افراد به‌راحتی می‌توانند با رعایت صحیح بهداشت دهان و دندان‌ها، دچار عفونت‌های لثه‌ای و مشکلات دندانی مانند پوسیدگی نشوند.
اهمیت بهداشت دهان و دندان در اسلام
«مسواک‌زدن اقتضای فطرت انسان است.»
این گفته پیامبر اکرم(ص)، تنها حدیث اولیای ما در توصیه مومنان به مسواک زدن نیست. پیامبر و ائمه ما در میان گفته‌های خود مسلمین را به رعایت بهداشت و نظافت توصیه کرده‌اند.
جست و جویی ساده در کتاب‌های دینی و حدیث شما را به انبوهی از احادیث می‌رساند که در آن‌ها به رعایت بهداشت دهان و دندان و مسواک زدن توصیه شده است. محتوای بیشتر این احادیث برای ما کاملا بدیهی به نظر می‌رسد، اما برای اقوام عرب در هزار و پانصد سال پیش کاملا آموزشی و مفید فایده بوده است. این احادیث علی‌رغم متن ساده توصیه‌های مفیدی در خود دارند که بسیاری از آن‌ها امروزه نیز از زبان دندان‌پزشکان و البته به گونه‌ای دیگر به بیماران توصیه می‌شوند.
اهمیت بهداشت دهان و دندان در سلامتی
عفونت‌های لثه‌ای و دندانی را نباید کم‌اهمیت دانست؛ چراکه عفونت‌های مربوط به لثه‌ها و دندان‌ها محدوده به دهان نشده و ممکن است از طریق خون، به قسمت‌های دیگر بدن مانند قلب رسیده و باعث آسیب‌دیدگی سایر قسمت‌های بدن شوند.
برای داشتن دندان‌هایی سالم، مراقبت صحیح از دندان‌ها باید از همان ابتدای زندگی آغاز شود؛ لذا نقش پدر و مادر کودک در آموزش رعایت بهداشت دهان و دندان به فرزند بسیار بااهمیت است. لازم است افراد در هر سنی با داشتن دندان‌های طبیعی یا دندان‌های مصنوعی و یا حتی باوجود مشکل بی‌دندانی، بهداشت دهان و دندان را رعایت کنند.
شاید امروزه توجه به‌ظاهر، تیپ و لباس‌ها بیشتر از دهان و دندان شده است! اما فراموش نکنید دهان پاکیزه و دندان‌های سالم مطلوبیت از زندگی و لذت خوردن و آشامیدن که نیاز اولیه و ضروری شما است را چند برابر می‌کند.
اهمیت دادن به بهداشت دهان و دندان به دلایل زیر بسیار حائز اهمیت است:
جلوگیری از رشد باکتری‌ها دردهان
جلوگیری از پوسیدگی و از بین رفتن دندان
جلوگیری و رفع بوی بددهان
جلوگیری از لزوم هزینه پزشکی بالا
ظاهر زیبا، کمک و اصلاح طرح لبخند
عدم دورگیری دوستان و آشنایان از شما
جلوگیری از ایجاد بوی بددهان بعد از کاشت دندان
سلامت دهان و دندان با چه بیماری‌هایی ارتباط مستقیم دارد؟
تحقیقات نشان می‌دهد که عدم رعایت بهداشت دهان و دندان می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی، التهاب غشای داخلی قلب، تولد زودرس جنین و کم وزن شدن نوزاد بعد از تولد را افزایش دهد. باکتری‌های موجود در دندان پوسیده وارد جریان خون می‌شوند و سبب ایجاد نوعی عفونت تهدیدکننده زندگی در دریچه‌های قلب می‌شوند.
چرا افراد مبتلا به دیابت باید بیشتر به بهداشت دهان و دندان توجه کنند؟
ابتلا به دیابت روی توانایی بدن برای مبارزه با باکتری‌ها مؤثر است. در واقع افرادی که به دیابت مبتلا هستند بیشتر در معرض ابتلا به عفونت‌های دهان و بیماری‌های لثه قرار دارند و از همین رو باید با کنترل سطح قند خون و رعایت بهداشت دهان و دندان از بروز مشکلات جدی جلوگیری کنند.
عدم رعایت بهداشت دهان و دندان در دوران بارداری چه عوارضی دارد؟
رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان در دوران بارداری می‌تواند منجر به زایمان زودرس و وزن کم نوزاد در زمان تولد شود.
مشکلات احتمالی
دهان شما مانند هر قسمت دیگر بدن شما است. اگر از آن به خوبی مراقبت کنید، به احتمال زیاد مشکلات کمتری برایتان ایجاد می‌کند و ترفند مورد نیاز برای حفظ سلامتی عالی، مراقبت و نگرش عملی است.
با مراقبت از دندانهایتان سلامتی خود را تضمین می‌کنید
متخصصین دندانپزشکی توصیه می‌کنند حداقل دو بار در سال برای معاینه به دندانپزشکی مراجعه کرده و در مورد مراقبت از دندان‌ها و بهداشت دهان مطالبی بدانید تا بتوانید از بروز هرگونه مشکل برای دندانهایتان پیشگیری کنید.
چرا بهداشت دهان و دندان مهم است؟
وجود دندان‌های سالم و ترمیم‌های دندان که مدت طولانی دوام خواهند داشت (پرکردن دندان، روکش کردن دندان، بریج دندان، دندان مصنوعی، ایمپلنت دندان و غیره) رابطه مستقیم با رعایت منظم و مرتب بهداشت دهان و دندان دارد.
اقدامات لازم و مستمر برای حفظ سلامتی
اقداماتی که به منظور رعایت بهداشت دهان و دندان به منظور جلوگیری از پوسیدگی، بیماری‌های لثه، ورم و التهاب لثه و خرابی دندان انجام می‌شوند شامل موارد زیر هستند:
مسواک زدن، خلال یا نخ دندان، دهانشویه، مراجعه دوره ای به دندانپزشک
حداقل یک سوم مواردی که بزرگسالان دندان‌های خود را از دست می‌دهند به‌علت وجود بیماری‌های پوسیدگی دندان و عوارض آن‌ها است.
پوسیدگی دندان رایج‌ترین بیماری است.
پوسیدگی باعث مینرالیزه شدن استخوان و خرابی بافت‌های سخت دندان می‌شود که در صورت درمان نشدن می‌تواند تغییرات غیر قابل بازگشتی در ساختار دندان ایجاد کرده و همچنین باعث عفونت بافت‌های اطراف و در نهایت از دست دادن دندان شود.
رعایت بهداشت صحیح دهان و دندان پیش نیاز بازسازی موفق ایمپلنت دندان است.
علاوه بر این، تخصصی‌ترین و گران قیمت‌ترین ترمیم‌ها نیز در صورت عدم رعایت صحیح بهداشت دهان و دندان به زودی از بین خواهند رفت. به عبارتی، بهداشت ضعیف دهان و دندان می‌تواند تا حد زیادی منجر به خرابی شود.
در صورت رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان چه مشکلاتی پیش خواهند آمد؟
پس از هر وعده غذایی، پلاک دندان روی سطح دندان‌ها، لثه‌ها یا پروتز‌های دندان، مخصوصا نزدیک حاشیه‌ی لثه‌ها جمع می‌شوند. پلاک دندان یک بیوفیلم یا فیلم زیستی است که معمولا به رنگ زرد روشن بوده و به طور طبیعی توسط باکتری‌های موجود در دهان که سعی دارند خود را به سطح نرم دندان برسانند گسترش می‌یابد. پلاک پناهگاهی برای میکروارگانیسم‌های دهانی است و در حفره دهانی رشد می‌کند تا زمانی که بتواند به شکل یک سنگ معدنی (که به نام رسوب نیز معروف است) در آید.
معمولا، دندانپزشک‌ها توصیه می‌کنند که دندان‌ها حداقل دومرتبه در سال به طور تخصصی جرم‌گیری شود. جرم‌گیری تخصصی شامل پوسته پوسته کردن یا تراشیدن دندان، براق کردن دندان و سپس فلوراید تراپی است.
در مدت زمان میان دو جرم گیری تخصصی (که بسیار موثر است)، رعایت بهداشت دهان و دندان برای پیشگیری از رشد پلاک و رسوبات ضروری است، زیرا پلاک و رسوبات باعث ایجاد مشکلاتی که در بالا ذکر شد می‌شوند.
روش‌های مختلف رعایت بهداشت دهان و دندان
مسواک زدن مهمترین عمل برای رعایت بهداشت مناسب دهان و دندان است. تحقیقات پزشکی جدید نشان داده‌اند که مسواک زدن صحیح از ایجاد پوسیدگی، بیماری پریودنتال (التهاب و عفونت لثه و استخوان‌های اطراف فک) و یا بیماری‌های لثه که باعث از دست رفتن دندان می‌شوند، جلوگیری می‌کند.
مسواک زدن صحیح
مسواک زدن صحیح حداقل ۲ دقیقه وقت می‌گیرد. باید به خط لثه، قسمت‌های غیر قابل دسترس عقب دندان‌ها و قسمت‌های اطراف پرشدگی‌ها، تاج دندان‌ها و دیگر قسمت‌های پر شده توجه ویژه داشت. دندان مصنوعی‌های متحرک را باید برداشته و جداگانه تمیز کرد.
سطح خارجی دندان‌های بالا و سپس سطح خارجی دندان‌های پایین را تمیز کنید.
سطح داخلی دندان‌های بالا و سپس سطح داخلی دندان‌های پایین را تمیز کنید.
قسمت‌هایی از دندان که با آن‌ها غذا جویده می‌شود را تمیز کنید.
برای اینکه هنگام تنفس احساس تازه‌تری داشته باشید، روی زبان را نیز مسواک بزنید.
انتخاب مسواک
مسواکی که موی نرم دارد بهترین مسواک برای از بین بردن پلاک و ذرات غذا از روی دندان‌ها است. مسواک‌هایی که سر کوچکی دارند نیز برای این کار مناسب هستند، زیرا بهتر می‌توانند به قسمت‌های مختلف دهان، از جمله دندان‌های عقب که دسترسی به آن‌ها سخت است، برسند.
مسواک برقی بهتر می‌تواند دندان‌ها را تمیز کند، مخصوصا در افرادی که مشکل مسواک زدن داشته یا مهارت کمی در استفاده از دستشان دارند.
هر زمان که علائم فرسودگی بر مسواک ظاهر شود، یا حداکثر هر سه ماه یکبار، مسواک باید عوض شود. (یعنی اگر مسواک قبل از سه ماه فرسوده شد باید عوض شود و حتی اگر تا سه ماه فرسوده نشد، باز هم باید بعد از سه ماه عوض شود).
انتخاب خمیر دندان
خمیردندان‌های زیادی برای انواع مختلف دندان‌ها از جمله دندان‌های پوسیده، دندان‌های مبتلا به بیماری‌های لثه، دندان‌های لکه‌دار، دندان‌های جرم‌دار و دندان‌های حساس وجود دارند. در شرایطی که تعداد خمیردندان‌ها زیاد است، بهتر است از دندانپزشک خود بپرسید که کدام خمیر دندان را توصیه می‌کند.
به یاد داشته باشید که نوع خمیردندان یا مسواک مهم نیست بلکه تعداد دفعات مسواک زدن و مدت زمانی که هر دفعه صرف مسواک زدن می‌شود عوامل مهمی هستند که منجر به بهداشت خوب دهان و دندان و سلامت دندان‌ها می‌شوند.
یک مسواک بین دندانی، که مسواک پروکسی یا اینترپروکسیمال نیز نامیده می‌شود، نوعی مسواک کوچک است که معمولا یکبار مصرف بوده و برای تمیز کردن بین دندان‌ها و بین سیم‌های بریس‌ها و دندان استفاده می‌شوند.
استفاده از نخ دندان
استفاده از نخ دندان یکی از عناصر مهم در رعایت بهداشت دهان و دندان است، زیرا نخ می‌تواند پلاک‌ها و ذرات غذایی فاسد شده‌ی باقیمانده در بین دندان‌ها را برطرف کند. این غذا‌های فاسد شده و پلاک‌ها باعث آسیب لثه‌ها شده و باعث می‌شوند بافت‌های لثه به راحتی خونریزی کنند.
از آنجا که تشکیل پلاک باعث پوسیدگی دندان و بیماری لثه می‌شود، توصیه می‌شود روزانه از نخ دندان استفاده کنید.
روش‌های استفاده از نخ دندان
کشیدن نخ دندان را با ۵۰ سانتیمتر نخ دندان شروع کرده و نخ را دور یکی از انگشتان میانی بپیچید و بخش کوچکی از نخ (حدود ۵ سانتیمتر) را آزاد بگذارید تا بتوانید با آن کار کنید.
نخ را محکم بین شست و انگشت اشاره نگه داشته و آن را در جهت بالا و پایین بین دندان‌ها حرکت دهید.
به آرامی نخ را دور پایین هر دندان بپیچید و اطمینان حاصل کنید که نخ زیر خط لثه رفته است. هرگز نخ با فشار و به زور حرکت ندهید، زیرا این کار باعث کبودی بافت ظریف لثه می‌شود.
برای هر دندان، از یک تکه نخ تمیز استفاده کنید.
برای درآوردن نخ، از حرکت عقب و جلو استفاده کنید تا نخ بالا آمده و از دندان جدا شود.
دهانشویه
دهانشویه یک محلول ضدعفونی کننده است که به عنوان یه داروی خانگی مراقبت کننده از دهان استفاده می‌شود تا بهداشت دهان و دندان را بیشتر کند.
طرز استفاده‌ی دهانشویه این است که دهانشویه را دو مرتبه در روز استفاده کرده و هر مرتبه به مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه دهان با این محلول شسته شود. با تمیز کردن دهان توسط دهانشویه، امکان اینکه دهانشویه به قسمت‌های غیر قابل دسترس دهان که با مسواک زدن تمیز نمی‌شوند، برسد بسیار زیاد است. به هر حال، استفاده از دهانشویه باعث عدم نیاز به استفاده از مسواک و نخ دندان نمی‌شود.
احادیث مربوط به مسواک زدن و رعایت بهداشت دهان در اسلام
حضرت محمد(ص) می‌فرماید: دندان‌ها که صاف و زیبایند به واسطه جویدن غذا کثیف و آلوده می‌شوند و کم کم بوی دهان تغییر می‌یابد و ایجاد فساد در قوای دماغیه می‌کند. وقتی که انسان مسواک بزند فساد از بین می‌رود، و دندان دوباره تمیز و پاکیزه می‌شود.
پیامبر می‌فرمودند: اگر برای مردم دشوار نبود در هر نماز، مسواک کردن را واجب میکردم.
پیامبر اکرم فرمود: جبرئیل همواره مرا به مسواک سفارش میکرد تا جایی که گمان کردم آن را واجب خواهد کرد.
رسول الله فرموند: به مسواک زدن امر شدم آن گونه که ترسیدم بر من فرض شود.
امام حسین چنین می‌فرمود: پدر ما به ما دستور می‌داد بعد از خلال دندان ها، سه مرتبه آب را در دهان بگردانیم و بریزیم (مضمضه کنیم) سپس آب بیاشامیم.
پیامبر فرمود: مسواک زدن اقتضای فطرت انسان است.
توصیه به استفاده از خلال دندان
پیامبر می‌فرماید: دندان‌های خود را خلال کنید، زیرا خلال کردن جزء نظافت است و نظافت از ایمان است و شخص با ایمان داخل بهشت می‌شود.
پیامبر گرامی اسلام برای وادار کردن همه مردم به نظافت دندان و دهان می‌فرمودند: یکی از حقوق که مهمان به گردن میزبان دارد اینست که میزبان برای او چوب خلال را در وقت غذا خوردن آماده کند.
توجه اسلام به جزئیات بهداشتی تا این حد بوده که به ما اجازه نداده با هر چیز یا با هر چوبی خلال کنیم. در یک روایت آمده که خلال کردن با هر چیزی موجب فقر است.
امام رضا نیز می‌گوید: با چوب درخت انار و شاخه‌های ریحان خلال نکنید، زیرا این هر دو سبب تحریک رگ جذام اند.
نکاتی در رابطه با بهداشت دهان و دندان
چند راهکار مفید در رابطه با رعایت بهداشت دهان و دندان:
بعد از صرف غذا تا یک ساعت از مسواک و خمیردندان خودداری کنید، چراکه مینای دندان نرم‌تر می‌شود
رژیم غذایی مناسب حاوی انواع ویتامین‌ها و سبزی‌ها را رعایت فرمایید تا از بیماری‌های لثه جلوگیری شود
درصورتی‌که عارضه سفید شدن لثه دارید؛ در رفع آن تسریع کنید تا به عفونت‌ها و مشکلات دندانی منجر نشود
از خدمات دندانپزشکی مانند جرم‌گیری و بلیچینگ دندان نیز سالی یک یا دو بار استفاده نمایید.
دندان‌ها را هفته‌ای یکبار با جوش‌شیرین مسواک بزنید
قرقره کردن سرکه سیب
حذف تنقلات
خوراکی‌های پاک‌کننده» میل کنید؛ مانند سیب، کرفس، هویج خام، ذرت بوداده
انتخاب نوشیدنی‌های مفید برای دندان‌ها. شیر، آب حاوی فلوراید و چای تلخ بهترین نوشیدنی برای دندان هستند.
مواد غذایی مفید برای بهداشت دهان و دندان
پنیر برای از بین بردن باکتری دهان
آب برای تمیز کردن دهان و دندان
برگ سبز (اسفناج، کلم بروکلی، کلم)
ماهی (ماهی‌های چرب، ماهی قزل‌آلا، ماهی تن)
گوشت
آجیل برای مبارزه با پوسیدگی دندان
خربزه (تازه) برای سلامت دهان و دندان
پرتقال برای سلامت دندان
توت‌فرنگی برای سفیدی دندان
ماست برای بهداشت دهان و دندان
سیر برای جلوگیری از پوسیدگی دندان
زنجبیل برای سلامت دهان
سیب‌زمینی شیرین برای دندان و لثه
کشمش ضد باکتری‌های دهان و دندان
و چندین و چند میوه و ماده غذایی که برای سلامت نگه‌داشتن دهان و دندان مفید هستند.
بیشتر بخوانید:عوارض جدی و خطرناک مسواک نزدن
روز جهانی سلامت دهان و دندان
روز جهانی سلامت دهان (World Oral Health Day (WOHD) نام کمپینی است که هر ساله در روز ۲۰ مارس (۲۹ اسفند) در سراسر جهان برگزار می‌شود. این روز توسط فدراسیون جهانی دندانپزشکی (FDI) سازماندهی می‌شود و بزرگترین کمپین آگاهی‌بخشی جهانی در زمینه سلامت دهان و دندان است.
روز جهانی سلامت دهان و دندان اولین بار در سال ۲۰۰۷ اعلام شد. در ابتدا تاریخ ۱۲ سپتامبر (۲۱ شهریور، تاریخ تولد بنیان‌گذار FDI، دکتر Charles Godon) به این مناسبت جشن گرفته شد. با این حال، این کمپین تا سال ۲۰۱۳ به‌طور کامل فعال نبود، یعنی پس از آن که تاریخش به ۲۰ مارس (۲۹ اسفند) تغییر یافت تا با کنگرهٔ جهانی دندانپزشکی FDI در ماه سپتامبر (شهریور) تداخل نداشته باشد.
منابع: ویستا، دکتر غفاری، دندان دات آی آر، درمانکده، دندانه