آرامش روان با حفظ اندوخته های معنوی رمضان

به گزارش خبرگزاری صداوسیما؛ مرکز سمنان  باتوجه به این همه آثار و برکات که پیشوایان دینی ما برای ماه رمضان برشمرده اند، بدون شک پس از پایان این ماه مبارک باید جهشی رو به جلو داشته باشیم و برکات و فیوضاتی که در این ماه برای خود اندوخته ایم حفظ کرده و حتی افزایش دهیم و حداقل تا سال آینده خود را بیمه کنیم.
امام محمدباقر (ع) در روایتی فرموده اند: «..‌ای بندگان خدا، شما را مژده باد که پروردگار از گناهانتان درگذشت و توبه شما را پذیرفت. پس آگاه باشید و ببینید که]پس از ماه رمضان که گویا تولدی دوباره یافته و زندگی را از نو آغاز می‌کنید چگونه خواهید بود.» 
اما راهکارهایی که چگونه می‌توان این آثار ارزنده را حفظ کرده و ارتقا بخشید؟ در پنج گام تدوین شده است. 

یاری خواستن از خدا

در ماه رمضان آموختیم که کار‌ها را با یاد و نام خدا آغاز کنیم. اکنون نیز که می‌خواهیم چنین کار بزرگی را انجام دهیم، باید نام خدا را بر زبان آورده و با توکل بر او، از خداوند بخواهیم که ما را در انجام این مهم توفیق داده و یاری کند.

برنامه ریزی

یکی دیگر از آموزه‌های مهم ماه رمضان نظم است؛ دقت و حساسیت فراوان در آغاز و پایان ماه، هماهنگی آغاز و پایان روزه با طلوع فجر و غروب خورشید و زمان بندی مستحبات در ساعت‌های مختلف شبانه روز، همه و همه نظم و برنامه ریزی را به ما می‌آموزند. گرچه نظم و هماهنگی از مجموعه هستی هویداست، اما در این ماه با برهم زدن برخی از عادت‌ها و اجرای نظمی نوین، به خوبی درک می‌کنیم که برنامه ریزی و تغییر عادت‌ها امکان پذیر است.
ما نیز با نظمی که از ماه رمضان آموخته ایم، باید برنامه جامع و منسجمی را طراحی کنیم و بکوشیم تا از این رهگذر عادت‌های پسندیده را تقویت و هماهنگ کرده و عادت‌های ناپسند را به تدریج از خود دور کنیم و به این وسیله هر روز سال را برای خود به روز‌های ماه رمضان تبدیل کنیم.
این برنامه که با پایان یافتن ماه رمضان آغاز شده و تا ماه رمضان آینده ادامه می‌یابد، باید چند ویژگی را دارا باشد:

جامعیت: برنامه ریزی باید جامع و در برگیرنده ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی باشد؛ هم جنبه‌های عبادی و معنوی را شامل شود، هم کار و اشتغال روزانه را در برگیرد و هم به ورزش و تندرستی توجه کند. به این منظور باید لیستی از کلیات مهمترین فعالیت‌های یک ساله خود را تهیه کنیم.

هدفدار بودن: اصولا هر برنامه ریزی که هدف گذاری مشخصی نداشته باشد، نمی‌تواند چندان دوام بیاورد، زیرا هدف گذاری، ایجاد انگیزه می‌کند و انگیزه قوی برای اجرای برنامه، الزامی است. اهداف را می‌توان در سه سطح کوتاه، میان و بلندمدت سامان داد و برای این کار نیز می‌بایست فهرستی از اهداف هر سطح تهیه نمود.

واقع بین و معقول باشد: اجرایی بودن برنامه وابستگی زیادی به این عنصر مهم دارد که هم در مرحله هدف گذاری و هم در مرحله تنظیم مواد برنامه، باید مورد توجه قرار گیرد.

انتظارات بالا و توقعات بی جا داشتن از خود، ممکن است اجرای برنامه را با چالش مواجه کند. هم چنین اهداف و برنامه‌های بسیار ساده و پیش پا افتاده، اثر بخشی و کاربرد لازم را ندارد.

گذشته از این ویژگی‌های کلی و نیز برخی جزئیات و ابعادی که عمومیت ندارد و هر فرد باید براساس موقعیت ها، شرایط و توانایی‌های خود، آن‌ها را مورد توجه قرار دهد، در بعد معنوی و تربیتی این برنامه-توجه به محور‌های زیر ضروری است: 

قرآن

ماه رمضان فرصتی طلایی بود که کتاب آسمانی خود را بیش‌تر بشناسیم و با آن بیشتر مانوس شویم. همه ما خوب می‌دانیم که گوش جان سپردن به کلام خدا نباید محدود به این ماه باشد؛ چرا که قرآن کتاب عبرت آموز و برنامه زندگی است، اما پس از پایان ماه ضیافت الهی به دلیل نداشتن برنامه، کمتر توفیق بهره مندی از آن را می‌یابیم؛ بنابراین اولین محوری که در برنامه یک ساله خود باید به آن توجه کنیم، تلاوت روزانه آیاتی از قرآن با عنایت به ترجمه و مفهوم آن هاست.
بهترین راه این است که در ماه اول برنامه، روزانه نیم صفحه از قرآن را با ترجمه بخوانیم و پس از آن، هر ماه، نیم صفحه و سپس یک صفحه به این میزان بیفزاییم. ناگزیر به آیاتی برخورد خواهیم کرد که مفهوم آن را حتی از روی ترجمه به خوبی درنمی یابیم، چاره این است که آدرس آن آیه را یادداشت نموده و در فرصت مناسب به تفاسیر فارسی مراجعه کنیم.
با این کار انس خود را با قرآن در طول سال حفظ و تقویت نموده و زمینه را برای بهره برداری هر چه بیش‌تر و عمل به دستورات نورانی آن فراهم می‌آوریم.

نماز

بیدار شدن در سحر‌های ماه رمضان فرصتی ویژه به دست می‌داد تا پس از شنیدن نوای ملکوتی دعای سحر و اذان صبح، نماز خود را در اول وقت و در مسجد محله به جماعت به جا آوریم. هم چنین تمرین کردیم که با وجود تحمل ساعت‌ها تشنگی و گرسنگی، پس از افطار با مقداری خرما، نماز مغرب و عشا را نیز در اول وقت بخوانیم.
ائمه معصومین (ع) سفارشات بسیاری بر خواندن نماز در اول وقت، به جماعت و در مسجد داشته اند که از آن جمله می‌توان به روایتی که از امام رضا (ع) نقل شده اشاره نمود: «.. والصلاه فی اول الوقت افضل»؛ نماز در اول وقت آن بهتر است. ۲ اهمیت نماز اول وقت تا جایی است که علی بن ابراهیم قمی به سند خود از امام صادق نقل کرده که: منظور از کسانی که خداوند آن‌ها را چنین نکوهش فرمود: «فویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون» ۳ کسانی هستند که نماز را بدون عذر شرعی از اول وقت به تأخیر می‌اندازند. 
همچنین درباره همسایگان مسجد فرموده اند که مکروه است بی جهت نماز‌های خود را در مسجد به جا نیاورند. ۵
سزاوار است ما که خود را پیروان ایشان می‌دانیم، به سفارشات آن‌ها جامه عمل پوشانده و در تمام سال بکوشیم هرجا که هستیم، به نماز نگوییم کار داریم، بلکه به کار بگوییم وقت نماز است و در اول وقت وضو گرفته و نماز خود را در هر وعده، به جماعت و در مسجد، به جا آوریم.
با این کار‌های ساده می‌توانیم ثواب نماز خود را صدچندان کرده و به آسانی رضایت خداوند منان را به دست آوریم و اسباب آرامش روانی خود را نیز فراهم کنیم.

 ترک گناهان و عادات ناپسند
ماه رمضان به ما آموخت که چه آسان و فقط با اراده و تمرین می‌توانیم عادت‌های مختلف خود را تغییر دهیم. تا پیش از این ماه، سه وعده در روز غذا می‌خوردیم و بین این وعده ها، ممنوعیتی برای خوردن و آشامیدن وجود نداشت.
اما در ماه رمضان، آموختیم که با حذف یک وعده غذایی و چند ساعت پرهیز از خوردن و آشامیدن از سحر تا افطار- نه تنها می‌توان عادی زندگی کرد بلکه می‌توان سالم‌تر زیست و به علاوه فرصتی برای کار‌های دیگر ذخیره کرد.
در این تمرین یک ماهه، کوشیدیم که با هوای نفس خود مبارزه کنیم و نه تنها از خوردن و آشامیدن بپرهیزیم که دست و پا، چشم، گوش، زبان و سایر اعضای بدن خود را از پیروی هوای نفس و انجام آن چه خدا نهی فرموده، بازداریم.
انسان معصوم نیست و ناگزیر دچار خطا و لغزش می‌شود، اما باید کاری کرد که این خطا و لغزش اولا به حداقل برسد و در ثانی موجب دور شدن از خدا و قساوت قلب نگردد.
راه اول، اراده و تمرین است؛ اراده ترک گناه و تمرین تدریجی پرهیز از گناهانی که به آن‌ها دچار هستیم و چاره دوم، توبه واقعی و طلب آمرزش حقیقی به محض لغزش و ارتکاب گناه است.
به عنوان مثال باید طوری برنامه ریزی کنیم که در ماه اول یکی از مهم‌ترین گناهانی را که به آن مبتلا هستیم، اندک اندک از خود دور کنیم و سپس گناه دیگر. به این ترتیب طی یک سال دست کم دوازده گناه مثل غیبت و دروغ و لقمه ناپاک و... را از خود دور کرده ایم و به همین نسبت به خدا نزدیک‌تر شده ایم.
‌می‌توانیم جریمه‌ای برای خود درنظر بگیریم (مثلا مقدار معینی صدقه برای فقرا) که در صورت مرتکب شدن گناه مورد نظر، با پرداخت آن خود را تنبیه کرده و در ترک آن بیش از پیش بکوشیم.
به یاد داشته باشیم که هرگز گناهی را کوچک نشماریم چرا که طبق روایات ائمه اطهار (ع)، کوچک شمردن، گناه صغیره را به گناه کبیره تبدیل می‌کند. هر گناه هرچند هم که کوچک باشد، سرپیچی از فرمان خالق و پروردگار است و بی توجهی به نعمت‌های او، پس هرگز گناهی را کوچک نشماریم و البته از رحمت و مغفرت خداوند نیز مأیوس نباشیم که یأس از رحمت الهی گناه کبیره است.
افزون بر این برخی از اخلاق ناپسند مثل عصبانیت زودهنگام (تند مزاجی)، گوشه گیری، حسادت، ناشکری، بی احترامی و بی توجهی به پدر و مادر و... را به همین روش می‌توانیم از خود دور کنیم و زنگار هرگونه بدی و پلیدی را از لوح دل بزداییم.

انجام واجبات و نهادینه کردن اخلاق نیک

یک ماه روزه گرفتن برای انجام فرمان الهی، زمینه‌ای بسیار مناسب ایجاد می‌کند که به دستورات و واجبات خداوند بیش از پیش اهمیت داده و تلاش کنیم هر آن چه را خداوند از ما خواسته به خوبی انجام دهیم. شاید تاکنون- خدای ناکرده- نسبت به برخی از واجبات، بی توجه بوده ایم، واجباتی مانند خمس، زکات، حج و مانند آن همان قدر اهمیت دارند که نماز و روزه مهم هستند. پس از هم اینک باید توجه به آن‌ها را در برنامه خود بگنجانیم و از جبران گذشته نیز غفلت نکنیم.
به علاوه می‌توانیم اندک اندک، اخلاق نیک و عادات پسندیده را تمرین کرده و در وجود خود نهادینه کنیم. خوش اخلاقی، صبر و شکیبایی، توجه به مستمندان و یاری آنها، رعایت عدالت و برابری بین اعضای خانواده و زیردستان، صله رحم و... از جمله اخلاق پسندیده به شمار می‌روند.
در مجموع می‌توان گفت: ابتدا باید نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی و فهرست کنیم و سپس برای حذف تدریجی نقاط ضعف و تقویت گام به گام نقاط قوت، برنامه ریزی کنیم.

دعا و نیایش

نیایش یکی از زیباترین جلوه‌های رابطه معنوی انسان با خداوند است که به ویژه در ماه رمضان رنگ و بویی تازه یافته و حضور بسیار پررنگی در زندگی روزه داران پیدا می‌کند.
انسان همواره حرف‌ها و راز‌هایی دارد که کسی را برای بازگویی آن‌ها امین نمی‌یابد. همین باعث می‌شود که این ناگفته‌ها در ناخودآگاه ذهن انباشته شود و گاهی به شکل عقده و افسردگی خودنمایی کند.
به جرأت می‌توان گفت تنها کسی که به سادگی و بااطمینان کامل می‌توان این راز‌های نگفتنی را با او در میان گذاشت و از او یاری خواست، خداوند است. او که خود بر همه چیز آگاه است، ولی در هر زمان و مکان پی برده می‌توان با او سخن گفت و مناجات کرد. افزون بر این دعا سلاح مؤمن در برابر مشکلات و شیطان پلید است که به هیچ روی نباید از آن غافل شد.
این انس با خدا و دعا و نیایش را که در ماه رمضان جلوه‌ای ویژه می‌یابد، باید در تمام لحظات و روز‌های سال پاس داشت. معصومین (ع) برنامه ریزی بسیار زیبایی برای دعا و نیایش در لحظات مختلف شبانه روز رمضان داشته اند که ما باید از این برنامه الگو برداشته و در تمام روز‌های سال، مناجات با خدا را در برنامه‌های خودمان جای دهیم.
برای شروع می‌توان طوری برنامه ریزی کرد که حداقل پنج دقیقه پس از هر نماز، با پروردگار خود خلوت کنیم. پس از چند هفته می‌توان این مدت را افزایش داد و نیز دوره‌های چهل روز خواندن دعای روز‌های هفته، مناجات امیرالمؤمنین (ع) در مسجد کوفه و نیز دعا‌های کوچک صحیفه سجادیه (با توجه با معانی آنها) را در برنامه گنجانید. همچنین می‌توان زمانی را برای خواندن دعای کمیل در شب‌های جمعه، در نظر گرفت.
نقش روز‌های خاص مثل دهه اول ذیحجه، شب و روز عرفه و اعیاد فطر و قربان و غدیر، نوروز، هفدهم ربیع الاول، سیزدهم تا پانزدهم رجب و نیمه شعبان، در این برنامه ریزی معنوی نباید فراموش شود.

توسل به ائمه معصومین (ع)

خداوند در قرآن می‌فرماید: «یا ای‌ها الذین آمنوا اتقوا الله و ابتغوا الیه الوسیله» ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا بترسید و به خدا توسل جویید.
پیشوایان دین این گونه به ما آموخته اند که برای درخواست حاجت‌های مادی و معنوی و نیز نزدیک شدن به خدا می‌توانیم آن‌ها را به درگاه خدا واسطه قرارداده و خدا را به حق آنان قسم دهیم تا خداوند نیز به خاطر آن بزرگواران به ما نیز عنایتی فرموده و خواسته هایمان را برآورده نماید.
برای شروع می‌توان دوره‌های چهل روزه نماز امام زمان ، زیارت عاشورا، دعای توسل و... را در برنامه جدید در نظر گرفت. در گام‌های بعدی می‌توان زمانی را برای رفتن به اماکن متبرکه (امام زادگان و...) و هم چنین خواندن نماز جعفر طیار در روز‌های جمعه اختصاص داد.
البته باید توجه داشت که این گونه مستحبات با وجود اهمیتی که دارند و فرصت کمی که در صورت برنامه ریزی از ما می‌گیرند، هرگز نباید به واجبات لطمه‌ای وارد کنند و در این صورت باید برنامه را اصلاح نمود.

 گسترش دانسته‌های دینی

بی تردید شناخت صحیح، زیربنای عمل صحیح و صالح و عمل صالح رکن سهم سعادت است. ماه رمضان فرصتی بود که از طریق شنیدن سخن سخنوران و کارشناسان دینی در لحظات سحر، افطار و ... بر حجم و ژرفای معلومات دینی خود بیافزاییم.
این کار شایسته را پس از ماه مبارک و در طول سال می‌توانیم به همین روش و یا از راه خواندن کتاب‌ها و مقالات مناسب دنبال کنیم. مراجعه و مطالعه رساله مرجع تقلید و پرسش از کارشناسان نیز روش‌های مناسبی برای گسترش معلومات دینی است.

عهد و پیمان

پس از این که ظرف چند روز، برنامه‌ای برای یک سال آینده خود تدوین و طراحی کردیم، باید با خدای خود پیمان ببندیم که تا آن جا که می‌توانیم بر اجرای آن ایستادگی کنیم.

اراده

در ماه رمضان تقویت اراده را تمرین کردیم و دیدیم که اگر بخواهیم و از خداوند یاری بجوییم، می‌توانیم کار‌های دشواری را انجام دهیم؛ تحمل چندین ساعت گرسنگی و تشنگی و نگه داشتن سایر اعضای بدن از نافرمانی خدا، کار‌هایی مهم است که در ابتدا دشوار می‌نمود، اما با توکل برخدا و اراده آهنین خود، به انجام آن‌ها توفیق یافتیم. اینک با پروردگار خود پیمان بستیم، باید اراده کنیم که بر پیمان خود استوار و وفادار بمانیم.

 اخلاص

در ماه رمضان تقویت اراده را تمرین کردیم و دیدیم که بخواهیم و از خداوند یاری بجوییم، می‌توانیم کار‌های دشواری را انجام دهیم؛ تحمل چندین ساعت گرسنگی و تشنگی و نگه داشتن سایر اعضای بدن از نافرمانی خدا، کار‌هایی مهم است که در ابتدا دشوار می‌نمود، اما با توکل برخدا و اراده آهنین خود، به انجام آن‌ها توفیق یافتیم. اینک که با پروردگار خود پیمان بستیم، باید اراده کنیم که بر پیمان خود استوار و وفادار بمانیم.
پیامبر گرامی اسلام «من اخلص لله اربعین یوما، فجرالله ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه» ؛ هر فردی چهل روز (همه کار‌های خود را) با اخلاص و تنها برای خدا انجام دهد خداوند چشمه سار‌های حکمت را از دل بر زبانش جاری می‌سازد.
اگر در انجام موارد یاد شده، اخلاص و قصد قربت داشته باشیم و تنها برای رضای پروردگار انجام دهیم، نورانیت و معنویت سراسر وجودمان را فراخواند گرفت و چشمه‌های حکمت و معرفت در درونمان جاری خواهد شد و مشمول رحمت و پاداش الهی خواهیم شد.
وضو داشتن آغاز کردن کار‌ها با نام و یاد خدا، یاری خواستن از او و احساس حضور خداوند در لحظه لحظه زندگی، در این راه به ما کمک می‌کند.