بزرگداشت استاد شهریار ؛روز شعر و ادب فارسی

پژوهش خبری صدا و سیما : بیست و هفت شهریور ماه سالروز درگذشت شهریار ایران است. در سال ۱۳۸۱ این روز در تقویم رسمی کشور؛ « روز شعر و ادب فارسی » و « روز بزرگداشت استاد شهریار» نام گذاری شده است. 

سخنان مقام معظم رهبری درباره مقام شهریار:«بیش از نیم قرن، شهریار، زمین و دل دوستدارانِ ادبیات و هنر را با شعر خود و با صفا و خلوصی که از آن چلچراغ رنگارنگ می تراوید، نورباران می کرد و با زبانی که اگر نه زبان مادری او، امّا زبان دل و روح و احساس او بود، به دل های شیدا، شور و حال می بخشید. در ده سال آخر عمر، این مرد بزرگ و این شاعر کهن با دلی جوان و لبالب از شوق و احساس و با درک وظیفه بزرگِ شاعر دوران انقلاب، همه سرمایه عظیم ذوق و هنر خود را در خدمت هدف و راهی گذاشت که کشور او و مردم او برگزیده و برای آن تن به فداکاری داده بودند. او پیام انقلاب اسلامی را با دلی نوشید که از کودکی به پیام قرآن گوش سپرده و در همه آخر عمر، در اسرار و معارف آن به غور و تدبّر پرداخته بود. درخشان ترین هنر شهریار آن است که وظیفه تاریخی خود را شناخت و با همه وجود و با کمال خلوص به آن عمل کرد».

همچنین ، مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای عالی رتبه فرهنگی جمهوری آذربایجان و برگزار کنندگان کنگره بزرگداشت استاد شهریار فرمودند: «شهریار یکی از بزرگترین شاعران معاصر ما، هم در شعر فارسی و هم در شعر ترکی، است.... شعر فارسی شهریار، اوج بیشتری از شعر ترکی او دارد. در شعر فارسیِ شهریار، خصوصیت عمده ای که وجود دارد این است که شعر به معنای واقعی و حقیقی کلمه است؛ یعنی فقط نظم کلمات نیست؛ لُبِّ احساس و خیال است. گاهی این زبان تا آن جا اوج می گیرد که ما غزل هایی را در اشعار فارسی شهریار می بینیم که در ردیف غزل های درجه یکِ اشعار فارسی است. البته زیاد نیستند، ولی هستند. گاهی هم این زبان تنزل می کند. البتّه ما از شاعری که در یک منطقه غیرفارسی متولد شده است، توقعی غیر از این هم نداریم. ولی آنچه که از شهریار در شعر فارسی می بینیم او را در ردیف بزرگ ترین شاعرانِ زمانِ ما قرار می دهد».

•ویژگی شعر شهریار: بیشتر اشعار شهریار به مناسبت حال و مقال سروده شده و از این روست که شاعر همه جا، حتی در بلندترین غزل های خود که با سخن استادان بزرگ شعر پارسی برابری می کند، از آوردن لغات و تعبیرات روز و اصطلاحات معمول عامیانه امساک نمی کند و تنها صبغه زمان است که شعر او را از سخنِ گویندگانِ قدیم جدا می سازد. طبع شهریار در قالب گیری بسیار قوی است. کلمات زیبا و قافیه های سنگین را با تردستی و چالاکی شکار می کند. فکر و اندیشه و مضامین نو را با مصالحی که غالبا از استادان قدیم به عاریه گرفته، کار می گذارد. شمع و شاهد و اشک و چاه و غم کار او هستند، ولی شهریار در این لباس فاخر کهنه دیگران، آزاد و مستقل است.

•شخصیت شهریار:همه افراد در نظر شهریار یکسان بودند. او هیچ گاه خود را تافته جدا بافته از مردم نمی دانست. شهریار، همواره از شاعران و دوستان خود تعریف می کرد و همین، خود نشانه روح بلند و دور از تکبر او بود. نقل کرده اند زمانی که شهریار در تهران مشغول تحصیل بود، غزلیاتش در روزنامه و مجلات چاپ می شد و طرفداران بسیاری داشت. از این روی، عده ای به او رشک می بردند و با زبان و قلمشان درصدد آزارش بر می آمدند. اگر چه اشخاص صاحب نامی چون ملک الشعرای بهار حامی او بودند، با این حال عده ای با قلمشان همچنان او را آزار می دادند. شهریار در چنین فضایی، غزلی فروتنانه سرود و در مقابل آنها اظهار خاکساری کرد. همین رفتار فروتنانه، سبب شد آن عده با شهریار از در دوستی درآیند.

•شهریار و انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی: مقام معظم رهبری در توصیف خدمات شهریار می­فرمایند: «هنگامی که انقلاب پیروز شد، او با همان روحیه دینی و ذهنیّت صاف و روشن خود، از انقلاب استقبال بسیار خوبی کرد . او در همه مواقعِ حساسِ انقلاب نقش مؤثّری را ایفا کرد. یک جنگ هشت ساله بر ما تحمیل شد و این جنگ یکی از سخت ترین تجربه های ما بعد از پیروزی انقلاب بود. تعداد شعرهایی که شهریار برای جنگ گفته، به قدری زیاد است که اگر انسان نمی دید و نمی شنید، به دشواری می توانست آن را باور کند. این نشان دهنده نهایت اخلاص و صفا و بزرگواری این مرد بود. در همان اوقاتی که شهریار برای انقلاب شعر می سرود، خبر داشتم عده ای از روشن فکران وابسته،که با شهریار سابقه دوستی داشتند، مرتّب به او فشار می آوردند و او را ملامت می کردند که تو چرا برای انقلاب اسلامی این چنین دل می سوزانی؟ ولی او مثل کوه ایستاده بود. شهریار شاعر متواضعی بود و دنبال نام و نشان نبود و برای خدا و به عنوان وظیفه کار می کرد.شهریار قطعا ماندنی است. او از آن دسته شعرایی است که در دوران های بعد معروف تر و بزرگ تر از دوران خود شده اند. حضور شهریار در هر کشوری و بین هر ملتی حضور مبارک و مفیدی است».

استاد شهریار نیز همانند هر ایرانی مسلمان همیشه مسائل جنگ و پیامدهای آن را تعقیب می کرد. وقتی که نوجوان سیزده ساله ایرانی به نام شهید فهمیده به خود نارنجک بست و خود را زیر تانک دشمن انداخت و آن را منفجر ساخت، این حرکت حماسی، شهریار را چنان تحت تأثیر قرار داد که بعد از شنیدن خبرِ چنین واقعه ای قلم به دست گرفت و در حالی که اشک از چشمانش سرازیر بود، قطعه «سلام بر جنگجویان» را فی البداهه سرود. برخی از ابیات آن چنین است:

سلام ای جنگ جویان دلاور نهنگان به خاک و خون شناور

سلام ای صخره های صف کشیده به پیش تانک های کوه پیکر

سلام ای پاسدار کعبه عشق حریم عشق را چون حلقه بر در

تو هم با خون پاکان شهریارا بشوی اوراق از این دیوان و دفتر

•تحصیلات رسمی استاد شهریار و وقایع بعد از ترک تحصیل : سید محمدحسین شهریار پس از به پایان رساندن تحصیلات مقدماتی در مکتب، دوره متوسطه را در مدارسِ «متحده» و «فیوضات» طی کرد. آن گاه در سال 1300 به تهران رفت و دنباله تحصیلات خود را در دارالفنون ادامه داد و در سال 1303 وارد مدرسه طب شد و پس از پنج سال تحصیل در رشته پزشکی، یک سال قبل از دریافت درجه دکتریِ پزشکی به جهت تألمّات روحی ویژه ای که پیدا کرده بود، به طور کلی رشته پزشکی را رها کرد. اصولاً تحصیل در این رشته با روحیّات شهریار همخوانی نداشته است. خود وی در این باره می گوید: «بعد از هر عمل جراحی که انجام می دادم، احساس ضعف می کردم و حالم به هم می خورد».

پس از ترک تحصیل در رشته طب، به سال 1310 استاد شهریار در اداره ثبت اسناد تهران مشغول به کار شد و بعد به نیشابور و از آن جا به مشهد مقدس منتقل شد و تا سال 1314 در خراسان بود. آن گاه دوباره به تهران باز گشت و این بار در بانک کشاورزی مشغول به کار شد و در سال 1332 به زادگاهش تبریز مراجعت، و درست یک سال پس از آن ازدواج کرد که ثمره این ازدواج سه فرزند به نام های شهرزاد، مریم و هادی است. پس از آن هم بارها استاد شهریار به دعوت دوستانش به تهران آمد، امّا هرگز حاضر به اقامت دائم در این شهر نشد. سرانجام به دنبال کسالتی، از بیستم آذر 1366 در بیمارستان بستری شد. علی رغم معالجه موقت سرانجام در 27 شهریور 1367 ش، شهریار کشور شعر و ادب به ابدیت پیوست و در روز دوشنبه 28 شهریور ماه جنازه شهریار در مقبرة الشعرای تبریز به خاک سپرده شد .

...........................................................

پژوهش خبری صداوسیما