معاون آب و خاک وزارت جهادکشاورزی با بیان اینکه میانگین فرسایش خاک در کشور حدود ۱۶.۵ تن در هکتار تخمین زده شده است گفت: فرسایش خاک در ایران تقریباً معادل ۲ تا ۲/۵ برابر آسیا و ۵ تا ۶ برابر میانگین جهانی است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما، برنامه صف اول پنجشنبه شب با حضور صفدر نیازی شهرکی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به بررسی برنامه‌های معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی پرداخته شد.
مقدمه: طبق روال برنامه صف اول امروز هم یکی از خدمتگزاران دیگر ملت ایران مقابل دوربین قرار می‌گیرند تا در مورد سیاست‌ها، راهبرد‌ها و البته تصمیم‌هایی صحبت کنند که می‌تواند بر روی زندگی تک تک مردم ایران موثر واقع بشود، موضوع آب و خاک، دو مسئله‌ای که ارتباط تنگاتنگی با موضوع امنیت غذایی دارد، امنیت غذایی که امروز در دنیا از شاخصه‌های اصلی برای پیشرفت کشور‌ها و حتی تامین امنیت و جلوگیری از بحران غذایی در دنیا تلقی می‌شود.
سوال: آن چیزی که برای ما نگران کننده است وضع فرسایش خاک به ویژه در بخش‌هایی که ارتفاع است، کوهپایه است و یا تپه‌هایی که به دلیل جنگل خواری و یا قطع درختان این اتفاق می‌افتد، در حوزه شما وضع چطور است؟
نیازی شهرکی: متوسط فرسایش در کل کشور حدود ۱۶ و نیم تن است این برای کل سطوح است که آن هم در اراضی ملی اتفاق می‌افتد در اراضی دامنه‌ها، شیب‌ها، جایی که شیب داریم بارش باران شدید داریم حالا متاسفانه پوشش گیاهی فقیر شده و منجر به جاری شدن سیلاب‌های سنگین شده و فرسایش خاک ما را بالا برده است، در حوزه عملکرد آب و خاک که معاونت آب و خاک است حوزه ما است ما بیشتر در اراضی مستثنیات حوزه عمل ما است اراضی میزان به شدت پایین‌تر است ما در دشت‌ها فرسایشی نداریم اگر هم بارشی داشته باشیم نفوذ می‌کند، چون شیب زمین هم پایین‌تر است و کمتر است و عملا این آماری که ارائه شد و متاسفانه نگران کننده هم است در اراضی ملی است.
سوال: مرجع اعلام فرسایش خاک کیست؟
نیازی شهرکی: سازمان منابع طبیعی متولی است و اهم از این که جلوگیری کند از فرسایش و این که اعلام دقیق بکند برای میزان فرسایش.
سوال: چه برنامه‌هایی باید در کشور اجرا بشود تا مانع از فرسایش خاک گسترده بشود، اعم از منابع و مراتع ملی؟
نیازی شهرکی: عوامل فرسایش متعدد است، ما فرسایش ابی داریم، فرسایش بادی داریم، فرسایش ناشی از اجرای سازه‌ها و تاسیسات بر روی زمین داریم، تخریب خاک، این‌ها همه عواملی است که منجر به فرسایش می‌شود.
یکی از اصلی ترین عوامل فرسایش، فرسایش آبی است
آن هم ناشی از سیلاب‌هایی است که خبر دارید تغییر اقلیم در کل دنیا اتفاق افتاد در ایران هم همین طور، شدت بارش ما بالا رفته یعنی بارش‌هایی که برف بود تبدیل به باران شده و باران‌ها هم با شدت بالاتری در زمان محدودتری انجام می‌شود، متاسفانه روان آب‌های عظیمی در مسیل‌های ما و به تبع آن مسیر راه افتادن خاک مرغوب و مناسب؛ اجرای سازه‌ها یکی از روش هاست که بند‌های کوچک آبخیزداری، پخش سیلاب و یا بند‌های تورگابیونی که همکاران ما در سازمان محیط زیست اجرا می‌کنند، کشت گیاهان علوفه‌ای در جا‌هایی که امکانش است، کاهش شخم در طول، ما مسیر نحوه شخم را هم باید در اراضی دیم مان اصلاح بکنیم، این‌ها عواملی است که می‌تواند به شدت کاهش بدهد میزان رسوب آبی را در کشور.
سوال: موضوع آبخیزداری و آبخوان داری هم یکی از مسائلی است که در جهاد کشاورزی سالهاست دارد دنبال می‌شود، چه مقدار حالا شاید به صورت مستقیم در حوزه کاری شما نباشد، ولی چه مقدار توانسته موثر واقع بشود در این زمینه؟
نیازی شهرکی: من یک آماری بگویم به نقل قول از همکاران خوب ما در سازمان منابع طبیعی، ما حدود ۱۶۵ میلیون هکتار اراضی ملی داریم، از این ۱۶۵ میلیون، ۹۰ میلیون هکتار همکاران مطالعه کردند، مطالعات آبخیزداری و آبخوان داری انجام شده، حدود بیست میلیون هکتار اجرای سازه شده و تقریبا به فرمایش همین عزیزان تا ۵ تن یا ۶ تن ما با بعد از اجرای این سازه‌ها کاهش فرسایش داشتیم.
سوال: یکی از موضوعاتی که گاهی اوقات سبب ایجاد خسارت می‌شود، این است که طرح‌هایی که باید در چارچوب آبخیزداری و آبخوان داری صورت بگیرد، یا انجام نشده یا دیر انجام شده یا جای مناسب انجام نشده، مثلا ما می‌بینیم که در سال گذشته شاهد این بودیم که در سیستان و بلوچستان بارش باران و نزولات جوی باعث شد که سیل بیاید، آنجا دیگر بحث مربوط به تپه ماهور و این‌ها نبود، بلکه زمین مسطح و بسیاری از اراضی را از بین برد به خانه‌ها خسارت وارد کرد و این‌ها، آیا برای این جور جا‌ها هم تدبیری اندیشیده شده یا راهبرد‌های وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه در چارچوب برنامه ششم چه بوده؟ در برنامه هفتم چه تدبیری اندیشیده شده است؟
نیازی شهرکی: سال قبل سیلابی با شدت بارش آمد همکاران منابع طبیعی در استان در بالادست دشتیاری یک دایک ۱۱ کیلومتری احداث کرده بودند که اگر آن دایک احداث نشده بود در سنوات قبل فاجعه فوق العاده خطرناک‌تر از وضع موجود می‌شد و این دایک خیلی به داد ما رسید، سازه‌هایی که باید اجرا بشود به فرمایش شما آنجا هم دشت است ما چند طرح در سازمان منابع طبیعی داریم که همین احداث دایک هاست، پخش سیلاب‌هایی که است، در حوزه اراضی کشاورزی بندسار‌هایی احداث می‌شود که الان هم در حوزه ما است در حوزه معاونت ما اجرا می‌شود و هوتک‌ها، هوتک‌ها همین آب بند‌هایی هستند که در شمال اجرا می‌شود در جنوب اصطلاحا هوتک گفته می‌شود و بندسار‌ها اجرا می‌شود پروژه داریم آنجا در همین ردیف اختصاصی برای آن گرفتیم در برنامه هفتم هم به آنها اشاره شده، پروژه‌های خوبی تعریف کردیم که انشالله بتوانیم بخشی از این خسارتی که به بخش و اراضی وارد می‌شود را کنترل کنیم.
سوال: طرح‌های مختلفی را در برخی از استانها مثل ایلام و خوزستان در حوزه آب و خاک ایجاد کردند که بسیاری از آنها تبدیل به مزارع کشاورزی شده که تا مدتی قبل اصلا یک دشت لم یزرعی بود و الان تبدیل به یک کشتزار شده و انشاالله به نظر می‌رسد بر اساس آن چیزی که طراحان این بحث دارند این که آینده می‌شود روی آن حساب کرد برای تولید محصولات کشاورزی، این حوزه متعلق به کیست؟ چه کسی مسئولیت آن را دارد؟
نیازی شهرکی: اگر بحث تامین آب مطرح باشد، ما دو تا موضوع داریم. اگر بحث در بعضی‌ها تامین آب متولی آن وزارت نیرو است بعد از این که تخصیص از وزارت نیرو گرفته می‌شود برای اراضی کشاورزی، بحث انتقال آب، بهره وری آب، راندمان آبیاری و آماده کردن این اراضی برای کشت.
سوال: یعنی آن سدی که الان در ایلام زده شده و در حال انجام است، کار وزارت نیرو است؟
نیازی شهرکی: پایین دستش بله، ما در بحث آب، یک تامین و انتقال داریم در بحث راندمان آبیاری، تامین و انتقال، توزیع و راندمان کاربرد یا مزرعه، تامین و انتقال حوزه وزارت نیرو است که متولی تامین آب است، پایین‌تر از مصرف کننده ما و برنامه ریزی برای مصرف و ارتقا راندمان آبیاری و ارتقا بهره وری آب در کشت بعهده جهاد کشاورزی و مجموعه ما است.
سوال: این نقشه راهی که وزارت نیرو اخیرا ارائه داده در حوزه بحث‌های آب، این مشترک بوده یا مشورت شده با وزارت جهاد کشاورزی یا آنها طرحی را دارند و فقط شما بعنوان کاربر از آن استفاده می‌کنید؟
نیازی شهرکی: موضوع آب یک موضوع چند وجهی است، همکاران ما در وزارت نیرو نقشه راهی تهیه کردند در تولید آن با ما همکاری نشد، پیش نویس اولیه‌ای ارائه شد هنوز کامل نشده، نقد‌هایی توسط دانشگاهی‌ها، توسط مجموعه جهاد کشاورزی بود، در راستای تکمیل آن داریم اقدام می‌کنیم کما این که در برنامه هفتم هم مسیر مشخص است اهداف مشخص شده، میزان آبی که باید در اختیار بخش کشاورزی قرار بگیرد مشخص شده، نیاز است که این نقشه راهی که دوستان تعیین کردند با اهداف و مقادیری که در برنامه هفتم مشخص شده به هم نزدیک بشوند الگوگیری بشود و انشاالله آماده بشود برای ابلاغ که هنوز مراحل بررسی را دارد طی می‌کند.
سوال: کشور ایران همواره دچار تهدید بوده از بی آبی و شاید مردم در بخشی از مناطق مثل یزد و استان فارس، بعضی جا‌های دیگری حتی کرمان که به قنوات روی آوردند شاید یک راه مبارزه با این مشکلی بوده که طبیعت بر سر زندگی و معیشت آنها ایجاد کرده، راهبرد جهاد کشاورزی برای مقابله با این پدیده یعنی بحث کم آبی چیست و چه در برنامه ششم و چه در برنامه هفتم؟
نیازی شهرکی: ما در زنجیره تامین مراحلی داریم ابتدا می‌گوییم تامین، تولید، فرآوری، بازاریابی و مصرف، این‌ها مراحلی است که در زنجیره تامین بررسی می‌شود در حوزه تامین، عواملی دارد، مثل آب، خاک، سرمایه انسانی، سرمایه ریالی، نهاده‌ها، کود، سم، سایر موارد این‌ها عواملی است که در تامین انجام می‌شود، این عوامل در اختیار مجموعه ما و کشاورزان و بهره برداران قرار داده می‌شود و موظف هستیم با این ورودی بیشترین تولید را داشته باشیم که اصطلاحا به این می‌گویند بهره وری، بهره وری افزایش میزان تولید است به میزان ورودی که ما از این حوزه تامین داریم می‌گیریم، آب و خاک دو مقوله مهم در بحث تامین غذا برای مردم است که ما اصلی‌ترین وظیفه جهاد کشاورزی امنیت غذایی و پایداری تولید است، منابع آبی ما روز به روز دارد محدود می‌شود در کل کشور، این مربوط به الان هم نیست از ۲۰-۳۰ سال گذشته شروع شده و روزانه دارد کم می‌شود در پایان برنامه هفتم مقرر شده که سهم آب کشاورزی به ۶۵ میلیارد متر مکعب برسد، تهدیداتی همین منابع آبی دارد، تغییر اقلیم، کاهش بارش‌ها، شدت بارش، تبدیل برف به باران و حتی در خیلی جا‌ها ما محدودیت در شرب هم داریم بخشی از منابع بخش کشاورزی لاجرم و الزاما و به درستی باید به شرب اختصاص پیدا کند پس ما هستیم و تامین غذای مردم و منابع آبی که محدود می‌شود، چه باید کرد؟ ما باید اصطلاحا بهره وری را در این حوزه ارتقا بدهیم چطوری ارتقا بدهیم؟
راندمان آبیاری در سه مرحله تعریف می شود
ما بهره وری آب را عموما راندمان آبیاری تعریف می‌کنیم راندمان آبیاری در سه مرحله و در سه جا تعریف می‌شود راندمان عرض کردم تامین و انتقال، توزیع و مزرعه، پروژه‌های متعددی هم برای این تعریف می‌شود، ما در بحث داخل مزرعه اجرای سامانه آبیاری تحت فشار را اجرا می‌کنیم، تصحیح و نوسازی اجرا می‌کنیم در حوزه راندمان انتقال بحث کانال هاست کانال‌های خاکی ما حدود ۴۰۰ هزار کیلومتر کانال خاکی داشتیم که نزدیک ۱۹۰ هزار کیلومترشان بتنی شده و یا انتقال آب بالا صورت گرفته و مابقی هم انشاالله در برنامه است که انجام بشود، در بحث توزیع و تامین و انتقال هم که در حوزه همکاران ما در وزارت نیرو است که تامین آب می‌کنند توسط سد‌ها یا سایر سازه‌ها و انتقال شبکه اصلی که انجام می‌شود این خیلی مختصر مجموعه فعالیت‌هایی که ما در حوزه آب انجام می‌دهیم که خاک جداگانه به آن خواهیم پرداخت.
سوال: برخی از آمار‌ها حکایت از این دارد که میزان نزولات جوی به صورت کلی در کشور پهناور جمهوری اسلامی ایران، زیادتر از آن حدی است که ما نیاز داریم، اما این بهره وری لازم صورت نمی‌گیرد یعنی یک بخشی از این آب‌ها به دریا ریخته می‌شود در شمال یا در جنوب یا بعضی جا‌ها در قالب سیلاب، اصلا به جای این که سبب افزایش بهره وری در حوزه کشاورزی بشود، سبب تخریب زمین‌های کشاورزی یا سبب تخریب خانه‌ها و این‌ها می‌شود، چه مقدار واقعا ما توانستیم این بهره وری را در حوزه آب گسترش بدهیم؟
نیازی شهرکی: مصرف کننده‌های آب مشخص هستند یا محیط زیست است که باید بخشی از منابع آب در مسیل‌ها، در تالاب‌ها جریان پیدا بکند این الزام است، مصرف کننده بعدی یا ضرورت بعدی شرب است.
ما نزدیک ۸-۹ میلیارد متر مکعب آب شرب مصرف می‌کنیم
این که ما میزان راندمان مان در آنجا چگونه است؟ و یا مصرف سرانه ۳۰۰ لیتر است باید چقدر باشد یک موضوع جدایی است که همکاران در وزارت نیرو پیگیری می‌کنند که بله آنجا هم باید ما بحث بهره وری را پیگیری کنیم موضوع سوم خود صنعت است، دو تا سه میلیارد متر مکعب مصرف می‌کند مصرف کننده آخر و اصلی‌ترین مصرف کننده و بزرگ‌ترین مصرف کننده آب هم بخش کشاورزی است با برآورد و محاسباتی که ما داشتیم ۷۲ میلیارد متر مکعب الان مصرف می‌کنیم، عرض کردم در پایان برنامه هم باید به ۶۵ میلیارد متر مکعب برسیم، این‌ها هر کدام شان برای ارتقاء بهره وری پروژه‌هایی تعریف کردند، سازه‌هایی دارند، اقداماتی باید انجام بدهند، منتها در حوزه بخش کشاورزی که حوزه عملیات ما است، من عرض کردم پروژه‌های متعددی داریم که شاید در طول برنامه به آن بپردازیم اجرای سامانه‌های تحت فشار، شبکه‌ها، بتنی کردن لوله‌ها، مرمت قنوات، تجهیز و نوسازی این‌ها پروژه‌هایی است که داریم انجام می‌دهیم حالا اگر نیاز بود وارد عدد و رقم خواهیم شد.
سوال: الان در حوزه قنوات چه کردید؟
نیازی شهرکی: قنوات یکی از شاهکار‌های مهندسی اجداد ما بوده در تامین آب، ۴۱ هزار رشته قنات در کل کشور داریم، این اعدادی است که به تایید وزارت نیرو هم رسیده و منابع آبی تامین می‌کند از این قنوات، کشاورزی شان، شرب شان، معاش شان از این قنوات بوده در قدیم‌ها که آن زمان که اصلا پمپی در کار نبوده انرژی نبوده که بتوانند تامین آبی داشته باشند، از این ۴۱ هزار قنات، اتفاقا طول شان هم ۴۱ هزار کیلومتر است که صد‌ها سال ساخته شده، ما آخرین اقداماتی که انجام دادیم برای این قنوات که یک پروژه‌ای داریم عرض کردم ردیف اعتباری داریم در کل کشور که این هوتک‌ها، آب بند‌ها و قنوات حدود ۸۰۰ میلیارد تومان ردیف اعتباری داریم، در کنار این خود مردم که در بحث مشارکت که امسال هم حضرت آقا مشارکت مردم را نامگذاری کردند مشارکت مردم و بعضی از موسسات غیر دولتی، مثل ستاد اجرای حضرت امام، بنیاد برکت این‌ها هم کمک‌های خوبی می‌کنند این سه منبع دست به دست هم می‌دهند و کار‌های خوبی در حوزه قنوات هر چند که نیاز هم بیشتر است انجام می‌دهیم در کل تاکنون حدود ۱۵ هزار کیلومتر ما لایروبی داشتیم حدود ۱۲ هزار کیلومتر مرمت داشتیم که مابقی هم در برنامه هفتم هم سالانه سه هزار کیلومتر تکلیف داریم که مرمت و لایروبی انشاالله انجام بدهیم.
سوال: یکی از موضوعاتی که واقعا وجود دارد و باید تدبیر کرد باز دوباره در حوزه بهره وری که پیشینیان ما از طریق قنوات و حفر قنات این مشکل را حل کردند و به جنگ خشکسالی رفتند، این که مثلا برخی از آمار حکایت از این دارد که در سال گذشته یک چیزی حدود ۳۸۰ میلیارد متر مکعب نزولات جوی داشتیم با این آمار و ارقامی که صرف کشاورزی، آب شرب و حتی بحث‌های مربوط به تالاب‌ها و سایر جا‌ها هست، این رقم، رقم خیلی زیادی نیست شاید به صد میلیارد هم نرسد، یعنی یک چیزی حدود ۲۰۰-۳۰۰ متر مکعب دارد یک از دسترس خارج می‌شود بدون این که بهره وری لازم از آن صورت بگیرد، این بحث مهم است که چه باید کرد؟
نیازی شهرکی: بر اساس آمار به فرمایش شما آخرین بارشی که ما داشتیم حدود ۴۰۳ میلیارد متر مکعب ما بارش داشتیم
سوال: این که پس رقم شما بالاتر هم است خیلی خوب است؟
نیازی شهرکی: بیش از ۷۰ درصد این تبخیر و تعرق می‌شود یعنی اصلا جاری نمی‌شود تبخیر می‌شود در فضا و دوباره برمی گردد حدود ۱۰۳ میلیارد متر مکعب آن قابل برنامه ریزی است.
سوال: نوع مشارکتی که مردم که در حفر و نگهداری قنوات داشته باشند، چیست؟ یعنی مردم مشارکت بیشتر بکنند در این حوزه؟
شهرکی: حفر که تقریبا خیلی نادر اتفاق می‌افتد، چون باید منابعی ما داشته باشیم که حفر ایجاد شود، .
سوال: حداقل لایروبی صورت گیرد؟
شهرکی: همین بارش‌های سنگین وسیلابی اتفاق می‌افتد، سیلاب‌ها وارد قنوات می‌شود و بخشی از قنوات دچار تخریب می‌شود، این مشکل در سیستان و بلوچستان و یزد و جا‌هایی که شدت بارش بارندگی بالاست زیاد داریم، همین الان همت مردم است که کمک کرده به این خودیاری مردم و مشارکت مردم در تامین منابع و در تامین نیروی انسانی و بعضی از مصالح، کمک می‌کنند و گرنه منابع ما به تنهایی قادر نیست به حل این مشکلات.
مردم خدا را شکر کمک می‌کنند، آن جایی که استطاعت مالی دارند کمک می‌کنند در استان‌هایی مثل استان یزد، تا پنجاه درصد هزینه‌های مرمت و لایروبی توسط مردم تامین می‌شود.
یک اتفاق خوبی که ما دو تا پروژه خوب داریم که بهره وری در نوع هزینه کرد هم بالا رفته است، اعتبارات فنی – اعتباری است، این دو تا پروژه قنوات و سامانه تحت فشار بلاعوض‌هایی است که به مردم می‌دهند و توسط پیمانکار نظارت و با نظارت عالی که مجموعه همکاران ما می‌کنند، صورت می‌گیرد و خدا را شکر کار‌های بسیار خوبی صورت گرفته است.
سوال: غیر از بحث مربوط استفاده از آب قنات چه تدابیر دیگری برای افزایش بهره وری آب کشاورزی استفاده شده است، وزارت جهاد کشاورزی طبعا متولی آن است؟
شهرکی: از این هفتاد و دو میلیارد متر مکعب که بخشی از آن سد‌هایی است که وزارت نیرو احداث کرده است، تقریبا آبیاری بارانی نداریم، امروزه محصولات زراعی را با قطره‌ای آبیاری می‌کنیم که می‌گوییم موضعی که با سیستم طیف آبیاری می‌شوند و راندمان آبیاری نوددرصد است و تقریبا شانزده درصد اعتبارات آبیاری به آبیاری بارانی است و مابقی قطره‌ای است و راندمان بالایی است که به خاطر محدودیت آب است، در کنار این همین امسال که خدمت شما هستیم که جمع بندی می‌کنیم آمار سال گذشته را، حدود سی و پنج هزار هکتار سیستم‌های نوین آبیاری داشتیم که توسط اعتبارات دولتی با آن سهمی که خودیاری مردم است اجرا شد.
به میزان همین سی و پنج هزار هکتار و مقدار بیشتر خودیاری مردم بوده است، یعنی خوداجرایی مردم بوده است و مردم محدودیت‌های منابع اعتباری و الزاماتی که در بحث ارتقای آبیاری است و کار‌های تدریجی که صورت گرفته است، خودشان به کمک ما آمدند و این منابع با هم کمک کردند و تقریبا دو برابر سطح مورد انتظار اجرای سامانه شد.
این یک طرف موضوع، یک جایی هم اجرای شبکه می‌کنیم، یک سری در جا‌هایی که وزارت نیرو سد احداث کرده و تامین آب توسط شبکه صورت می‌گیرد. شبکه اصلی توسط وزارت نیرو انجام شده است و دو میلیون و چهارصد هزار در کل کشور شبکه اصلی اجرا شده و یک میلیون و ششصد هزار هکتار از همان هشت و نیم میلیون شبکه آبیاری شبکه فرعی اجرا کردیم و هشتاد هزار پروژه داریم و در برنامه هفتم سالی هفتاد هزار هکتار می‌بایست شبکه فرعی اجرا کنیم. این هم موضوع دوم است که در داخل مزرعه اجرا می‌کنیم.
یک پارچه سازی ردیف‌های متفرقه‌ای است که منابع بسیار کم است، منابع اعتباری شان، خرید نهال پروژه اجرا می‌کنیم، در بحث توزیع که عموما از محل تامین آبی که وزارت نیرو در اختیار میدهد، یا از محل مظهر قنوات و آب در اختیار قرار می‌گیرد، حدود چهارصد هزار کیلومتر ما کانال داشتیم، مجموعه برآورد کل کانال‌های کل کشور است که حدود صد و نود کیلومتر بتنی است و یا انتقال آب با لوله صورت گرفته است و مابقی هم برنامه است که بخشی توسط دولتی و بخشی توسط مشارکت مردم اجرا شود.
سوال: یکی از موضوعات مهمی که به نظر می‌رسد، روی آن سرمایه گذاری شود بحث استفاده از دیم زار‌هایی است که در مناطقی وجود دارند که نزولات جوی است، اما کشت دیم صورت می‌گیرد، مثلا شنیدم که در بیجار امسال در حوزه محصولات کشاورزی به ویژه گندم از همین دیمزار‌ها میزان برداشت بسیار زیادی شده است، آیا یک آمایش سرزمین برای کشت وزارت کشاورزی یا شما اصلا پیشنهاد می‌دهید به کشاورزان؟
شهرکی: یک قانونی است که به نام قانون الگوی کشت ما موظفیم هر سال، ابتدای سال زراعی الگوی کشت، مجلس شورای اسلامی دستگاه‌های نظارتی پیگیر هستند و چند سالی است که ما الگوی کشت ارائه می‌دهیم.
این که ما در چه نقطه ای، با چه مختصاتی، چه محصولی با توجه به اقلیم، منابع کشور، منابع آبی و سایر متغیر‌هایی که در منطقه وجود، چه محصولی کشت شود و هر سال ارائه می‌شود به کشاورزان که کشاورزان نسبت به اجرای این الگوی کشت اقدام می‌کنند.
در بحث دیم هم همین طور، اراضی دیم خوبی داریم با بارش‌های مناسبی، بعضی جا‌ها بارش دیم بالای سیصد و چهارصد میلیمتر در سال که محصولات خوبی هم است.
یک پروژه‌ای همکاران در حوزه زراعت پیگیری می‌کنند با همکاری ستاد اجرایی حضرت امام که اتفاقات خوبی در حوزه دیمزار‌ها شکل می‌گیرد.
سوال: دکتر یکی از موضوعات مهم بحث مربوط به تحویل حجمی آب در حوزه کشاورزی و کشاورزان است، الان چه مقدار از این طریق در اختیار کشاورزان قرارمی گیرد؟
شهرکی: در برنامه هم کلیپی که تهیه شد قشنگ اشاره شد، از برنامه دوم این بحث محدودیت منابع آبی خشکسالی سالیان سال بحث روز بوده است، مقرر شده است که بخش کشاورزی همیشه محکوم به این بوده است که بهره وری اش پایین بوده است، ولی در قانون تعیین شده است، وزارت نیرو مکلف شده است و از برنامه دوم به بعد، در همه برنامه‌ها اشاره شده است.
سوال: یعنی از سال ۱۳۷۳ تا الان که ۱۴۰۳، یعنی سی سال؟
شهرکی: بله سی سال مقرر شده است که آب به صورت حجمی در اختیار کشاورزان و تولیدکننده قرار گیرد و تولیدکننده براساس آبی که در اختیار دارد تولید مناسبی در بحث کشاورزی داشته باشد.
متاسفانه نه که کار نشده است، ولی خوب به نظر من می‌توانسته است و می‌توانستند مجموعه وزارت نیرو اصلی‌ترین متولی تحویل حجمی، چون تامین آب با وزارت نیروست و تحویل با ایشان است.
سوال: بعضی اوقات گفته می‌شود که یک زیرساخت‌هایی را باید وزارت کشاورزی هم آماده بکند و شاید باید وزارت نیرو هم بگوید که وزارت کشاورزی آماده کند؟
شهرکی: نه زیرساخت نیاز نیست، در بخش اعظمی از منابع که چاه هاست، قانون مشخص کرده است، تسهیلات در اختیار کشاورز قرار می‌گیرد، ما ۴۳۰ هزار چاه مجاز در کشور داریم، حدود دویست و بیست هزار برقی و مابقی دیزلی است که این چاه‌ها کنتور یا شمارشگر قرار دهیم.
کنتور‌های برقی است و وزارت نیرو کار‌های خوبی کرده است و الان ۹۵ درصد در خراسان رضوی به سیستم سهام مجهز شده است و قرار شده است که تسهیلاتی در اختیار کشاورزان قراردهد.
سوال: چه ارگانی این تسهیلات را در اختیار کشاورز قرار میدهد؟
شهرکی: وزارت نیرو این کنتور‌های تقریبا ۸۰-۹۰ میلیون تومان بسته به نوع و حجمش ارزش شان است و اقدامات خوبی صورت گرفته است و در چاه‌ها مسیرخوبی را طی می‌کنیم، مشکل ما در شبکه هاست که انتظار داریم که همکاران ما در وزارت نیرو در پایین دست، شبکه فرعی اجرا کرده باشیم یک موضوع دیگری است.
در ابتدای مزرعه مقرر است حجمی تحویل شود و اگر نشود به شما یا سایرین جوابگو خواهیم بود، این نباید بهانه‌ای شود که تحویل حجمی، آب حجمی تحویل نشود، آب به چه میزانی، در چه زمانی تحویل کشاورز شود این اتفاق باید بیافتد.
ما وقتی برنامه داریم که میزان به ۶۵ میلیارد مترمکعب برسانیم، بخش کشاورزی با همین ۶۵ میلیارد متر مکعب بالای بیست و پنج میلیون تولید را ارتقا دهد، ما در ۱۴۱۱ این تولید باید صد و شصت میلیون تن برسانیم و باید تحویل حجمی شود.
همکاران خوب ما در وزارت نیرو و مجموعه بهره برداری و همکاران خودمان، بهره برداران که وزارت نیرو که متولی است و وزارت کشاورزی این مهم صورت گیرد.
سوال: الان تشکل بهره برداران شکل گرفته است که بتوانند این آب حجمی وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی را در اختیار این تشکلها قرار بدهند؟
شهرکی: ما حدود سه هزار تعاونی در کشور داریم، وزارت نیرو آن تشکلی که می‌بایست آب در اختیارش قرار دهند این الزامات می‌خواهد، این شرایطی است که خیلی جا‌ها مقداری امکانش نیست برای تعاونی‌های ما داشته باشند ولی خوب پیگیر هستند.
مثلا در شبکه آبیاری غرب و شمال غرب کشور که می‌بایست دویست تعاونی تولید تشکیل دهیم، صد و هفتاد و پنج تعاونی تشکیل دادیم و الان تحویل آب و تولید توسط این تعاونی‌ها انجام می‌شود.
در برنامه هفتم این بحث بود که حالا کی تعاونی‌ها را تشکیل دهد، در برنامه‌های هفتم این تکلیف به عهده وزارت نیرو گذاشته شده است.
سوال: شرایط مشخص است، چه شرایطی این تعاونی‌ها داشته باشند؟
شهرکی: بله چه الزاماتی داشته باشند، همکاران وزارت نیرو تعیین کردند، کارشناس آبیاری باید داشته باشند، مهندس آبیاری لیسانس باید داشته باشد که مجوزی از وزارت نیرو بگیرند.
این همیشه بحث بوده است که بین ما و وزارت نیرو که الان در برنامه هفتم به عهده وزارت نیرو گذاشتند و امیدواریم در پایان برنامه بتوانیم بگوییم ۸۰-۹۰ درصد این آب حجمی تحویل بخش کشاورزی شود.
سوال: در زمینه آب‌های سطحی چی، غیر از آبی که از طریق حفر چاه است؟
شهرکی: اصل موضوع در آب‌های سطحی است، در چاه‌ها ما راحت تریم. در چاه‌ها، چاه مشخص است، بهره بردار مشخص است، برقش توسط وزارت نیرو تامین می‌شود، یا پروانه بهره برداری اش تامین نمی‌شود، یا خدای ناکرده برقش قطع می‌شود، آن جا کنترل می‌شود، مشکل در آب‌های سطحی و شبکه هاست که کار‌های سنگین تری باید انجام شود.
سوال: بعضی از اوقات در بعضی از مناطق جغرافیایی شاهدیم که کشاورزان محصولات شان را به صورت غرقابی آبیاری می‌کنند، تدبیری برای این‌ها اندیشیده شده است؟
شهرکی: غرقابی فی نفسه بد نیست، باید ببینیم بهره وری ما آن جا چقدر است، راندمان آبیاری چقدر است، خیلی جا‌ها غرقابی، الان کشاورزان آن قدر منابع آبی شان کم شده است غرقابی حدود شصت درصد می‌رسانند، مقالات خوبی ارائه شده است به صورت عام عرض نمی‌کنم خیلی از مزارع در غرقابی هم خوب است، در عین حال فقط موضوع غرقابی مطرح نیست، ما باید فناوری که در اختیار بشر قرار گرفته است استفاده کنیم، همین اجرای سیستم آبیاری نوین که زمانی هشتاد درصد منابع دولت در اختیار آبیاری بارانی قرار می‌گرفت، الان شانزده درصد بارانی شده است و مابقی توسط سیستم‌های موضعی آبیاری می‌شود، چغندر قند، گوجه فرنگی قطره‌ای آبیاری می‌شود، در کنار این یک سیستمی است به اسم آبیاری هوشمند، مختصری بگویم، آبیاری هوشمند چی می‌گوید، آبیاری هوشمند یک سری پارامتر‌هایی را تعیین و مشخص می‌کند، آنالیز می‌کند رطوبت هوا، رطوبت خاک، بافت خاک، سرعت باد، دمای هوا را محاسبه می‌کند و این که گیاه در چه طول رشدی قرار دارد، نیاز آبی گیاه را تعیین می‌کند و در اختیار ریشه گیاه قرار میدهد.
همین آبیاری هوشمند راندمان آبیاری وضع موجود را دوبرابر کرده است، صد پروژه با هفده شرکت دانش بنیان در کشور کار می‌کنیم.
سوال: در کدام مناطق کشور؟
شهرکی: در کل کشور پروژه‌های پایلوتی داریم، این هفده شرکت دانش بنیان متغییر هستند و روش‌های متعددی دارند، قطعا توسط همکاران ما در موسسه فنی – مهندسی نظارت و تحلیل می‌شود، روش‌های جوابگو و مدیریت پذیر باشند، خیلی روش هاست ولی امکان مدیریت کشاورز نیست، قطعا مدل خواهند شد برای کل کشور.
یک پروژه‌ای هم پیگیری می‌کنیم و استفاده از هوش مصنوعی، پروژه جدیدی شروع کردیم که هوش مصنوعی کمک کند به همین آبیاری هوشمندی که ما بتوانیم حداکثر بهره بردار از آب‌های در اختیار داشته باشیم که بتوانیم بحث پایداری تولید را داشته باشیم.
سوال: مهم‌ترین راهبرد‌هایی که شما به عنوان متولی موضوع و کسی که سال هاست سابقه در حوزه آب و خاک دارید، برای گذر از این اقلیمی که نه فقط ایران را بلکه تقریبا دنیا را با یک چالش جدی مواجه کرده است، چیست؟
شهرکی: ما دو تا موضوع داریم، خود آب است و خاک که از آب هم مهمتر است، شما فرض کن همه مسئله آب را حل کردید، خاک خوبی نداشته باشید.
سوال: مثل خاک شور مثلا.
شهرکی: مثل خاک شور، از کل هجده و نیم میلیارد هکتاری که در اختیار داریم برای کشاورزی و کشت و تولید می‌کنیم حدود یک میلیون و سیصد هزار هکتارش بدون محدودیت است که بخشی از اراضی در شمال است و تغییر کاربری این اراضی را از دسترس خارج می‌کند.
در مورد خاک ما دو تا موضوع داریم که بسیار مهم است در بحث تامین آب پروژه‌هایی که داریم ارتقای راندمان آبیاری است، در سامانه‌ها که سالانه سیصد و پنجاه هزار هکتار هدف گذاری شده است که سامانه تحت فشار، سامانه نوین آبیاری، در کنار آن آبیاری هوشمند و آبیاری زیر سطحی که آخرین تکنولوژی است، اجرای شبکه هفتاد هزار هکتاری که هدف گذاری شده است در برنامه هفتم.
در خاک نیز برنامه هایی هدفگذاری شده است که نسبت به مطالعات خاک شناسی، محاسبه حاصلخیزی خاک را اجرا می کنیم. بحث خاک ورزی و این که بتوانیم خاک را حاصخیز کنیم که تولید مناسبی داشته باشیم و آب و خاک به کمک هم و در اختیار هم یک پایداری تولید و تولید مناسبی داشته باشیم.
سوال: و کلام آخر لطفا:
شهرکی: دو سه تا خواهش داریم پروژه‌های متعددی در بحث آبیاری هوشمند که طرح جدی ماست، تحویل حجمی آب خیلی مهم است و خواهش دارم از همکاران وزارت نیرو، نظام‌های بهره برداری که باید ابه سمت آنها حرکت کنیم که کار‌های خوبی صورت گرفته است و خواهش داریم از بهره برداران که کمک کنند به بحث نظام بهره برداری که بتوانیم تولیدات مناسب و قابل قبولی داشته باشیم.