رئیس کارگروه مطالعات مناطق بیابانی کشور گفت: سه میلیون هکتار از اراضی شناسایی شده مناطق بحرانی کشور در اولویت احیا است که نقشه‌ها و برنامه هایش آماده شده و برای تسریع اجرای این طرح با استانداران ۱۱ استان کشور مکاتبه شده است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، برنامه مجله کشاورزی رادیو اقتصاد در گفتگویی با علی حاجی بیگلو، رئیس کارگروه مطالعات مناطق بیابانی کشور به موضوع طرح جهادی احیای اراضی در ۱۱ استان بیابانی کشور پرداخت.
سوال: این برنامه جهادی در کدام استانها قرار است اجرا بشود و هدف چه هست؟.
حاجی بیگلو: کشور ما به لحاظ بیابانی در کمربند خشک دنیا واقع شده و خیلی از عرصه‌های کشور‌ها بیش از ۸۰ درصد در زمره قلمرو و اکوسیستم بیابان به حساب می‌آید و شرایط زندگی در بخش‌های بیابانی قطعا سختی‌های خود را دارد، اما می‌شود با یکسری راهکار‌ها و برنامه‌ها از همین پتانسیلی که مناطق بیابانی دارند استفاده کرد، ما در دفتر بیابان چندین مطالعه داشتیم، یکی از آن‌ها شناسایی مناطق بحرانی کشور، مناطقی که در آنجا منابع زیست انسانی، اراضی کشاورزی، راه‌های مواصلاتی خسارت‌هایی وارد می‌شود و ممکن است شرایط زندگی آنجا را سخت‌تر کند در این طرح شناسایی کردیم، سه میلیون هکتار از این اراضی که اولویت داشته باشند چه به لحاظ پراکنش روستایی چه به لحاظ جمعیتی و آن منابعی که انسان‌ها دارند از آن استفاده می‌کنند، این طرح در حال حاضر نقشه و برنامه هایش آماده شده، طی مکاتبه‌ای که وزیر کشور با استانداران ۱۱ استان داشتند جهت تسریع در انجام این پروژه که در واقع اساس اش مردمی محور هست، یعنی تمام این برنامه‌ها از همان خانه اولی که توسط دهیار و بخشدار و مردمان روستا هست، شروع می‌شود و تا آخرین نقطه که حالا می‌آید دراستانداری توسط مراجع بالاتر تصمیم گیری می‌شود برای تامین بودجه و نحوه انجامش، اگر نیاز به اسپانسر‌هایی هست برای این موضوع، قابلیت اجرایی دارد.
سوال: در حال حاضر گفته شده ۳۲ میلیون هکتار از اراضی کشور پوشش گیاهی ندارد، آیا میزان طرحی که حالا در نظر گرفتید، این طرح جهادی را برای احیای اراضی، شامل این زمین‌هایی است که پوشش گیاهی ندارند؟.
حاجی بیگلو: ببینید ۳۲ میلیون هکتار اراضی فاقد پوشش گیاهی هست، یعنی بیابان که در دنیا به عنوان بیابان واقعی می‌شناسند، ما با خیلی از این عرصه‌ها اصلا کار نداریم و نه در اولویت مان هست، چون این‌ها اکوسیستم بیابانی هستند مثل کویرلوت، مثل کویر مرکزی، این‌ها جزو بیابان‌های واقعی هستند که پتانسیل‌های دیگری دارند، از جمله تولید انرژی‌های خورشیدی، انرژی‌های بادی، توسعه گیاهان دارویی، ممکن است جزو این ۳۲ میلیون هکتار باشند، اما خیلی از این بخش‌ها ممکن است جزو این بیابان‌های واقعی ما نباشند یعنی آن چیزی که الان تحت عنوان اکوسیستم و قلمرو بیابان داریم طی مطالعاتی که موسسه تحقیقات جنگل و مرتع انجام شده ۹۰ میلیون هکتار جزو اکوسیستم‌های بیابانی و شکننده داریم که باید برای بهره برداری از آن‌ها براساس پتانسیل شان برنامه ریزی کنیم، چرا که این‌ها خیلی آسیب پذیر هستند و امکان این که خودشان را احیا کنند خیلی سخت هست با توجه به شرایط اقلیمی که کشورمان دارد.
سوال: چند ماه پیش رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفته بود سالانه یک میلیون هکتار بیابان در کشور تولید می‌شود، این طرحی که می‌گویید، درست نقطه مقابلش هست یعنی ما می‌خواهیم علاوه بر این که بیابان زایی را نگذاریم اتفاق بیفتد باید به آن بیابان‌هایی که هست را هم در طرح احیای اراضی به آن‌ها برسیم، آیا این درست است؟.
حاجی بیگلو: بله، منتها توضیح اش اینکه شما هر جور وهر اقدامی هم انجام بدهید، بیابان حذف نمی‌شود، حتی اگر جنگل هم کنید، جنگل تان هم صددرصد موفق بشود باز آن اکوسیستم، اکوسیستم بیابانی است، چون شرایط اقلیمی شان هست، این عرصه‌هایی که طی ۱۰ سال، ما ۱۰ میلیون هکتار طی آن به روز رسانی که نقشه‌های مناطق تحت تاثیرمان انجام شد، به طور متوسط یک میلیون هکتار به مناطقی که ما باید برای مقابله با فرسایش بادی برنامه ریزی کنیم، یعنی شما یک جا دارید که طوفان ماسه می‌آید، راه آهن را می‌پوشاند، اقداماتی که شما انجام می‌دهید، اینجا دیگری است کمی از درجه آن کاسته می‌شود باعث کاهش آسیب نمی‌شود، ولی به محض این که مدیریت را اگر آنجا قطع کنید دوباره این تشدید می‌شود چرا که آن عرصه آن پتانسیل خودش را دارد، هدف ما همین هست، در درجه اول کنترل این مراحل و در درجه دوم اینکه بتوانیم شدت این عرصه‌ها را کم کنیم، ما الان حدود ۱۴ میلیون هکتار کانون بحرانی داریم که از این ۱۴ میلیون هکتار، چهار و یک دهم آنبحرانی هست یعنی با شدت زیاد هست اگر بتوانیم این شدت زیاد را به شدت کم و متوسط برسانیم، می‌توانیم بگوییم که موفق ایم، ولی در عین حال این ۱۴ میلیون هکتار شاید حذف یا کم نشود، سال دیگر شما بگویید که شاید سازمان جنگل‌ها این قدر عملیات انجام نمی‌شود، ولی چرا این سطح‌ها بالا و پایین می‌شود؟ این بیشتر به خاطر این هست که ما داریم مقابله می‌کنیم که درجه شدت این‌ها کمتر بشود، به لحاظ اکوسیستمی هیچ وقت نمی‌توانیم یک قلمرو بیابان را بگوییم خوب این قلمرو بیابان الان شده جنگل، نه، آنجا‌هایی که به صورت طبیعی هست همان صورت طبیعی اش را باید حفظ کنیم، مثل شمال کشورمان، ناحیه جنوب، زاگرس ما و مناطق بیابانی.
سوال: به هر حال ما طرح‌هایی برای جلوگیری از بیابان زایی داریم؟.
حاجی بیگلو: بله سالانه ما برنامه ریزی می‌کنیم براساس آن بودجه‌ای که در اختیار ما می‌گذارند بخشی از این عرصه‌ها را ما کنترل و مدیریت شان می‌کنیم.
سوال: حالا این احیایی که راجع به آن صحبت می‌کنید و در این طرح دیده شده به عنوان یک برنامه جهادی، احیا به چه شکل هست؟.
حاجی بیگلو: برنامه‌هایی که بسته به پتانسیل آن مناطق دارد، این احیا هم می‌تواند نهال کاری باشد، در جا‌هایی می‌تواند بادشکن‌های کوتاه باشد، در بخش‌هایی می‌تواند بادشکن‌های زنده اطراف مزارع باشد به عنوان مثال ما در منطقه جنوب کرمان امسال ۷۰۰ کیلومتر بادشکن پیش بینی کردیم که اگر این اجرایی بشود اولین بار با این سطح در کشور داریم اجرا می‌کنیم، طرح بزرگی است، کل این طرح چهار ساله اش ۸ هزار کیلومتر هست که حدودا ۷۰۰ کیلومتر را سال اول پیش بینی کردیم که ۱۴۰۲ هست، مقدمات آن هم انجام شده و مردمی که راغب بودند، آمدند ثبت نام کردند، مشخص شدند، جلساتی که قرار بوده از آن افرادی که حالا از فرماندار تا بخشدار تا بقیه سطوح برگزار بشود، برگزار شده، بخشی اش تخصیص داده شده که تمام این پول هم تخصیص داده بشود این طرح توی منطقه جنوب کرمان عملیاتی می‌شود که انشاالله موفق هم می‌شود.
سوال: یعنی از طرف حالا دستگاه‌های حاکمیتی اعتبار داده می‌شود به آن افراد؟.
حاجی بیگلو: ما یکی از پروژه‌هایی که توی بیابان اجرا می‌کنیم بادشکن‌های زنده اطراف مزارع هست، یک بخش دیگری هم توی بخش جنگل پیگیری می‌شود بخش زراعت چوب هست گونه‌هایی که انتخاب می‌کنند، گونه‌هایی هست که در آینده تضمینی از این‌ها خریداری می‌شود، با سرمایه گذاران هم صحبت شده که توی آن منطقه قرار است کارخانه‌ای زده بشود، که این کارخانه هر چوبی که قرار هست مردم بفروشند، دیگر خارج از آن منطقه نرود برای خود مردم همان منطقه باشد که این بحث‌هایی حالا ممکن است این وسط واسطه‌هایی بخواهند بیایند از مردم با قیمت‌های کمتری بگیرند هست، توی خود همان منطقه جیرفت این راه اندازی بشود که در آینده یک سودی هم عاید مردم هم بشود، هرچند که یک وام‌هایی هم برای استقبال مردم از طرح بادشکن زنده اطراف مزارع در نظر گرفته شده است.
سوال: بحث آب اینجا مطرح می‌شود، چون این طرح‌هایی که شما می‌گویید بخشی از آن نیاز به آب دارد، این تامین آب به چه صورت انجام می‌شود؟.
حاجی بیگلو: خیلی از این‌ها آب دارند، همان آبی که استفاده می‌کنند برای زمین‌های کشاورزی شان، چون گونه‌هایی هستند که آنجا دارد از سالیان سال، یک بار این طرح در سال ۷۰ اجرا شده و یک بار هم الان دارد آنجا توسعه پیدا می‌کند، با همین گیاهان مناطق بیابانی که نیاز آبی کمی دارند یعنی تا سه سال این‌ها را آبیاری کنید این‌ها خودشان را می‌توانند توی شرایط اکوسیستمی و اقلیمی سرپا نگه دارند با همان اندک آب بارندگی هم که در سال دارند می‌توانند زنده مانی کنند، بحران کشورمان در تابستان هست شاید خیلی از اقلیم‌های بیابانی در تابستان بارندگی دارند، ولی کشور ما متاسفانه بارندگی تابستانه خیلی کم است که ما حفاظت از گونه‌های بیابانی را بیشتر تمرکز می‌گذاریم توی تابستان که اگر قرار است آبیاری بشود، بیشتر تو این فصل بشود، تو بقیه فصل‌ها خوشبختانه الان بارندگی ما برای گیاهان بیابانی به حالت نرمال هست.
سوال: از لحاظ زیست محیطی، چون این مناطقی که حالا مثل کرمان، مناطق خشکی هستند یا سیستان و بلوچستان که مرتبا دچار آلودگی شدید هوایی هستند که تنفس را برای مردم مشکل می‌کند، چقدر این کمک می‌کند که این مشکل کمتر بشود؟.
حاجی بیگلو: مشکلی که حالا دراین مناطق داریم خیلی وسیع‌تر از اقداماتی است که ما داریم انجام می‌دهیم، یعنی یک طرح خیلی عظیمی و هزینه خیلی زیادی می‌خواهد، ولی پروژه‌های بیولوژیک عملا آنجا شاید دیگر پاسخگو نباشد، چون طرح خیلی وسیع هست، ما هم بحث بادشکن‌های کوتاه هست، بازدید‌هایی داشتیم از پروژه‌های موفق بقیه کشور‌ها به خصوص چین، درصد خیلی وسیعی این پروژه‌های بادشکن کوتاه خیلی تاثیر گذاشته روی تثبیت این عرصه ها، با هزار هکتار دو هزارهکتار احیای اراضی زمانبر خواهد شد، شاید بگویم ما موفق‌ترین کاری که توی بخش بیابان به لحاظ وسعت انجام دادیم، سال ۹۵ خوزستان که ۲۰ هزار هکتار عرصه را توانستیم عملیاتش را شروع کنیم که این برای سطح خیلی وسیعی هست و یک انسجام همگانی را می‌خواهد، اگر می‌خواهیم کاری برای دوستان انجام بدهیم، یک ستاد همگانی می‌خواهد مثل ستاد احیای دریاچه ارومیه، یک زمانی فعال بود، خیلی پروژه‌های خوبی اجرا شد، اما دارد روز به روز به فراموشی سپرده می‌شود، درسیستان و بلوچستان هم، چون خیلی از این بخش‌ها خارج از کشور هست یعنی ورودی باد‌های ۱۲۰ روزه از افغانستان هست، کمی آنجا برای ما مدیریت را سخت می‌کند، اما پروژه‌هایی مثل مالچ سنگریزه‌ای آنجا خیلی می‌تواند کمک کند، چون خود کف هامون را که بازدید داشتیم دیدیم به صورت سنگفرش درآمده، این را می‌خواهم بگویم که راهکار هست برای تمام این‌ها منتها می‌طلبد که یک نگاه ملی به این مناطق بشود و خیلی احتمال بیشتری از اینی که ما داریم انجام می‌دهیم نیاز هست.
سوال: یکسری اراضی هستند که این‌ها را مثلا سازمان منابع طبیعی به عنوان اراضی موات می‌شناسد، این‌ها با بیابان متفاوتند، نگاه دستگاه حاکمیتی به این دو چه جوری هست آیا اجازه می‌دهند افرادی بروند همین اراضی را که تحت مدیریت منابع طبیعی هستند آن‌ها را به شکل دیگری که بتواند از آن بهره برداری در جهت تامین امنیت غذایی انجام بشود استفاده بکنند یا نه؟.
حاجی بیگلو: به لحاظ قانونی، قانونی داریم تحت عنوان اجاره دادن به بخش؟ مردمی؟ ماده ۳ قانون حفاظت و بهره برداری، به این صورت که اگر کسی طرحی داشته باشد و بخواهد از عرصه‌های منابع طبیعی یک بهره برداری داشته باشد، یک حق و حقوق عرفی باید به دولت پرداخت کند و آن سود و موارد دیگری که می‌خواهد از عرصه داشته باشد می‌تواند استحصال بکند، اما این عرصه‌هایی که الان به همین صورتی که گفتید موات هست، هیچ تولیدی ندارد درآنها، ما بار‌ها شاهد بودیم که در عرصه‌هایی که تولیدش صفر بوده، حتی پتانسیل تولید تا ۵۰۰ کیلوگرم علوفه خشک را دارد یعنی نشان می‌دهد حداقل برای توسعه دام‌های پرواری، می‌شود یک برنامه ریزی روی این‌ها برای تولید علوفه کرد، خیلی از این‌ها برای توربین‌های بادی و انرژی‌های خورشیدی پتانسیل خوبی دارند، می‌شود از آن‌ها استفاده کرد که هم عرصه تثبیت می‌کند از آن گرد و غبار و هم می‌تواند پتانسیل‌های خوبی داشته باشد توی کشور‌های دیگر خوب استفاده کردند، حالا بازدیدی هم که داشتم علاوه بر این که این پنل‌های خورشیدی را زده بودند، در زیر پنل‌ها هم کشاورزی گیاهان بومی و صنعتی را داشتند که خیلی به اقتصاد آن فردی که سرمایه گذاری کرده بود کمک کرده بود، این‌ها باید کسانی بیایند جلو که بتوانند از عهده این کار‌ها بربیایند، مشاورینی داشته باشند، بازدید‌هایی داشته باشند، از کشور‌هایی که موفق بودند که سرمایه شان هدر نرود.
سوال: می‌خواستم به این نکته برسیم که پتانسیل خیلی چیز‌ها را در کشور داریم، توانمندی زیاد و امکانات فراوانی هست که متاسفانه از آن‌ها استفاده نمی‌کنیم و اگر حالا جریان حاکمیتی به این نقطه برسد که نیاز داریم از این منابع مان به هر شکلی که هست، حتی آن زمین‌هایی که به اسم موات شناخته می‌شود به درستی مدیریت بشود و استفاده بکنیم، چقدر اشتغال ایجاد می‌شود، چقدر حتی ممکن است صادرات بشود، ارزآوری داشته باشد، می‌تواند تامین کننده مواد غذایی و نعمت بیشتر برای مردم کشورمان باشد و همه این‌ها جنبه‌های مثبتی هست که امیدواریم شناسایی و از آن استفاده بشود.