در آغازین روزهای سال2016 (13دی1394) وزیر امور خارجه عربستان سعودی اعلام کرد کشورش روابط دیپلماتیک با ایران را قطع می‌کند. از نظر تحلیلگران اگرچه تحولات بعد از اعدام شیخ نمر در عربستان به قطع روابط دو کشور منجر شد، اما تنش در روابط ایران و عربستان به بعد از تحولات بیداری اسلامی و به ویژه امضای برجام، بازمی‌گردد. چرا که در نتیجه این تحولات نقش منطقه‌ای ایران تقویت شده بود و بر همین اساس عربستان درصدد مقابله با نفوذ ایران و تغییر موازنه به نفع خود بود. اعدام جمعی از شیعیان به ویژه «شیخ نمر» از جمله اقدامات عربستان در این راستا بود. هر چند جمهوری اسلامی ایران در قبال این موضوع و نیز فاجعه منا با خویشتنداری برخورد کرد، اما در پی تعرض به سفارت عربستان در تهران، بهانه برای عربستان فراهم شد تا با ایجاد فضایی ضد ایرانی، ضمن تشویق دیگر کشورها از جمله بحرین، سودان و جیبوتی به قطع رابطه با ایران،‌ روابط دیپلماتیک خود را نیز با ایران قطع کند.

2ـ درگیری ارمنستان و آذربایجان

دوم آوریل 2016 (14 فروردین 1395) نیروهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان در منطقه قره باغ با هم درگیر شدند و آتش بس سال 1994 را نقض کردند. درگیری دو کشور بر سر قره باغ یک قرن سابقه دارد، اما با بروز نشانه‌های فروپاشی شوروی، درگیری‌ها شکل جدی‌تری به خود گرفت. نبرد ارمنستان و آذربایجان بر سر قره‌باغ طی سالهای 1988 تا 1994 بیش از 35 هزار کشته برجای گذاشت. با امضای توافقنامه بیشکک در 8 می 1994 دو کشور با آتش بس موافقت کردند. این توافقنامه از سال 1994 تاکنون بارها نقض شده، اما درگیری سال 2016 از حیث ابعاد رویارویی و خسارت‌های مادی و انسانی، گسترده‌تر از موراد نقض پیشین بود.

3ـ کودتا در ترکیه

در تاریخ ۱۵ و 16 ژوئیه ۲۰۱۶ (25 تیر1395) گروهی از نظامیان ترکیه در تلاشی نافرجام برای سرنگونی اردوغان مشارکت کردند. طی این کودتا، ارتش جت‌های جنگی را در آسمان استانبول و آنکارا به پرواز درآورد و پل‌های بسفر و سلطان محمد فاتح در استانبول را مسدود کرد. آنها همچنین در تلویزیون دولتی ترکیه اعلام کردند ارتش برای حفظ دموکراسی و حقوق بشر در ترکیه، اداره امور را در دست گرفته است. حکومت ترکیه برای مبارزه با کودتاگران از پلیس درخواست کمک کرد. ساعاتی پس از آغاز درگیری‌ها، دولت ترکیه اعلام کرد کنترل کشور را به دست گرفته و نظامیان کودتاگر را بازداشت کرده است. اردوغان بلافاصله کودتا را به فتح الله گولن (مخالف مقیم آمریکا) ارتباط داد و از آمریکا خواست او را به ترکیه مسترد کند. اما فتح الله گولن هرگونه ارتباط با کودتا را رد کرد؛ آمریکا هم حاضر نشد او را به ترکیه باز پس گرداند.

4ـ برگزیت

برگزیت (Brexit) به خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا اشاره دارد. در همه‌پرسی۲۳ ژوئن۲۰۱۶ (3 تیر1395) بیش از ۱۷ میلیون بریتانیایی به خروج کشورشان از اتحادیه اروپا رأی دادند. این در حالیست که بیش از ۱۶ میلیون نفر آنان خواستار ماندن بریتانیا در اتحادیه اروپا بودند. سقوط ارزش پوند، نفت و بازارهای جهانی، استعفای دیوید کامرون نخست وزیر انگلیس و تحرکات ارتش جمهوری‌خواه ایرلند برای جدایی ایرلند شمالی از بریتانیا از جمله پیامدهای فوری برگزیت بود. برگزیت ممکن است در میان مدت، دولت‌ها و مردم کشورهای دیگر را به خروج از اتحادیه تشویق و روند همگرایی اروپایی را با بحران مواجه نماید.

5ـ خلع رئیس جمهور برزیل با رای مجلس سنای این کشور

31 آگوست 2016 (10 شهریور 1395) با رای مجلس سنای برزیل، دیلما روسف، اولین رئیس جمهور زن این کشور به اتهام سوء استفاده غیرقانونی از بودجه ملی از ریاست جمهوری برکنار شد. با برکناری روسف، به 13 سال حکومت چپگراها در برزیل پایان داده شد. روسف متهم بود که در آستانه برگزاری انتخابات عمومی سال ٢٠١٤، هزینه‌های دولت را در راستای فعالیت تبلیغاتی خود افزایش داده و آمار دولتی را دستکاری کرده است. با برکناری روسف، میشل تمر، معاون وی پست ریاست جمهوری را تا پایان سال 2018 در اختیار گرفت.

6ـ بزرگترین آزمایش هسته‌ای کره شمالی

نهم سپتامبر 2016 (19 شهریور 1395) دولت کره شمالی تایید کرد که پنجمین و بزرگترین آزمایش هسته‌ای خود را انجام داده است. بنا بر اعلام دولت کره شمالی، این آزمایش هسته‌ای نشان داد که این کشور توان سوار کردن کلاهک هسته‌ای بر روی موشک را دارد. در پی این اقدام کره شمالی، وزارت خارجه چین با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: علیرغم اعتراض‌های جامعه جهانی، «پیونگ یانگ» بار دیگر به انجام آزمایش هسته‌ای اقدام کرد و دولت چین مخالفت شدید خود را با این اقدام اعلام می‌کند. «باراک اوباما» رئیس جمهور آمریکا درباره عواقب جدی این اقدام پیونگ یانگ به سران این کشور هشدار داد و در تماس تلفنی با «شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن بر لزوم تشدید تحریم‌های بیشتر علیه کره شمالی تاکید کرد. فرانسه از شورای امنیت سازمان ملل متحد خواست با صدور قطعنامه‌ای به این آزمایش واکنش سختی نشان دهد. آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای هم آزمایش موشک هسته‌ای کره شمالی را عمیقا نگران‌کننده توصیف کرد.

7ـ آغاز شکست تروریست­ های تکفیری در عراق

۱۷ اکتبر ۲۰۱۶ (26 مهر 1395) با فرمان نخست وزیر عراق عملیات باز پس‌گیری موصل از داعش با عنوان «نینوا می‌آییم» آغاز شد. در این عملیات که عراقی‌ها از آن به عنوان «مادر جنگ‌ها» یاد می‌کنند،30 هزار نیروی عراقی شامل ارتش، الحشد الشعبی، پیشمرگه، پلیس اتحادیه، نیروهای عشایری و محلی و یگان‌های نیروهای سازمان مبارزه با تروریسم حضور دارند. پیش‌بینی شده عملیات آزادسازی نینوا بین ۲ تا ۶ ماه به طول بیانجامد.

8ـ انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا

انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، هشتم نوامبر 2016 ( ‌18 آبان 1395) برگزار شد. در این انتخابات دونالد ترامپ نامزد جمهوری‌خواهان با شهرت ویژه‌اش در برخورد با زنان، در برابر هیلاری کلینتون نامزد دمکرات‌ها و نخستین نامزدِ زن برای تصدی این پست، قرار گرفت و برخلاف همه پیش‌بینی‌ها به عنوان رئیس جمهور جدید ایالات متحده انتخاب شد. نارضایتی مردم از عملکرد داخلی و بین‌المللی دولت اوباما،‌ ویژگی‌های خاص ترامپ و ضعف بیش از حد رقیب او از جمله دلایل رقم خوردن نتیجه انتخابات به نفع نامزد جمهوری‌خواهان ذکر شده است. در عرصه بین‌المللی با توجه به رویکردهای نوین ترامپ درباره مسائل داخلی آمریکا، رابطه با روسیه،‌ چین،‌ متحدان آمریکا،‌ و ... کمتر کشوری خواستار انتخاب ترامپ بود؛‌ اما کیسینجر، وزیر خارجه اسبق آمریکا می‌گوید اعتبار زیادی برای تحلیل ترامپ قائل است؛ زیرا او استراتژی خود را بر مبنای تحلیل شرایط موجود آمریکا تعریف کرد و آن استراتژی را علیه رهبران حزب خود و سپس نامزد رقیب بکار گرفت و بر آنها غالب شد. کسینجر می‌گوید باید دید ترامپ این مهارت را چگونه در عرصه بین‌الملل به کار می‌گیرد.[1]

9ـ توافق صلح دولت کلمبیا و شورشیان فارک

پس از چهار سال مذاکره، نیروهای انقلابی مسلح کلمبیا موسوم به «فارک» 13 نوامبر 2016 (23آبان 1395) اعلام کردند با دولت به توافق رسیده‌اند. بر اساس این پیمان که سه هفته بعد به تایید کنگره کلمبیا رسید،شورشیان فارک با کنار گذاشتن سلاح اجازه می‌یابند وارد عرصه سیاسی شوند. در واقع این توافق موجودیت فارک را از «یک گروه تروریستی به یک حزب سیاسی تبدیل می‌کند. به گفته رئیس‌جمهور کلمبیا دولت اکنون می‌تواند فرآیندی را آغاز کند که با خروج شبه نظامیان فارک از اردوگاه‌های جنگلی و خلع سلاح آنها همراه خواهد بود. رئیس گروه فارک هم این توافق را «پایانی قطعی» برای جنگ داخلی 50 ساله با ۲۶۰ هزار کشته، عنوان کرد[2].

10ـ درگذشت فیدل کاسترو

«فیدل آلخاندرو کاسترو روث» رهبر انقلاب کوبا، 25 نوامبر 2016 (6 آذر 1395) در سن90 سالگی درگذشت. کاسترو رهبر انقلاب کوبا و نخست‌وزیر این کشور از سال 1959 تا 1976 بود. کاسترو همچنین از سال 1976 تا 2008 ریاست جمهوری کوبا را بر عهده داشت و در سال 2008 این مسئولیت را به برادرش رائول واگذار کرد. کاسترو نماد مبارزه با امپریالیسم در جهان به ویژه در آمریکای لاتین بود؛ از این رو ایالات متحده آمریکا تلاش های زیادی بکار گرفت تا وی را سرنگون نماید. حتی در یک مورد حمله نظامی مخالفان کاسترو را به خلیج خوک‌ها ساماندهی و حمایت کرد که البته با شکست مواجه شد.

11ـ تصمیمات جدید شیخ نشین ها و انگلیس

شیخ نشین های خلیج فارس که هویت خود را مدیون سیاست های تفرقه‌افکنانه انگلیس هستند، با پیروزی ترامپ نگران تزلزل حمایت آمریکا از بقای خود هستند، بنابراین بار دیگر به این فکر افتاده‌اند برای استمرار رژیم های استبدادی خود دست به دامان استعمارگر پیر شوند. از آن سو انگلیس هم با خروج از اتحادیه اروپا، دیپلماسی ریاکارانه خود را در دیگر مناطق جهان از جمله خلیج فارس بکار گرفته‌ تا با یافتن متحدان جدید، راه‌حلی برای مشکلات خود بیابد. نشست شورای همکاری خلیج فارس در تاریخ 7 دسامبر2016 (17آذر1395) بهانه‌ای شد تا مقامات کشورهای حاشیه خلیج فارس و به ویژه انگلیس، علائق خود را در این زمینه ابراز کنند. «ترزا می»، نخست وزیر انگلیس در این نشست امنیت کشورهای حاشیه خلیج فارس را امنیت انگلیس عنوان کرد و اظهار داشت ما خطر ایران بر منطقه (خلیج فارس) و خاورمیانه را بزرگ می‌بینیم. می تاکید کرد باید مانع اقدامات منفی ایران در سوریه، عراق، یمن و دیگر کشورهای منطقه شد تا در این منطقه امنیت و ثبات محقق شود. چندی قبل از حضور می در نشست شورای همکاری خلیج فارس هم، پایگاه دریایی انگلیس در بحرین با حضور پرنس چارلز افتتاح شد. دولت بحرین 30 میلیون پوند، یعنی 75 درصد مبلغ احداث پایگاه انگلیسی را پرداخت کرد[3].

12ـ عزل رئیس جمهور کره جنوبی

نمایندگان پارلمان کره جنوبی (9 دسامبر 2016) 19 آذر 1395 با اکثریت آرا به طرح عدم کفایت «پارک گئون هی» نخستین زن رئیس جمهور کشورشان رأی دادند و او را موقتاً از سمت خود معلق ‌کردند تا دادگاه قانون اساسی در مورد برکناری دایم او تصمیم‌گیری کند. دوم دی ماه دادگاه، جلسه استماع استیضاح رئیس جمهور این کشور را آغاز کرد. بعد از جلسه استماع، دادگاه 180 روز فرصت دارد درباره سرنوشت رئیس جمهور نظر بدهد. طرح عدم کفایت رئیس جمهور به این علت مطرح شد که یکی از دوستان نزدیک وی، با استفاده از موقعیت خود، به اعمال نفوذ در انتصاب مشاوران رئیس جمهوری و همچنین سوء‌استفاده مالی به نفع بنیادهای غیرانتفاعی زیر نظر خود اقدام کرده بود. هر چند پارک گون-هه، از این موضوع ابراز تاسف کرد، اما دادستانی کره جنوبی معتقد است خانم پارک احتمالا از اقدامات دوست خود بی‌خبر نبوده است.

13ـ ترور سفیر روسیه در ترکیه

«آندری کارلوف» سفیر روسیه در آنکارا، 19 دسامبر 2016 (29/9/1395) در حالی که در مراسم افتتاحیه نمایشگاه عکس «روسیه از نگاه ترک‌ها» سخنرانی می‌کرد، ترور شد. «مولود مرت آلتین‌تاش» پلیس جوان ترک که مسئولیت حفاظت از سفیر را بر عهده داشت، از پشت به وی شلیک کرده بود. ضارب پس از شلیک گلوله، شعارهایی درباره حلب سر داده بود،‌ بر همین اساس بسیاری بر این باور هستند که این ترور انتقام گروههای شورشی سوریه از روسیه، به جهت نقش این کشور در معادلات سوریه بوده است. خشم بازیگران سیاسی داخلی و خارجی از بهبود روابط مسکو-آنکارا نیز از دیگر علل این رخداد عنوان شده است.

14ـ آزادی حلب در سوریه

پس از چهار سال مبارزه و مقاومت، 22 دسامبر 2016 (2 دی ماه 1395)‌ شهر تاریخی «حلب» از لوث وجود تروریست‌ها پاکسازی شد. حلب از تابستان سال 2012 به تدریج به اشغال گروههای تروریستی- تکفیری درآمده بود. پیروزی در حلب که نتیجه ائتلاف سوریه، ایران و روسیه بود،‌ ناکامی بزرگی برای محور غربی – عربی حامی تروریست‌ها در سوریه به شمار می‌آید. امید می‌رود این پیروزی روند معادلات سوریه را در مسیر مصالح مردم این کشور قرار دهد.

15ـ اقدام کم سابقه شورای امنیت سازمان ملل در تصویب قطعنامه علیه رژیم اشغالگر قدس

پس از 37 سال بالاخره در تاریخ 24 دسامبر 2016 (4 دی 1395) شورای امنیت توانست بدون وتوی آمریکا قطعنامه‌ای علیه رژیم اشغالگر قدس تصویب نماید. این قطعنامه با 14 رأی موافق در مقابل رأی «ممتنع» آمریکا تصویب شد. در این قطعنامه تاریخی از رژیم اسرائیل خواسته شده شهرک‌سازی را در سرزمین‌های اشغالی فلسطین ( از سال 1967) از جمله شرق بیت‌المقدس، بلافاصله و کاملاً متوقف کند. هر چند جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد این اقدام ایالات متحده برای تحقق امکان دستیابی به راه حل تاسیس دو دولت (فلسطینی و اسرائیلی) است، ‌ترامپ رئیس جمهور منتخب این کشور از اقدام شورای امنیت در تصویب قطعنامه علیه اسرائیل انتقاد کرد. نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی نیز قطعنامه شورای امنیت را «شرم آور» توصیف و اعلام کرد تل‌آویو به این قطعنامه پایبند نخواهد ماند.

16ـ تروریسم و مهاجرت، همچنان دو نگرانی عمده اروپاییان

سایه خشونت و ترور همچنان بر سر اروپا سنگینی می‌کند. در سال 2016 بیشتر از 30 مورد حادثه تروریستی در کشورهای مختلف اروپایی رخ داد که طی آن حدود150 نفر کشته و 310 نفر زخمی شدند[4]. مهمترین این حوادث تروریستی در بلژیک (۲۲ مارس - ۳ فروردین)، نیس فرانسه (۱۴ ژوئیه – 24تیر) و برلین (19 دسامبر-29آذر) اتفاق افتاد. در خصوص مهاجرت هم،‌ در دو ماه اول سال 2016 بیش از 123 هزار مهاجر وارد یونان شدند که این آمار در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن به طور چشمگیری افزایش یافته بود.[5] اما پس از توافق اتحادیه اروپا و ترکیه و بسته شدن مسیر بالکان غربی با مقدونیه این تعداد به 26 هزار مورد کاهش یافت. سوری‌ها، افغان‌ها و عراقی‌ها بیشترین درصد مهاجران را تشکیل می‌دهند.[6] تعداد مهاجران آفریقایی نیز که از طریق دریا به ایتالیا می‌روند، در اوایل سال 2016 بسیار افزایش یافت. در یک مورد هم قایق مهاجران واژگون شد و 500 سرنشین آن جان باختند. با توجه به اقدامات پیشگیرانه اتحادیه اروپا، روند مهاجرت به اروپا از اواسط سال 2016 کنترل شده، اما اتحادیه اروپا هنوز هم در حال ایجاد سازمان‌ها و برنامه برای کاهش بحران است.[7]

پژوهش خبری // پژوهشگر: دارابی