پژوهش خبری صدا وسیما: نهم دیماه یادآور اعدام صدام دیکتاتور عراق در سال 1385 است. به‌دنبال دستگیری صدام که با وضع خفت باری در سیاه چالی پنهان شده بود، دادگاه وی تشکیل شد و 37 مورد موارد اتهامی به وی تفهیم شد بعد از شهادت شهود دادگاه فقط به دلیل کشتار اهالی روستای دجیل (که در جریان دیدار صدام فقط یک نفر از اهالی روستا سنگی را به طرف کاروان صدام پرت کرده بود) به اعدام محکوم شد. اعدام زود هنگام صدام اگرچه لبخند رضایت را بر لب ملت عراق و ایران نشاند. اما مانع از افشا شدن ابعاد دیگری از جنایات صدام و حمایت‌های غرب و شرق از این جنایتکار جنگی شد.

در نوشتار حاضر به طور مختصر ابعاد زندگی صدام، جنایات وی و واکنش‌ها به اعدام وی مرور شده است.

بخش اول  زندگی صدام حسین، دیکتاتور معدوم عراق

هنگامی که صدام حسین، دیکتاتور معدوم عراق در سال 1980رهبر نهضت شیعیان و متفکر بزرگ جهان شیعه آیت‌ا... شهید محمدباقر صدر را اعدام کرد هیچگاه تصور نمی‌کرد که در همان اتاقی که شهید صدر را اعدام کرده بود طناب دار را بر گردن ببیند. ساعت 6 نهم دیماه 1385 ساعتی فراموش نشدنی برای ملت ایران و عراق است؛ لحظه‌ای که جلادی آدمکش و دیکتاتوری وحشی از جهان معدوم شد. قربانی شدن صدها هزار ایرانی و عراقی صدها هزار زخمی، کشتار ده‌ها عالم بزرگ شیعه از خاندان جلیله صدر و حکیم، بر باد دادن بنیادهای اقتصادی عراق، ایجاد شکاف در جهان اسلام با شعار دروغین دفاع از مرز شرقی جهان عرب تنها بخشی از کارنامه جنایتکاری است که هنوز غم و اندوه بازماندگان جنایات بی‌شمارش در ایران و عراق برجاست. اعدام صدام اگرچه مایه خرسندی دو ملت شد اما پرده‌ای بر کارنامه سیاه حامیان بی‌شمارش در کشورهای غربی و عربی منطقه شد.

نکته در خور تأملی که حتی در اظهار نظر ترامپ رییس‌جمهور جدید آمریکا نیز مشخص بود جایی کهگفته بود اگر دیکتاتورهایی مانند صدام و معمر قذافی–دیکتاتور پیشین لیبی–هنوز در قدرت بودند جهان صد در صد بهتر بود، به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، دونالد ترامپ درر سخنانی در میان جمعی از هواداران خود در ایالت کارولینای شمالی گفت "صدام حسین آدم بدی بود،درست ... اما می‌دانید او چه کار خوبی کرد؟ او تروریست‌ها را کشت. او این کار را خیلی خوب انجام داد."

ترامپ که بی‌اطلاع‌ترین رییس‌جمهور آمریکا در چند دهه اخیر از سیاست خارجی محسوب می‌شود در حالی صدام را به دلیل مبارزه با تروریزم تحسین می‌کند که سازمان ترور دولتی رژیم بعث مبارزان واقعی جهان اسلام را در هر جایی هدف قرار می‌داد از جمله برخی از مبارزان فلسطینی که توسط دستگاه ترور استخبارات صدام نابود شدند. بازخوانی زندگی دیکتاتور معدوم عراق به نحو بهتری پرده از شخصیت جانی این دیکتاتور بی‌رحم بر می‌دارد .

بذرهای جنایت در زندگی دیکتاتور

صدام در28 آوریل 1937 در یکی از مناطق قبائلی عراق واقع در روستای العوجه تکریت در خانواده‌ای چوپان، دیده به جهان گشود. زندگی نکبت بار صدام که نه پدری بالای سر خود حس کرد و نه از عواطف خانواده مادری بهره‌ای برد، نمونه تربیت خشن مستعد جرایم بزرگ در بزرگسالی است.

عدنان خیرا... پسر دایی صدام و یار نزدیکش در سال‌های صدارت، در کنار خیرا... طلفاح دایی‌اش نقش به سزایی در انتقال وی به بغداد ایفا می‌نمایند. دایی صدام به دلیل اخراج از ارتش سلطنتی به تدریس مبادرت می‌نمود که این امر موجب فراهم شدن تحصیل برای صدام گردید. کسب نمرات پایین در مدرسه و کارنامه اخلاقی نامناسب و توام با خشونت مانع از تحقق آرزوی وی جهت پیوستن به ارتش به مانند عدنان خیرا... گردید.

صدام در 20 سالگی به حزب بعث عراق می‌پیوندد و به سرعت مدارج ترقی را طی می‌نماید. ابتدای جوانی صدام مصادف است با پایان نظام سلطنتی در عراق به رهبری فیصل دوم در همین اثنا عبدالکریم قاسم به همراه شماری از افسران جوان مبادرت به کودتا بر علیه فیصل نموده و قدرت را قبضه می‌نمایند. همراهی بعثی‌ها با ژنرال قاسم زمان زیادی به طول نیانجامیده و طرفین به مقابله با یکدیگر می‌پردازند. برخی عناصر حزب که صدام نیز در آن‌ها حضور دارد در اقدامی ناموفق در ترور ژنرال قاسم مشارکت می‌نمایند، به دنبال این ناکامی عوامل ترور به سوریه می‌گریزند این امر زمینه‌ساز تشکیل حزب بعث عراق می‌شود.حزب عربی سوسیالیستی بعثیک حزب سیاسی بود که توسط میشل عفلق، صلاح‌الدین البیطار و زکی ارسوزی در سال 1947 در دمشق سوریه پایه‌گذاری شد. مرام حزب‌آمیزه‌ای از پان عربیسم و سوسیالیسم بوده که خواستار ایجاد اتحاد میان جهان عرب و رستاخیزی در این باره است. تا پیش از انشعاب در حزب تمامی تشکل‌های آن چه در عراق و چه در سوریه تحت رهبری جریان واحد در دمشق قرار داشتند.

اختلافات داخلی بین اعضا باعث شد تا در سال ۱۹۶۶ گروهی از این اعضا به رهبری صلاح حدید و حافظ اسد که در شاخه منطقه‌ای سوریه متمرکز شده بودند، علیه حکومت سوریه و شاخه ملی (فراکشوری) حزب بعث کودتا کرده و حکومت را به دست گیرند. از این زمان اختلاف بین شاخه سوریه و شاخه عراق حزب نیز اوج گرفت و دو سال بعد شاخه عراقی حزب هم به ایجاد سازمان مستقلی با نام حزب بعث اقدام کرد.

کودتا بر علیه ژنرال عبدالکریم قاسم توسط بعثی‌ها و شماری از نظامیان ارتش عراق منجر به بازگشت صدام حسین به بغداد گردید. نقش بسزای ژنرال حسن‌البکر به عنوان دوست قدیمی صدام در کودتای فوق موجب ارتقای موقعیت صدام در حکومت تازه تشکیل شده گردید این در حالی است که صدام حسین در آن مقطع تنها بیست و نه سال داشت.

بر اساس ساختار تشکیل شده درعراق پس از کودتا، عبدالسلام عارف از فرماندهان ارتش به عنوان رئیس‌جمهور و حسن‌البکر از رهبرانحزب بعث به عنوان نخست‌وزیر انتخاب شدند. کودتای خونین بعثی‌ها با تصویه‌های گسترده‌ای همراه بود که منجر به مرگ هزاران نظامی و غیر نظامی گردید. صدام حسین در ساختار فوق توانست به مقامات عالیه رژیم بعثی دست یابد.

اگرچه صدام حسین نقش معاون ریاست جمهوری را در یازده سال ابتدایی حکومت بعث به رهبری احمد حسن‌البکر بر عهده داشت، اما در طول همین سال‌ها نیز بی‌گمان صدام قدرتمندترین شخصیت عراق محسوب می‌شود. ناامنی‌های موجود در سطح جامعه و وجود گروه‌های نظامی متعدد موجب عدم فرمانبرداری جریان‌های نظامی و غیر نظامی از دولت عراق شده بود. در این میان صدام حسین با تشکیل میلیشیایی قدرتمند و پس از گذشت مدت زمانی توانست با سیاست سرکوب خشونت بار و ایجاد رعب و وحشت زمینه تبعیت گروه‌های عراقی از دولت مرکزی را فراهم آورد، امری که بر قدرت او در هیئت حاکمه بیش از پیش افزود.تمرکز بر نیروهای امنیتی و تبعیت نظامیان از صدام حسین روز به روز موقعیت حسن‌البکر را تضعیف می‌نمود تا آن کهه در سال 1979 با کنار زدن حسن‌البکر از قدرت در یک کودتای بدون خونریزی رسما حکومت رعب و وحشت را در عراق بنیان گذاشت. حکومتی که در طولل 24 سال صدارت صدام حسین با مرگ میلیون ها عراقی، ایرانی، کویتی و کرد به پایان رسید.

بخش دوم- جنایات صدام

1ـ حمله به ایران

حمله به ایران و از بین بردن سرمایه‍‌ های دو ملت اسلامی بزرگترین جنایت صدام محسوب می‌شود که بر اساس آمار به جز خسارت‌های عظیم مادی و معنوی، صدها هزار تن را قربانی کرد. شهادت بیش از 220 هزار رزمنده ایرانی و 500 هزار جانباز گوشه‌ای از جنایت‌های صدام برای مقابله با امواج توفنده انقلاب اسلامی است. اشتباهی که در اواخر عمر بدان معترف شد.

صدام خود به اشتباه بودن این حمله جنون‌آمیز اعتراف کرده بود.آیت‌ا... هاشمی ‌رفسنجانی در خاطره‌ای از سال 69 در کتاب"اعتدال و پیروزی"به پیغام جالبی که صدام حسین از طریق عبدالسلام جلود برای ایشان فرستاده شده بود اشاره کرده و آورده است: عبدالسلام جلود از من وقت خصوصی خواست و پیغام صدام را داد که گفته بزرگترین اشتباهش حمله به ایران بوده و آماده جبران است"

2ـ جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت

صدام با ثبت انواع جنایات شناخته شده بین‌المللی از جمله نسل‌کشی، جنایت علیه صلح، جنایت علیه بشریت و جنایات جنگی در کارنامه تاریک خود، چهره‌ای منحصر به فرد در فهرست جنایتکاران قرن بیستم به شمار می‌رود که از این جهت به هیتلر، موسولینی و پل پوت پهلو می‌زند.

3ـ قتل عام کردها

عملیات انفال سلسله عملیات‌هایی بود که عراق علیه کردهای این کشور انجام داد. عملیات انفال شامل 8 مرحله از سال 1365تا 1368بود که مهم‌ترین آن در طول سال 1366رخ داد. رژیم بعث عراق با هدف بر‌هم‌زدن ترکیب جمعیتی کردستان عراق با عملیات انفال دست به نسل کشی مردم غیرنظامی کرد زد و بیش از 4 هزار روستا را نابود کرد. قربانیان این عملیات خشونت بار از اسفند 1366 تا شهریور همان سال به گفته منابع حقوق بشری بین 50 تا 100 هزار نفر و به گفته منابع خبری کرد 182 هزار نفر و آوارگی بیش از 5 میلیون نفر است. علی حسن‌المجید معروف به علی شیمیایی، پسر عموی صدام و عضو شورای فرماندهی انقلابی عراق طراحی و اجرای این حملات را بر عهده داشت که در دی ماه 1389بهجرماین کشتارها اعدام شد.

صدام دیکتاتوری بود که دنیا و دست‌کم خاورمیانه هرگز جنایاتش را فراموش نمی‌کند، از سیاست اصلاح نژادی‌اش علیه کردها گرفته تا جنگ‌های منطقه‌ای و بمباران شیمیایی شهرهای کردنشین عراق و ایران. جنایاتی که هنوز تبعات آن دامنگیر بسیاری از خانواده‌هاست.

4ـ حملات شیمیایی

بهره‌گیری همه جانبه عراق از سلاح شیمیایی در طول جنگ تحمیلی از جمله جنایت‌های بی‌پاسخی بود که از صدام سر زد و به شهادت و مصدومیت هزاران رزمنده ایرانی منجر شد. به‌کارگیری دیوانه‌وار عراق از تسلیحات شیمیایی تنها محدود به ایران نشد، رژیم بعث حتی به شهروندان کشور خود نیز رحم نکرد و یکی از دهشتناک‌ترین موارد استفاده و به کارگیری از تسلیحات شیمیایی را در 26 اسفند 1366 در حلبچه عملی ساخت. در این روز حلبچه در سکوت جامعه جهانی شاهد وسیع‌ترین مورد استفاده از تسلیحات شیمیایی پس از جنگ اول جهانی بود که بر اثر آن حداقل 5 هزار نفر از مردم کرد را به کام مرگ فرو برد و بیش از 9 هزار نفر را نیز مجروح کرد.

5ـ قتل عام شیعیان در انتفاضه 1991

روی کار آمدن حزب بعث و به‌ویژه صدام حسین تبعات بسیار زیان­باری برای عراق در پی داشت. ماجراجویی حزب بعث در حمله به ایران و تحمیل کردن جنگ هشت ساله به جمهوری نوپای اسلامی ایران با تحریک غرب و به‌ویژه آمریکا به‌وقوع پیوست که نتوانسته بود انقلاب اسلامی ایران را مهار کند. مقاومت ملت ایران در برابر متجاوز، شکست نقشه‌های توسعه‌طلبانه صدام را رقم زد و او که به نوعی عقده کشورگشایی پیدا کرده بود این بار به کویت حمله کرد. میدان جنگ کویت با دخالت نیروهای ائتلاف به جهنم سربازان عراق مبدل شد و تا نزدیکی فروپاشی حکومت بعث پیش رفت.

با شکست ارتش بعثی در کویت، مردم عراق انتفاضه‌ای را علیه رژیم بعثی شروع کردند که هرچند از بصره شروع شد ولی به‌سرعت بسیاری از استان‌های عراق را در برگرفت. آنچه در این میان بسیار حائز اهمیت است نقش روحانیت شیعه به‌ویژه آیت‌ا... ‌العظمی خویی در شروع و قوام این حرکت بود.

سردمداران غرب و نیروهای ائتلاف که در جنگ کویت صدام را شکست داده بودند به محض شروع انتفاضه مردمی، منافع خود را در حمایت از دشمن دیروزشان دیدند و برای سرکوب قیام به حزب بعث کمک کردند. جلادان بعثی با بی‌رحمی تمام به محاصره شهرها، کشتن مردم اعم از پیر و جوان و تخریب اماکن متبرکه شیعیان پرداختند؛ به‌طوری که در مدت اندکی، قریب به دو هفته، چند صد هزار نفر در سرتاسر عراق به دست صدامیان به شهادت رسیدند.

6ـ قتل عام روستای دجیل

صدام حسین چندین پرونده جنایی داشت هرچند که اعدامش فقط به خاطر یکی از آن‌ها یعنی قتل‌عام روستای دجیل بود. صدام اهالی روستای دجیل را قتل‌عام کرد فقط به خاطر اینکه یک نفر به سمت ماشینش سنگ پرتاب کرده بود. یک نفر سنگ پرت کرد و او تمام مردم روستا را قتل‌عام کرد.

بخش سوم‌ـ واکنش‌ها به اعدام صدام

در پی این اعدام صدام، اتحادیه اروپا در عین جنایتکار خواندن صدام چنین مجازاتی را خلاف قوانین حقوق بشر دانست و برخی کشورها از جمله آلمان و هلند، گفتند که « حمایت مردم عراق از اعدام صدام را درک می‌کنند اما با اصل مجازات اعدام مخالف‌اند. » بسیاری از مردم عراق و ایران که در پی جنایات او خانواده‌هایشان را از دست داده و یا آواره شده بودند این‌گونه فکر نمی‌کردند. آن‌ها از شنیدن خبر اعدام صدام خوشحال بودند.

سخنگوی وزارت امور خارجه وقت ایران در خصوص اعدام صدام اعلام کرد اجرای این حکم موجب خرسندی هزاران خانواده ایرانی، کویتی و عراقی شده است.

سیدمحمدعلی حسینیدر رابطه با واکنش ایرانیان به این حکم افزودصدام پرونده ای سراسر تاریک و ظالمانه داشت و اعمال ده‌ها جنایت‌، قتل و کشتار مردم مظلوم و بی‌گناه عراق، ایران و کویت تنها گوشه‌ای از این پرونده است. وی همچنینبا اشاره به ضرورت هوشیاری همگان تصریح کرد کهمجازات جنایتکاران نباید دستاویز بدخواهان قرار گیرد و به سو استفاده و بروز حساسیت‌های مذهبی و اختلافات فرقه‌ای منجر شود. سخنگوی وزارت امور خارجه وقت درباره وضع پرونده جنایات رژیم صدام علیه جمهوری اسلامی ایراننیز اعلام کرد کهجمهوری اسلامی ایران همچنان انتظار دارد در ادامه کار دادگاه‌، به رویکردها و اعمال رژیم صدام در خصوص تهاجم به جمهوری اسلامی ایران و دیگر کشورهای منطقه رسیدگی و دربارة جنایت­های جنگی، اعمال ضدِ بشری و خسارت‌های مادی و معنوی وارد شده به ملت ایران قضاوت شود و این دادگاه خواست­های عادلانه و به حق مردم ایران را محقق کند.

نتیجه گیری

حیات صدام حسین مملو از نفرت، جنایت و وحشیگری و قتل و کشتار است. بازخوانی اعدام صدام حسین از چند جهت حایز اهمیت است. نخست آثار زیان بار تحمیل این دیکتاتور به ملت عراق و خسارت‌های گسترده‌ای که بر ملت ایران در طول زمامداری ننگین این جنایتکار سر زد به منزله یکی از صفحات غمبار تاریخ غرب آسیا حایز اهمیت است.

نکته دوم نقش قدرت‌های خارجی از بلوک شرق و غرب و مرتجعین عرب در حمایت از صدام است. شکست روز افزون داعش و تروریست‌های سوریه و عراق که بار دیگر اشتباه راهبردی غرب در حمایت از جانیان در منطقه را نشان داد، نه تنها نشان می‌دهد که غرب و قدرت‌های منطقه­ای عرب از اعدام و نابودی صدام درس نگرفتند بلکه نشان می‌دهد که قدرت­ های غربی بر خلاف ادعا هیچ‌گاه موافق حقوق بشر و دموکراسی نبوده‌اند.

جنگ تحمیلی صدام بر ضدِ مردم ایران با کمترین واکنش جدی قدرت‌های بزرگ و سازمان ملل متحد مواجه شد و گویی اتحادی شوم از سوی دو بلوک غرب به رهبری امریکا و شرق به رهبری شوروی با کمک حکام مرتجع منطقه بر ضدِ انقلاب نوپای اسلامی شکل گرفته بود که البته با رهبری امام راحل و رشادت­ها و ایثارگری‌های رزمندگان اسلام، صدام به هیچ یک از اهداف خود نرسید. اما پرونده سیاه حمایت‌های ننگین قدرت‌ها از صدام با اعدام وی بسته نخواهد شد.

نگاهی به پایان ننگین عمر صدام که با وضع خفت‌باری دستگیر و اعدام شد و پس از تدفین در روستای زادگاهش و به دنبال حمایت بازماندگان حزب بعث از گروهک داعش توسط ملت عراق نابود شد و از سوی دیگر جایگاه رفیع و عزتمندانه رهبر کبیر انقلاب اسلامی در میان ملت ایران و عراق عبرت‌آموز است.

صدام که با ادعای سرداری قادسیه به ایران حمله کرد اکنون معدوم شده اما حامیان صدام اکنون شاهدند که میلیون­ها شیعه و غیر شیعه در راهپیمایی عظیم اربعین عکس‌های امام و رهبر معظم انقلاب را بر دست می‌گیرند و بر آن دیکتاتور که مانع از شکوفایی قدرت عظیم شیعیان بود لعنت می‌فرستند. پایان عمر جنایتکار تکریت اما پایان دادگاه وجدان‌های بیدار بر ضد حامیان و تأییدکنندگان جنایت‌های بی‌شمار دیکتاتور بغداد نیست.

..................................................

پژوهش خبری صداوسیما //  پژوهشگر :حسن مجیدی