نکات برجسته:

ـ در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی و بنا به پیشنهاد رئیس قوه قضائیه مورخ 5/ 3/ 1388 روز 5 خردادماه به‌عنوان روز ملی حمایت از خانواده‌های زندانیان «نسیم مهر» نام‌گذاری شده است.

ـ این نام گذاری در راستای حمایت اقتصادی، معنوی، فرهنگی، روانی و اجتماعی از خانواده زندانیانی است که به دلیل نبود سرپرست خانوار با مشکلات عدیده‌ای مواجه بوده و در معرض آسیب‌های بیشتری قرار دارند.

ـ نهادهای حمایتی در حد بضاعت خود به این خانواده‌ها خدمات ارائه می‌دهند، اما شرایط دشوار اقتصادی و کمبود اعتبارات این نهاد نمی‌تواند کمک زیادی به این خانواده باشد.

ـ بیش از ۱۰۰ هزار خانواده زندانی نیازمند در کشور با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند و تنها ۶۰ هزار خانواده تحت پوشش حمایتی قرار دارند و ۴۰ هزار خانواده دیگر از هیچ حمایتی برخوردار نیستند.

ـ در حال حاضر حدود 200 انجمن حمایت از خانواده زندانیان در سراسر کشور فعال هستند که بدون اعتبارات دولتی و صرفا با کمک های مردمی فعالیت می کنند و متولی رسیدگی به امور خانواده زندانیان هستند.

ـ گرچه نهادها و موسسات مختلفی برای حمایت از خانواده های زندانیان فعالیت می کنند اما هنوز نزدیک به نیمی از خانواده های زندانیان؛ از انواع حمایت ها محرومند.

ـ مهم ترین مشکلات خانواده زندانیان: مشکلات اقتصادی؛ اجتماعی؛ فرهنگی؛ اخلاقی و تربیتی است.

ـ برای جلوگیری از چنین مشکلاتی تعیین مجازات های جایگزین مانند حبس در خانه، پرداخت جریمه، نظارت های مستمر، تعیین برخی از محرومیت های اجتماعی دیگر و انجام کارهای عام المنفعه برای متهمان ضروری به نظر می رسد.

ـ مجازات های جایگزین می‌تواند برای زندانیان و خانواده های آنها موثر باشد.

پژوهش خبری صدا و سیما:جرم و جنایت همواره از مواردی است که از سوی قانون توبیخ جدی را به دنبال دارد. مجازات زندان گرچه به عنوان یک راه برای اصلاح، درمان؛ پیشگیری و رعایت عدالت درجامعه درمواجهه با قانون شکنان و مجرمین پذیرفته شده و ضروری به نظر می رسد؛ اما آسیب های ناشی از آن، خانواده زندانی را در ردیف قربانیان واقعی جرم قرار داده است.

 زمانی که کسی زندانی می ­شود،‌ خانواده او با انبوهی از مشکلات مواجه می ­شود که خود در ایجاد آن نقشی نداشته و این موضوع می­ تواند در نبود چتر حمایتی از سوی جامعه؛ آسیب­ های متعدد اجتماعی؛ فرهنگی؛ روانشناختی و اقتصادی برای همسر و فرزندان زندانیان را رقم بزند که بعضاَ دامنه آن در بسیاری از مواقع از جرم اصلی گسترده­ تر می­ شود. چه بسا فرد مجرم در زندان از امکانات مناسب برخوردار بوده اما خانواده او به دلیل نبود امکانات و بی‌توجهی؛ در معرض انواع آسیب‌ها قرار می ­گیرند. بنابراین توجه به مسائل و مشکلات متعدد خانواده زندانیان که سرپرست خود را حتی اگر به طور موقت از دست داده باشند، برای بازگشت به وضع تعادل و حفظ سلامت و امنیت جامعه امری ضروری است.

در همه کشورها اقدامات و تمهیدات قانونی و اجرایی در حمایت از خانواده­ زندانیان از سوی دولت، خیرین و مردم در نظر گرفته می­ شود. درکشور ما نیز از گذشته به این موضوع توجه شده و نهادهایی از سوی مسئولان و خیرین عهده­ دار این امر شده­ اند. از سال 1388 روز 5 خردادماه در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی و بنا به پیشنهاد رئیس قوه قضائیه مورخ 5/ 3/ 1388 "به‌عنوان روز ملی حمایت از خانواده‌های زندانیان «نسیم مهر» نام‌گذاری شده است. این نام گذاری در راستای حمایت اقتصادی، معنوی، فرهنگی، روانی و اجتماعی از خانواده زندانیانی است که به دلیل نبود سرپرست خانوار با مشکلات عدیده‌ای مواجه بوده و در معرض آسیب‌های بیشتری قرار دارند. نهادهای حمایتی در حد بضاعت خود به این خانواده‌ها خدمات ارائه می‌دهند، اما شرایط دشوار اقتصادی و کمبود اعتبارات این نهاد نمی‌تواند کمک زیادی به این خانواده باشد.

 چه تعداد زندانی در کشور داریم و چه تعداد از خانواده­ های آنها نیازمند حمایت ویژه هستند؟

در ایران از هر ۱۰۰هزار نفر؛ ۲۶۹ نفر زندانی‌اند که این آمار بالاتر از میانگین جهانی و نگران‌کننده است. براساس جدیدترین آمارها ایران از نظر آمار زندانیان رتبه هشتم جهان را داراست. این در حالی است که بالا بودن جمعیت زندانی علاوه بر تحمیل هزینه به دستگاه قضایی برای نگهداری زندانیان، موجب گسترش دامنه آسیب­ ها به خانواده آنها و همچنین گرایش بیشتر آنها به سوی تخلف‌های پیچیده‌تر در زندان می‌شود.

بر اساس آمارها، حدود ۲۳۰ هزار نفر در زندان‌های کشور در حبس به سر می برند که بیشتر آن‌ها مرد هستند. (زنان 5/ 3 درصد زندانیان را تشکیل می ­دهند) و نزدیک به 150 هزار نفر از آن‌ها متأهل هستند و این یعنی همسر و فرزندان آن‌ها که گناهی در جرمی که مرد خانواده انجام داده ندارند، تحت‌تأثیر زندانی‌شدن او مشکلات زیادی پیدا می‌کنند.

۶۴ درصد از کسانی که در زندان به‌سر می برند، متاهل و ۳۶ درصد دیگر مجرد هستند، اما با وجود این، میانگین سنی جمعیت زندانیان هر روز کمتر می‌شود.

از سال 2007 تا کنون سالانه 20 درصد به جمعیت زندانیان افزوده شده است. این در حالی است که مسئولان بر اعمال مجازاتهای جایگزین به جای زندان و کاهش عناوین مجرمانه تاکید دارند.

48 درصد از زندانیان کل کشور به جرم مواد مخدر اعم از نگهداری، خرید و فروش، حمل، استعمال و اعتیاد به مواد مخدر در زندانها بسر می‌برند.

از آنجا که اغلب زندانیان از خانواده­ های محروم و حاشیه ­نشین جامعه هستند،‌ گرفتار بودن آنها در زندان خانواده­ هایشان را با مشکلات مالی و معیشتی فراوان تری مواجه می­ کند.

از 100 هزار خانواده زندانیان،32 هزار خانواده تحت پوشش کمیته امداد،3 هزار خانواده تحت پوشش بهزیستی و 25 هزار خانواده تحت پوشش انجمن حمایت از زندانیان هستند و بقیه هم که شامل حدود 40 هزار خانواده هستند، بدون هیچ حمایتی زندگی می ­کنند. این مسئله نشان می ­دهد اعتبارات کافی جهت حمایت از خانواده زندانیان هنوز فراهم نشده است.

خانواده‌های زندانیان در صورت عدم رسیدگی به وضعیت معیشتی آن‌ها زمینه مساعدتری برای روی‌آوردن به جرم دارند و از آن‌جا‌که تعداد بالایی از آن‌ها از فقر مالی رنج می‌برند، این امکان بیشتر می‌شود و این خانواده‌ها تهدید بالقوه‌ای هستند که در صورت عدم حمایت، بزه کاران و زندانیان آینده خواهند بود و امنیت جامعه را به خطر می‌اندازند.

مؤید این نکته گفته محسن نصیری مدیرعامل انجمن حمایت از زندانیان است که در سال 92 اعلام کرده بود در 2 سال اخیر تعدادی از ورودی‌های زندان‌ها متعلق به اقوام درجه یک برخی از زندانیان است که در حال تحمل کیفر هستند.

مشکلات خانواده زندانیان

مشکلات اقتصادی:

از آنجا که اغلب خانواده ­های زندانیان سرپرست خود را از دست داده­اند و غالبا از خانواده­های محروم جامعه هستند، مهم ترین اولویت‌آنها مسائل اقتصادی و معیشتی از جمله مسکن و مایحتاج اولیه زندگی است. علاوه بر آن مسائل مربوط به بهداشت و درمان نیز بخش عمده­ای از مشکلات این قبیل خانواده هاست. تامین هزینه­ های تحصیل فرزندان نیز از مواردی است که نباید از نظر دور داشت.

مشکلات اجتماعی:

شامل شرمساری و کناره­ گیری از جمع، نگاه بدبینانه اطرافیان، محدود کردن و قطع رابطه اطرافیان با آنها که زمینه را برای انزوای خانواده زندانی و در نهایت طرد اجتماعی آنها از جامعه و حتی برچسب زنی به آنان را فراهم می ­کند . باعث مشکلات روحی و روانی عدیده برای خانواده زندانی خواهد شد که باید برای حل این مساله تلاش جدی کرد چرا که خانواده زندانیان قربانیان ناخواسته جرم هستند.

مشکلات فرهنگی؛ اخلاقی و تربیتی:

درصورت نبود حمایت­ های فرهنگی و الگوهای اخلاقی و عاطفی در خانواده، فرزندان این خانواده ­ها ناخواسته در معرض آسیب­ های متعدد از ترک تحصیل و گرایش به رفتارهای پرخطر و بزهکاری و ... خواهند بود.

بنابراین اقدامات حمایتی از این خانواده ­ها باید شامل همه زمینه­ ها از رفع مشکلات اقتصادی تا مسائل فرهنگی و سلامت جسمی و روانی و... باشد. زیرا درصورت عدم حمایت از این خانواده ­ها شاهد رشد چشمگیر طلاق همسران زندانیان، ترک تحصیل فرزندان، ناهنجاری­ های اجتماعی و روانی، گرایش اعضای خانواده به مشاغل کاذب و تکدی­گری خواهیم بود و باید این زنگ خطر را به صدا درآورد که در آتیه باید شاهد ورود تعداد قابل توجهی از اعضای خانواده زندانیان به چرخه جرم باشیم.

برای جلوگیری از چنین مشکلاتی تعیین مجازات‌هایی جایگزین مانند حبس در خانه، پرداخت جریمه، نظارت­ های مستمر، تعیین برخی از محرومیت‌های اجتماعی دیگر و انجام کارهای عام‌المنفعه برای متهمان ضروری است که می­ تواند برای زندانیان و خانواده ­های آنها موثر باشد. همچنین برای حمایت از زندانی و خانواده ­اش و اعمال برخی تدابیر مانند بکار گماردن برخی از زندانیان در کارخانه­ ها و دیگر مراکز تولیدی و خدماتی ضروری است.

چه سازمان ها و نهادهایی ازخانواده زندانیان حمایت می­ کنند؟

نهادهای خدماتی متعددی از خانواده زندانیان حمایت می­ کنند از جمله: انجمن­ حمایت از خانواده زندانیان، بنیاد تعاون حمایت از زندانیان، مراکز مراقبت بعد از خروج، ستادهای دیه، مراکز مشاوره وروان درمانی، بهزیستی، فنی­ حرفه ای، صنایع دستی، مراکز خیریه، کمیته امداد امام خمینی و نهادهایی که درامر حمایت­ های اقتصادی نظیر آموزش های حرفه ­ای و ایجاد اشتغال و یا پرداخت وام و حمایت‌های فرهنگی مانند تشکیل دوره­ های آموزشی نظیر مهارت­ های زندگی فعالیت می‌کنند.

در حال حاضر حدود 200 انجمن حمایت از خانواده زندانیان در سراسر کشور فعال هستند که بدون اعتبارات دولتی و صرفا با کمک­ های مردمی فعالیت می ­کنند و متولی رسیدگی به اصلاح و تربیت، ارشاد و بازسازی شخصیت معنوی، مساعدت در بهبود وضع بهداشت و درمان، کمک در جهت آموزش حرفه ­ای به خانواده زندانیان، کمک به اشتغال زندانیان پس از آزادی، ترغیب و تشویق فعالیت­ های فرهنگی، ورزشی، حرفه ­ای و آموزشی و مهم تر از همه، تامین معیشت خانواده زندانیان و تحصیل فرزندان آنان است.

جمع بندی

گرچه نهادها و موسسات مختلفی برای حمایت از خانواده­ های زندانیان فعالیت می­ کنند اما هنوز نزدیک به نیمی از خانواده­ های زندانیان؛ از انواع حمایت ها محرومند. نوع و نحوه ارائه حمایت­ ها نیز به نحو مطلوب صورت نمی­ گیرد. در نبود کمک های دولتی، حمایت خیرین به تنهایی پاسخگوی این نیازها نیست. همچنین حمایت‌های مقطعی با سرانه‌های بسیار پایین هیچ مشکلی را برطرف نمی‌کند. باید با یک برنامه‌ریزی هماهنگ و با توجه به اصل رعایت کرامت انسانی این خانواده ­ها، برای رفع مشکل و حل مساله آنها گام برداشت. تسهیلات و حمایت‌ها در جهت توان افزایی خانواده‌های زندانیان به کار گرفته شود تا در یک فرآیند طراحی شده، پس از گذشت مدتی از حمایت‌های هدفمند، خانواده‌ها به استقلال کافی برسند و بتوانند براساس ایده‌های خود، در جهت بهبود وضع زندگی‌شان اقدام کنند. توجه به این نکته اهمیت دارد که این خانواده­ ها نیاز به ترمیم ذهنی نیز دارند و لازم است تا از طریق برنامه­ های فرهنگی، هم نوع نگاه ­ها به این خانواده­ های آسیب دیده اصلاح شود و هم ذهنیت آنها نسبت به خودشان به گونه­ ای تغییر یابد که با امیدواری، سختی ها را پشت سرگذارند و برای بهتر شدن شرایط خود و سایر اعضای خانواده­شان تلاش کنند. بهزیستی و کمیته امداد و سایر سازمان‌های حمایت کننده باید هم‌افزا و هماهنگ کار کنند. قطعا هر کدام از این دستگاه‌ها کارهای ارزشمندی انجام می‌دهند اما با هم‌افزایی می‌توان در مدت کمتر و با کیفیت بیشتر به ارایه خدمت پرداخت.

متن پژوهش در تلگرام پژوهش خبری در دسترس است:

 https://telegram.me/pajooheshkhabar

..............................................