محمدمهدی اسماعیلی گفت: ملی شدن صنعت نشر شعارم بود که در مجلس آن را عنوان کردم و امروز همه مقدمات لازم برای اینکه بتوانیم این شعار را تا پایان دولت به نتیجه برسانیم فراهم شده است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همزمان با آغاز به کار سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران میهمان گفت و گوی ویژه خبری شد و گزارشی از روند برگزاری این دوره از نمایشگاه کتاب ارائه کرد.
مقدمه مجری: سی و پنجمین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران امروز در مصلی امام خمینی برگزار شد، نمایشگاه مجازی کتاب نیز در سامانه کتاب دات آی آر فعال است، نمایشگاه مجازی کتاب در طول سالیان گذشته فرصتی است که اهالی کتاب از نزدیک در جریان نشر کتاب در کشور قرار بگیرند و توجه عموم جامعه به کتاب و کتابخوانی افزایش پیدا کند.
برنامه‌های حمایتی دولت از کتاب و کتابخوانی و کتاب فروشی‌ها چه بوده است و چه نتایجی داشته است؟
موانع پیش روی افزایش سرانه مطالعه ناشران و اقتصاد نشر و راهکار‌های دولت در این خصوص چیست؟
سوال: سال‌های گذشته با انتظارات و درخواست‌های مختلف از سوی قشر های مختلف این نمایشگاه‌ها برگزار شده است، تاکنون چقدر توانسته است نمایشگاه کتاب آن تسهیلات لازم برای اهل مطالعه و اهل کتاب و صنعت چاپ و نشر فراهم بکند؟
اسماعیلی: ما در طول این دو سال و هفت – هشت ماهه‌ای که از آغاز دولت گذشته است بنای مان این بود که در حوزه فرهنگی تغییرات جدی را ایجاد کنیم. چون حوزه فرهنگ پیشران مسائل کشور است، حل مسایل عمومی کشور از طریق پیشرانی فرهنگ امکان پذیر است.
ما در دولت از شخص آقای رئیس جمهور گرفته تا همه کسانی که در دولت مسئولیت در این حوزه دارند، به این موضوع اعتقاد داریم، به همین دلیل مسائل حوزه فرهنگ مسائل زیرساختی و نرم افزاری شناسایی شده است.
ظرفیت تولید کاغذ تا پایان سال به ۱۳۰ هزارتن خواهد رسید
سالی که کار را شروع کردیم در شهریور ۱۴۰۰ تولید کاغذ تحریر ۵ هزار تن بود، امروز این عدد به ۸۰ هزار تن رسیده است و ان شاءالله ظرف یکی – دو ماه آینده ۵۰ هزار تن جدید هم اضافه خواهد شد یعنی از یک عدد ۵ هزار تنی به یک عدد ۱۳۰ هزار تنی می‌رسیم که این کار مهمی است.
مقدمات ملی شدن صنعت نشر فراهم است
کاغذ مسأله اول حوزه کتاب است، ملی شدن صنعت نشر شعارم بود که در مجلس آن را عنوان کردم و امروز همه مقدمات لازم برای اینکه بتوانیم این شعار را تا پایان دولت به نتیجه برسانیم فراهم شده است. این اتفاق مهمی در حوزه زیرساخت است و می‌دانید این به هویت فرهنگی جامعه گره خورده است.
ما سال گذشته ۱۵۵ میلیون جلد کتاب درسی آموزش و پرورش را کاملا با کاغذ ایرانی چاپ کردیم و جشن خودکفایی اش را در مازندران گرفتیم.
ایران تا چند سال دیگر به صادرکننده کاغذ تبدیل خواهد شد
سلسله ای از کارخانجات جدید در حال آماده شدن است، با دو مجموعه درحال ساخت استان خوزستان که ظرف دو سال آینده وارد چرخه تولید می شود، کشور ما به صادرکننده کاغذ تبدیل خواهد شد.
یعنی ما نیاز طبیعی مان به کاغذ تحریر چیزی حدود ۱۳۰ هزار تن است که این محقق دارد می‌شود یعنی یکی – دو ماه آینده در شیراز جشن آن را خواهیم گرفت و با راه اندازی‌های جدید این عدد به نزدیک ۳۰۰ هزار تن خواهد رسید.
مثلا نیاز همه کاغذ در کشور در همه بخش‌ها، بسته بندی، کار‌های دیگر، کاغذ برای موضوعات متفاوتی که استفاده می‌شود حدود ۲۷۰ هزار تن است، پیش بینی ما این است که این برنامه دولت در این حوزه پیش برود، این عدد به بالای ۳۰۰ هزار تن خواهد رسید و این کار مهم و اولیه بود.
برای این که این سیاست را متوازن جلو ببریم، یک کارگروه کاغذ و نشر را از اول دولت ایجاد کردیم و آقای دکتر مخبر معاون اول رئیس جمهور و مسئولین بحث شد و دبیرخانه اش در وزارت فرهنگ، معاونت فرهنگی ما که مسئول حوزه کتاب است به عهده گرفت، وزیر صمت و مدیرعامل‌های بانک بودند، همین مجموعه‌هایی که انجام می‌شود به شدت نیازمند حل مسائل نقدینگی شان بود، اینها سال‌های سال بود که مشکل داشت، با حمایت شخص آقای رئیس جمهور که کمتر جلسه‌ای بود که این موضوع را از ما مطالبه نکند، سال گذشته افتخار این را داشتیم که میزبانی رهبر معظم انقلاب در نمایشگاه داشتیم ایشان در جمع بندی فرمایشات شان اشاره کردند که فلانی وعده را داده است و باید پیگیری کند و اتفاق بیافتد.
بزرگترین کتابخانه کشور در اراک افتتاح می‌شود
ما به هر حال نیازمند گسترش کتابخانه‌های عمومی هستیم، به یاری خدا در چند ماه آینده بزرگترین کتابخانه منطقه با ۱۸ هزار متر در اراک افتتاح خواهد شد.
چندین مورد از کتابخانه های مرکزی را در شهرهای مختلف افتتاح کردیم، شاید جالب باشد من در تبریز کتابخانه شهید سلیمانی در شهر جدید سهند افتتاح کردم، فردا عکس‌هایی از آن جا بیرون آمد که یک صف چند صد متری را نشان می‌داد که مردم برای ثبت نام عضویت در کتابخانه هجوم آوردند.
دیپلماسی کتاب را با دیپلماسی فرهنگی پیوند زدیم
سوال: مردم علاقه را دارند، زیرساخت و بستر آماده نیست.
اسماعیلی: ما به عنوان دولت و حاکمیت مقصر هستیم و در نقطه قوت خودمان کم کاری کردیم، حوزه کتاب و حوزه فرهنگ نقطه قوت این کشور است، نقطه قوت تاریخی چند هزار ساله این کشور است، ما اگر این نقطه بایستیم از نقطه فرهنگ اشراف می‌کنیم تمام داشته‌های خودمان را به منطقه، یعنی شما با حوزه فرهنگ سایر مسایل تان هم حل است. ما به موازات کار‌های مختلفی که در داخل انجام می‌دهیم، دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی کتاب را هم پیوند زدیم.
سوال: الان بحث توزیع کتاب در سامانه مجازی هم دنبال می‌شود، بحث فروش هم برای دولت بسیار جدی است، اما خبر‌هایی که از کتاب فروشی‌های محلی می رسد زیاد مثبت نیست، همچنان در معرض تعطیلی هستند، مشکلاتی دارند، الان چقدر از کتابفروشی‌ها حمایت می‌شود، چه برنامه‌ای دارید که بشود این روند را مدیریت کرد؟
در همه شهرها کتابفروشیهای بزرگ‌احداث خواهد شد
اسماعیلی: در این زنجیره‌ای که داریم از بحث نویسنده محترم که کار اصلی کتاب به عهده ایشان است تا این چرخه که تکمیل می‌شود و آن آخرین حلقه که به دست مخاطب می‌رسد، کتابفروشی‌ها هستند.
ما معتقدیم که کتابفروشی روح فرهنگی در هر شهری هستند، در این دو سال خیلی کار‌های مهمی صورت گرفته است و سامانه‌ای را بالا آوردیم و متصل به همه کتابفروشیهای کشور است من این سامانه را افتتاح کردم، یک کتابی را می‌خواستم یک کتاب فروشی در زاهدان داشت، انتخاب کردم و دو – سه روز بعد آورد در خانه مان، این بحث مجازی را در همه کتابفروشی‌ها آوردیم و در همین نمایشگاه هم کتابفروشی همراه ناشران هستند، این مسئله مهمی است.
مسئله دیگری که اتفاق افتاده است، یک مصوبه‌ای دولت داشت، فروشگاههای بزرگ کتاب را در همه شهرستان‌های راه اندازی می‌کنیم.
سوال: آسیب نمی‌زند به کتابفروشی‌ها محلی؟
اسماعیلی: این براساس تقویت کتابفروشی‌ها موجود است.
سوال: مثلا فروشگاههای بزرگ و زنجیره ای سوپرمارکت‌های محلی را تحت تاثیر قرار دادند، این فروشگاههای بزرگ کتاب اون فروشگاههای کوچک محلی رو تحت تاثیر قرار نمی دهند؟
اسماعیلی: نظام عرضه و تقاضا خودش هماهنگ می‌کند، بنای ما این است که اگر این فروشگاههای جدید افتتاح می‌شود، این فروشگاههای جدید در واقع توسط همان نسل قدیمی، ما کسی را حذف نمی‌کنیم، برای ارتقای کار فعلی عرضه خرده فروش‌های کتاب این کار را انجام می‌دهیم و هر جا که این اتفاق افتاده است، به اقتصاد کتاب کمک شایانی کرده است.
یعنی این فضا که فضای فرهنگی بشود، در محیط شهر این جلوه گر شود، آن کتابفروشی اگر حتی جزئی هم که آنجاست آن هم عرضه کارش خود به خود قوی‌تر می‌شود.
سوال: پس معتقدید که به کتابفروشیهای محلی کمک می‌کند؟
اسماعیلی: هر جا این کار اتفاق افتاده اعداد و ارقامش موجود است.
سوال: با توجه به خبرهای خوبی که شما در ابتدای صحبت تان فرمودید سوال پیش می آید که ما این قدر پیشرفت کردیم که از ۵ هزار تن به ۱۳۰ هزار تن رسیدیم و تا چند وقت دیگر به صادرات کاغذ برسیم، وزارت ارشاد تلاش‌های خوبی کرده است، اما گزارش‌های ما می‌گوید به علت افزایش هزینه‌ها در سایر حوزه ها، از زمانی که حالا دولت سیزدهم آمده است، از سال ۱۴۰۰ حساب کنیم، تقریبا قیمت کتاب ۵ برابر شده است طبق برخی از گزارش ها، دلیل آن چیست و اگر تایید می‌کنید این آمار و گزارش را، برنامه تان برای مدیریت و مهار قیمت کتاب چیست؟
اسماعیلی: البته این عدد، عدد درستی نیست، اصلا ۵ برابر امکانش نیست، ما دقیقا الان می‌دانیم هر صفحه حداقل چقدر هزینه چاپ اش هست.
سوال: آمار خودتان چه می‌گوید؟
اسماعیلی: یک رشدی متناسب با همین رشد تورمی که در سال‌های اخیر داشتیم، حتی از آن هم پایین‌تر، چون حوزه عرضه کتاب در نظام اولویت خرید خانوار، در سبد خرید خانوار طبیعتاً ممکن است در اولویت اول نباشد، به همین دلیل، رشد آن؛ رشد اقلام خوراکی نیست. غالباً بسیار پایین‌تر از نرخ عمومی تورم است و این اعدادی که بعضی وقت‌ها می‌بینیم شاید خیلی اغراق‌امیز و یک مقداری مأیوس کننده است. آمار فروش نسخه‌ای کتاب را داریم.
سوال: الان شما آماری دارید که چقدر افزایش قیمت کتاب در این دو سه سال داشتیم؟
اسماعیلی: بله، ما در این دو سه سال، متوسط چیزی بین ۴۵ تا ۵۵ درصد افزایش قیمت داشتیم.
سوال: در این سه سال؟
اسماعیلی: بله از ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲، حالا سال ۱۴۰۳ که تازه واردش شدیم. حدود ۴۵ تا ۵۰ است. ممکن است کتاب‌هایی که کاغذ خارجی گران‌قیمت استفاده می‌کنند به دلیل افزایش قیمت ارز، آن افزایش بیشتری پیدا کرده باشد ولی الان ما با این کاری که انجام دادیم می‌دانیم، ماهی هزار تن از کاغذ خود را به صورت سهمیه‌ای به ناشرین می‌دهیم، یعنی کاغذ ایرانی می‌دهیم، حالا اگر کسی کاغذ ایرانی استفاده نکند ممکن است برود کاغذ اعلای خاصی بگیرد و ممکن است قیمتش بالاتر رود یا مثلاً کتاب‌هایی که کاغذ‌های ویژه برای کودک نوجوان می‌خواهند.
به ۲ میلیون کارمند دولت یارانه خرید کتاب تعلق خواهد گرفت
سوال: حالا اگر این عدد را قبول کنیم، برنامه دولت برای مدیریت این سیر صعودی چیست؟
اسماعیلی: ما یک بخشی در حوزه مدیریت کاغذ و نشر است، یک بخشی نیروی انسانی است، یک بخشی مال مکان عرضه است. ما همه اینها را در این فضا داریم. ما معافیت‌های فرهنگی در حوزه مالیاتی را گسترش می‌دهیم؛ کار مهمی است. ما بحث یارانه‌های مستقیم‌مان را افزایش می‌دهیم. برای اولین بار در طول تاریخ این ۳۵ دوره سابقه نداشته است؛ امسال دولت تصمیم گرفته به دو میلیون کارمند دولت یارانه مستقیم دهد، یعنی ما همین یارانه‌ای که امروز به دانشجو، طلبه و استاد دانشگاه می‌دهیم، این را یک دفعه به دو میلیون کارمند، یعنی ورود هزار میلیارد پول به این چرخه.
نمایشگاه مجازی، ارسال کتاب بدون هزینه پست
سوال: از چه زمانی عملیاتی می‌شود؟
اسماعیلی: همین الان بستر آن را فراهم کردیم، در همین بستر فضای مجازی روز‌های آینده شروع خواهد کرد ولی سقفش را به این ۱۰ روز نبستیم، چون ممکن است ترافیک بالایی در بحث پست ایجاد می‌شود، تا پایان سال این را تمدید می‌کنیم که هر وقت خواستند بخرند در همین فضای مجازی، با این تفاوت، ما به شما یک خبر خوب دیگر این که مردم تجربه کردند شاید کمتر شنیدند، اگر یک هموطن خوب ما در مثلاً ماکو، چابهار، خرمشهر، سرخس؛ یکی از روستا‌های این شهر‌هایی که از چهار منطقه متفاوت ایران عرض کردم با موبایل خود وارد سامانه کتاب دات آی‌آر شود، در ۱۰ دقیقه می‌تواند کتاب بخرد، با همان گوشی‌اش پرداخت کند با ۳۰ درصد تخفیف و ما در وزارت ارشاد رایگان می‌بریم درب خانه‌اش تحویل می‌دهیم. سال گذشته در نمایشگاه کتاب نزدیک دو میلیون کتاب را رایگان بردیم درب خانه مردم رساندیم. پست؛ رایگان. یعنی ما برای شرکت پست یک یارانه گذاشتیم. تشریف می‌برید نمایشگاه کتاب دست‌تان ممکن است اذیت شود، ما می‌گوییم شما بخرید؛ درب خانه‌تان رایگان تحویل می‌دهیم.
سوال: پیامک‌هایی که دریافت می‌کردیم برخی از چاپخانه‌ها و فعالان حوزه کتاب از کیفیت کاغذ‌های ایرانی گلایه می‌کردند و معتقد بودند که این کاغذ‌ها با این کیفیت دستگاه‌های ما را خراب می‌کند، پاسخ شما به این نقد چیست؟
اسماعیلی: من ادعا ندارم کیفیت در حد مطلوبی است، ولی مثلاً ما در سال ۱۴۰۱ آمدیم کاغذ چهار رنگ ایرانی را رونمایی کردیم که قرآن مجید اولین چاپ با این کاغذ ایرانی چهار رنگ بسیار خوب بود، حتی الان در کاغذ روزنامه که بیشتر مصرفش در کاغذ‌های خارجی است، الان دوستان ما در حوزه تولید داخلی مدعی هستند آن را هم تولید می‌کنند ولی ما باز آن جا داریم یارانه خارجی می‌دهیم.
سوال: می‌پذیریم که در حد ایده‌ال نیست، برنامه شما برای این که این افزایش کیفیت را داشته باشید چیست؟
اسماعیلی: همین مجموعه‌ای که قرار است در شیراز افتتاح شود، اصلاً از چوب نیست.
سوال: مواد اولیه‌اش از چیست؟
اسماعیلی: از ضایعات کاغذ است. اصلاً یک اتفاق بسیار مهمی است.
سوال: حالا کارخانه‌هایی از سنگ داشتیم؟
اسماعیلی: بله، حالا آن سنگ و نیشکر را در خوزستان داریم که به آن صنعت سبز می‌گوییم، در اینجا از ضایعات کاغذ است و این اتفاق مبارکی در بحث محیط زیست است.
سوال: پس برای افزایش کیفیت؛ برنامه دارید؟
اسماعیلی: بله، کاملاً. از ماشین‌آلاتی که در این مجموعه است بازدید کردیم، بسیار فناوری‌های نو آمده، بچه‌های خودمان هم در شرکت‌های دانش‌بنیان وارد این کار شدند، هر روز داریم در این حوزه پیشرفت می‌کنیم.
سوال: می‌خواهید در حد یکی دو مورد مثلاً ارتباط بیشتر نویسنده با ناشران و مردم و حمایت از ناشران خصوصی؛ اگر مطلبی است بفرمایید.
اسماعیلی: ما سامانه‌ای راه انداختیم ابتدائاً باز این جریان رسانه‌ای که بدبین است به اقدامات فرهنگ تلقی‌های دیگری داشتند، سامانه نظارت مردمی؛ الان این سامانه بالاست، این را برای همین ارتباط گذاشتیم، الان هر کتابی که منتشر می‌شود و ما مجوز می‌دهیم می‌توانید وارد آن جا شوید دیدگاه، پیشنهاد و انتقاد خودتان را مطرح کنید. قبلاً یک کتاب می‌خریدید، دسترسی به صاحب کتاب و نویسنده خیلی سخت بود، الان این کار را ما انجام دادیم. کار دست بخش خصوصی است. حمایت ما صد درصدی است یعنی وزارت فرهنگ و دولت کاملاً در خدمت دوستان است.
سوال: تیتروار می‌توانید حمایت‌ها را بفرمایید؟
اسماعیلی: ما الان تسهیلات بانکی‌مان را بسیار در دسترس قرار می‌دهیم، چون اینها اکثراً از ما مطالبه جدی ندارند بندگان خدا، می‌گویند همین اتفاقات عادی رقم بخورد و واقعاً اهل نشر و انتشارات بسیار خودشان هم شخصیت‌های فرهنگی هستند و من همین جا از زحمات تک تک آنها تشکر می‌کنم.
سوال: در اسناد بالادستی، دولت موظف است که برای کتابخانه‌ها؛ کتاب خریداری کند، در نمایشگاه امسال چطور این برنامه را اجرا کردید و از نمایندگان کتابخانه‌ها حمایت شد؟
اسماعیلی: ما در وزارت ارشاد در دو حوزه و بخش مجزا از هم کتاب‌ها را می‌خریم؛ یکی در معاونت فرهنگی ما و دیگری در نهاد کتابخانه عمومی، واقعاً این حمایت گسترده وجود دارد. من همیشه به دوستان‌مان توصیه می‌کنم که چترشان بازتر باشد و اغلب الان به کتابخانه‌های عمومی ما مراجعه کنید که از طریق همین خرید کتاب اتفاق می‌افتد، الان سه هزار و ۸۰۰ کتابخانه عمومی داریم که در اختیار ماست.
سوال: عددی صحبت کنیم؟ مثلاً امسال بودجه‌ای که به این کار اختصاص دادید، نسبت به سال گذشته یا سال‌های گذشته چقدر افزایش داشته است؟
اسماعیلی: من باید یک اعتراف تلخی کنم، ما در حوزه فرهنگ به ویژه کتاب، در این ۱۵- ۱۶ سال تا آغاز دولت، یک وضعیت قهقرایی را تجربه کردیم. سال ۱۳۸۴ اقتصاد کتاب در کشور حدود ۲۵۰ میلیارد بود، وزارت ارشاد ۸۰ میلیارد پول برای مدیریت بازار کتاب داشت. ۲۵۰- ۸۰، سالی که ما شروع کردیم، من وزیر شدم، اقتصاد کتاب نزدیک ۱۱ هزار میلیارد بود، وزارت ارشاد ۳۰ میلیارد برای مدیریت کتاب، یعنی صفر. یک حرکتی در این سال‌ها شکل گرفته بود که حکمرانی فرهنگ از دست دولت خارج شود، از دست دولت خارج شود چه اتفاقی می‌افتد؟ همین کتاب‌های کیفیت پایین و نشریات زرد، کتاب‌های ترجمه‌ای، ما در همین دو سال اخیر این عدد را به نزدیک ۳۰۰ میلیارد تومان افزایش دادیم. امسال به هزار میلیارد داریم می‌بریم و با این کار بسته حمایتی تا دوهزار میلیارد تومان امسال اتفاق خواهد افتاد.
سوال: الان همکاری سایر دستگاه‌ها با وزارت ارشاد در این حوزه چطور است؟ آیا شما اصلاً نظارت می‌کنید، یعنی پیگیری می‌کنید که این بودجه‌ها در آن حوزه‌ای که به هر حال مصوب شده، تخصیص پیدا کند؟
اسماعیلی: دولت سیزدهم یک انقلاب در بودجه فرهنگی ایجاد کرده است. سالی که من وزارت فرهنگ را تحویل گرفتم، بودجه ۱۲۰۰ تا بود، امسال بودجه اصلی‌مان به نزدیک ۲۰ هزار میلیارد رسیده، هزار و ۲۰۰ به ۲۰ هزار، این از کجا تأمین شده؟
سوال: یعنی اگر بخواهیم رُندش کنیم در این سه سال بودجه فرهنگی کشور حدود ۲۰ برابر شده است.
اسماعیلی: در وزارت فرهنگ. چرا این اتفاق افتاد؟ همین یک درصد. ما در بودجه سال ۱۴۰۰ دو درصد مجاز داشتیم، یک ریال شرکت‌های دولتی ندادند، ۱۴۰۱ برای ۱۴۰۲ یک درصد تکلیفی گذاشتیم؛ حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد تومان. امسال آوردیم این عدد را جزو استنکاف گذاشتیم، یعنی چه؟ یعنی اگر ظرف سه ماه هر فصلی ندهند، خزانه مستقلاً بر‌می‌دارد و به نهاد‌های فرهنگی می‌دهد.
سوال: اجرایی می‌شود؟
اسماعیلی: به هر حال این اجرایی‌ترین روش است که من باید از دولت، مجلس، کمیسیون تلفیق و کمیسیون فرهنگی تشکر ویژه کنم. این برای شما در صدا و سیما همین نحو...
سوال: می‌توانیم درخواست کنیم از شما هر سه ماه این گزارش را به مردم بدهید؟
اسماعیلی: حتماً، شفاف است، چون نظام بودجه‌ای که در اتاق شیشه‌ای است، معلوم است، در سامانه‌ها است.
سوال: نه، این که هر دستگاهی به وظیفه خود عمل کرده باشد و هر سه ماه این را تخصیص داده باشد.
اسماعیلی: ما یک جدول ۱۲ داریم در تبصره ۱۳ بند ب، آن‌جا الان تصویب شده، مثلاً ارشاد در خود وزارت تا ۶۰۰۰، ۶۵۰۰، سازمان فرهنگ ما، سازمان سینمایی ما، سازمان صداوسیما، سازمان تبلیغات، حوزه هنری، قرارگاه‌هایی که وجود دارد همه دارند و مشخص است.