احتمالا برای شما هم پیش آمده که رفتاری تند و هیجانی داشته باشید و بعد پشیمان شوید به اینگونه رفتار، رفتار تکانشی می‌گویند و تداومش نشانه یک اختلال شخصیتی است.
تکانشگری چیست؟
تکانشگری یا رفتار تکانشی به رفتارهایی گفته میشود که بدون پشتوانه فکری و منطقی لازم، پرریسک و نامتناسب با موقعیت باشند. نتایج رفتارهای تکانشی اغلب به نتایجی ناخوشایند منتهی میشود. از منظر علم روانشناسی، رفتار تکانشی هرگونه رفتاری است که نامتناسب با شرایط باشد و نیز خطری بالقوه برای فرد یا دیگران در پی داشته باشد.
تکانشگری گرچه بیشتر در افراد دارای اختلال شخصیت مرزی دیده میشود، هر کسی ممکن است در شرایطی خاص از خود رفتارهای تکانشی نشان دهد. نمی‌توان احتمال بروز رفتار تکانشی را در یک فرد به‌طور کامل منتفی دانست. اینگونه رفتارها، صرف‌نظر از اینکه به روابط کاری و اجتماعی ما آسیب می‌زنند، اگر درمان نشوند ممکن است خسارت‌های مالی و مسئولیت‌های قانونی برایمان در پی داشته باشند.
ویژگی‌های رفتار تکانشی کدامند؟
چه رفتارهایی را می‌توان رفتاری تکانشی در نظر گرفت؟ روان‌شناسان افراد تکانشی را با ویژگی‌های زیر شناسایی می‌کنند:
زودجوش؛ پیش‌بینی‌ناپذیر؛ فاقد تعادل در گفتار و رفتار.
به‌طور کلی، در روانشناسی، رفتار تکانشی جزو ویژگی‌های اصلی اختلال شخصیت مرزی است؛ بنابراین، اگر فردی رفتارهای تکانشی از خود نشان دهد، به‌احتمال بسیار زیاد به این اختلال مبتلاست. ازاین‌رو، روان‌شناسان ناپایداری در رفتار فرد را نشانه‌ای گویا از این اختلال تعیین می‌کنند. این ناپایداری خود را در احساسات، رفتار و روابط فرد نشان می‌دهد.
اینگونه افراد معمولا در برابر محرک‌های کوچک، رفتار پرخاشگرانه و شدید نشان می‌دهند و اغلب متوجه شدت و غیرمنطقی‌بودن واکنش خود نسبت به ابعاد کوچک مسئله نمی‌شوند. باید به این نکته هم توجه داشت که تکانشگری تنها نشانه اختلال شخصیت مرزی نیست. فقط در صورتی می‌توان آن را نشانه این اختلال در نظر گرفت که فراگیر و مضر باشد و در زندگی عادی فرد اخلال ایجاد کند.
بیشتر بخوانید :راهکارهای برخورد با همسری که پرخاش و بی‌احترامی می‌کند
مثال‌هایی از تکانشگری
مثال‌های فراوانی را می‌توان برای رفتار تکانشی برشمرد. برای درک بهتر رفتارهای تکانشی به مثال‌های زیر توجه کنید:
ولخرجی؛ صدمه‌زدن به خود؛ ترک ناگهانی شغل؛ بروز هیجانات ناگهانی؛ بیش‌ازحد عذرخواهی‌کردن؛ تخریب اموال خود یا دیگران؛ خوردن یا نوشیدن بیش‌ازحد؛ روابط جنسی پرخطر و بدون دلیل؛ تهدید به آسیب‌زدن به خود یا دیگران؛ بیش‌ازحد به‌اشتراک‌گذاشتن احساسات؛ به‌سرعت نتیجه‌گیری‌کردن در گفت‌وگو‌ها؛ قطع ارتباط با دیگران به‌بهانه شروعی تازه؛ دورریختن ناگهانی اشیا به‌بهانه تغییر دکور؛ به‌راه‌انداختن درگیری سر مسائل کوچک و پیش‌پاافتاده؛ ناتوانی در شنیدن نقد بدون واکنش منفی نشان‌دادن به آن؛ پیوستن و سپس جدایی از گرو‌‌ه‌های مختلف بدون دلیل روشن؛ تغییر یا لغو مداوم و بدون دلیل برنامه‌ها (مانند برنامه مسافرت، تفریح، دورهمی).
رفتار کودک تکانشگر
کودکان اغلب رفتارهای تکانشی دارند، چراکه هنوز به پیامدهای کارهایشان واقف نیستند. برخی از رفتارهای تکانشی کودکان عبارت‌اند از:
قطع گفت‌وگوی دیگران؛ فریادزدن هنگام احساس درماندگی؛ نادیده‌گرفتن خطر (پریدن وسط خیابان بدون بررسی ترافیک)؛ به‌دست‌گرفتن اشیای دیگران بدون اجازه‌گرفتن از آنها یا به‌هم‌زدن نوبت؛ برخورد فیزیکی(هل دادن سایر کودکان یا پرت‌کردن اشیا به‌سمت دیگران).
ریشه رفتارهای تکانشی در کجاست؟
در حال حاضر، ریشه رفتارهای تکانشی ناشناخته است. هیچ‌کس نمی‌تواند به‌قطعیت بگوید چرا کسی دچار اختلال شخصیت مرزی میشود و چرا رفتارهای تکانشی را بروز می‌دهد. با این حال، حدس‌هایی علمی دراین‌باره زده شده است. به‌طور کلی، ۲ دلیل احتمالی برای این رفتارهای بیان شده که یکی به عوامل روان‌شناختی برمی‌گردد و دیگری به ژنتیک.
1. عوامل روان‌شناختی
افرادی که اختلال شخصیت مرزی دارند به بی‌ثباتی عاطفی و در نتیجه تکانشگری، خودکم‌بینی، رفتارهای خطرناک و خودآزاری دچار می‌شوند.
اختلال شخصیت دوقطبی :در اختلال دوقطبی، فرد در دوره شیدایی به رفتارهای تکانشی دست می‌زند.
اختلال نقص توجه ـ بیش‌فعالی (ADHD ) : این اختلال در کودکانی که توانایی کنترل رفتارشان را ندارند به بروز رفتارهای تکانشی منجر میشود. در واقع، ناتوانی کودک در کنترل رفتارش در کنار تغییر مدام تمرکز باعث تکانشگری در کودک مبتلا به اختلال نقص توجه ـ بیش‌فعالی میشود.
اختلالات مرتبط با مصرف مواد مخدر : مصرف مواد مخدر یا تلاش برای به‌دست‌آوردن آنها ممکن است به بروز تکانشگری منجر شود.
اختلال شخصیت ضداجتماعی: این اختلال که شباهت‌هایی به اختلال شخصیت مرزی دارد، از جمله اختلال‌هایی است که در آن رفتار تکانشی دیده میشود.
تفاوتی مهم: در اختلال شخصیت مرزی، فرد احساسات شدیدی را تجربه می‌کند و ازاین‌رو، دست به تکانشگری می‌زند؛ اما در شخصیت ضداجتماعی، فرد از احساس تهی است و نسبت به رفتارهای تکانشی خود و پیامد‌هایش احساسی ندارد.
۲. عوامل ژنتیکی
پژوهش‌ها روی دوقلوها نشان داده که برخی ژن‌ها ممکن است در بروز اختلال شخصیت مرزی و نیز رفتارهای تکانشی حاصل از آن نقش ایفا کنند. محققان بر این باورند که وجود نقص در کروموزوم شماره ۹ ممکن است به اختلال شخصیت مرزی و رفتارهای تکانشی مرتبط باشد. جهش‌هایی مانند آنچه در کروموزوم شماره ۹ رخ می‌دهند به‌احتمال زیاد به تغییر در انتشار برخی هورمون‌ها مانند سروتونین و دوپامین منجر میشود. در نتیجه، روی رفتار و شناخت فرد تأثیر می‌گذارند. این دو هورمون رابطه‌ای مستقیم با حال‌وهوای فرد دارند.
همچنین، بر اساس پژوهش دانشگاه واندربیلت، تکانشگری به نقصان در گیرنده‌های دوپامین در مغز افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی ارتباط دارد. اگر این گیرنده‌ها (خصوصا در لپ پیشانی که مسئول تفکر منطقی است) از کار افتاده باشند، فرد توانایی تفکر پیش از رفتارکردن را تا حدودی از دست می‌دهد.
از سوی دیگر، این نقصان ممکن است دلیل احساس پوچی و افسردگی که گریبان‌گیر افراد دارای اختلال شخصیت مرزی میشود را توضیح دهد. در مجموع با اختلال در عملکرد این گیرنده‌ها، فرد توانایی کمتری برای کنترل رفتار خود دارد و احساس خوشبختی و خوش‌حالی کمتری می‌کند.منبع : سایت دلگرم