را بعد از جنگ هم انجام ‌داده بودیم بسیاری از مشکلات را امروز نداشتیم و حل شده بود.

- ما جنگ را نمی‌بینیم که در گذشته بماند بلکه ما جنگ را می‌بینیم که برای آینده حرف برای گفتن داشته باشد.

- ما نمی‌توانیم برای محقق داخلی و خارجی با احساس از جنگ حرف بزنیم. مثلاً اینکه امام خمینی(ره) چگونه توانست 8 سال جنگ را اداره کند.

- صدام حسین بعد از جنگ، تحلیلی از جنگ داشت و می­ گوید اگر ما دو چیز را از ایرانی‌ها گرفته بودیم الان سرنوشت جنگ این نبود؛ 1- کربلا 2- روح ا... .  کربلا نمادی بود که ما را تغذیه می‌کرد. روح ا... نماد فرماندهی و رهبری بسیار هوشمندانه مبتنی بر غیر قدرت کلاسیک است.

- اگر ما این موارد فوق را ببینیم توقع ما از ادبیات جنگ عوض می‌شود. بر این اساس ما به این کتاب‌ها و ادبیاتی که از جنگ وجود دارد قانع نمی‌شویم. قانع کردن جامعه به همین ادبیات موجود از دفاع مقدس ظلمی به آن شهدا و جنگ 8 ساله است.

- عقبه‌ای در این ادبیات دفاع مقدس می‌بینم که اگر در دست نویسندگان بزرگ دنیا بود امروز حتماً کارهای فاخر دیگری می‌داشتیم.

- متأسفانه ادبیات دفاع مقدس به سمت سفارش نویسی و شغل شدن پیش رفت. یعنی یک کسی که اصلاً نمی‌داند اصول مصاحبه چیست و چگونه مصاحبه بگیرد می‌رود با یک نفر شروع می‌کند به مصاحبه و از اینجا خاطره سازی شروع می‌شود. تحریف غیرعمد و بعضاً عمد پدید می‌آید. مثلا بعد از گذشت 20 الی 30 سال از جنگ از شخصی درباره عملیاتی سوال می‌شود و آن شخص بسیاری از آن چیزها را یادش نمی‌آید اما شروع به خاطره سازی و جابجایی وقایع می‌کند. یا برای شناسایی یک شخصیت و فرمانده جنگ به سراغ خانواده‌اش می‌روند، در صورتی که معمولاً شخصیت­ ها و فرماندهان کمتر موارد جنگ و خاطره‌ها را به خانواده‌شان می‌گفتند. به همین خاطر می‌بایستی سراغ کسانی که گنجینه اصلی ­اند بروند و در این خصوص کوتاهی صورت گرفته است. بر این اساس وقتی که به شخصیت واقعی آن شخص و فرمانده دسترسی پیدا نمی‌کنیم شروع به شخصیت سازی و اسطوره سازی کاذب می‌کنیم. بنابراین کسی که جنگ را درست درک نکرده باشد نمی‌تواند روایت درستی از جنگ در ادبیات دفاع مقدس داشته باشد.

- بد دفاع کردن از مشکلات اساسی ادبیات دفاع مقدس است. این بد دفاع کردن بیشترین ضربه را به ادبیات دفاع مقدس زده است.

- یکی دیگر از مشکلات ادبیات دفاع مقدس فراموشی جوهره و سیرت شهدا، سرداران و ایثارگران جنگ است. تنها به صورت و ظاهر آنها پرداخته شده است نه سیرت آنها.

- معضل دیگری که گریبان ادبیات دفاع مقدس را گرفته خام فروشی است و این خام فروشی شهدا و بزرگان دفاع مقدس بسیار تکرار می‌شود و به راحتی این گنجینه را خرج می‌کنیم. و این موضوع باعث شده ادبیات جنگ جایگاه خودش را پیدا نکند.

- از تقریظ ­های رهبر معظم انقلاب بر کتاب­ ها و رمان‌های دفاع مقدس بد استفاده شد. چرا که وقتی رهبری بر کتاب نویسنده ای تفریظ زد کارهای بعدی آن نویسنده بایستی قوی‌تر باشد که متاسفانه این طور نشد.

- چرا ادبیات دفاع مقدس نمی‌آید تئوری همت، بروجردی، باکری، خرازی‌ها را در جنگ برای نسل امروزی و آینده انتقال دهد. چرا تنها به صورت و ظاهر این سرداران پرداخته می‌شود. امروزه بایستی جوهره بروجردی و همت‌ها را گفت و همه اینها جوهره ادبیات دفاع مقدس است.

- وظیفه ادبیات و قلم آن این است که تعهد را در درون خود جوهری بکند نه به خاطر پول و جنبه‌های مالی توزیع و منتشر شود.

- در حوزه ادبیات دفاع مقدس نگفته بسیار است، خیلی جای کار دارد. نقیصه بسیار دارد و کم کار شده است.

- ما اگر بخواهیم هنر و فیلم‌های قوی دفاع مقدس داشته باشیم بایستی ادبیات قوی داشته باشیم. اکثر فیلم‌های جنگ جهانی اگر ملاحظه کنید می‌بینید که از یک ادبیات قوی برخوردار بوده‌اند.

- 59 تا 60 درصد زندگی مردم جهان در قرن 20 در جنگ گذشته است. بنابراین اگر فیلم جنگی قوی با محتوای خوب ساخته شود قطعاً بیننده زیادی دارد.

- بزرگ­ترین چالش ادبیات دفاع مقدس این است که دنبال قهرمان­سازی رفتیم. اکثر شهدا و فرماندهان دنبال قهرمان نبودند.

- اگر بتوانیم به جوهره جنگ و سیرت شهداءِ جنگ بپردازیم در ادبیات دفاع مقدس حرف نو خواهیم داشت و ادبیات دفاع مقدس راه خودش را پیدا می­کند و در آینده بسیار تاثیرگذار خواهد بود.

- تحریف‌ها وارد ادبیات دفاع مقدس شده است. اگر رزمندگان دفاع مقدس و متعهدین به آن نیایند اصل و اساس جنگ را نگویند مطمئناً کسانی که با منافع این نظام و مردم مخالفند در آینده می‌آیند و آن طور که می‌خواهند می‌نویسند و تحریف‌ها را وارد جنگ خواهند کرد. شک نکنید که این اتفاق در آینده خواهد افتاد. همین الان تحریف‌ها را در ادبیات جنگ می‌بینیم.

- آن چیزی که می‌تواند ما را در ادبیات دفاع مقدس به واقعیت نزدیک کند، وفاداری به واقعیت های دوره دفاع مقدس است.

- ورود واقعی به زندگی سرداران و شهدا خود درام است و لازم نیست که آن را تبدیل به داستان و درام کنید.

- از اشکالات دیگری که وجود دارد آثار ادبیات دفاع مقدس در رسانه ها درست معرفی نمی‌شوند. لازم است که از رسانه‌های جمعی به ویژه رسانه‌ ملی آثار ادبیاتی دفاع مقدس معرفی و تبلیغ شود.

- خرد سیستماتیک در پشت اقتباس‌ها از داستان‌های جنگ نیست. متاسفانه بسیاری از کارگردان‌ها برداشت‌های خود را از  داستان‌های دفاع مقدس به نمایش در می‌آورند که خیلی با اصل داستان تفاوت دارد.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                پژوهش خبری // گروه سیاسی