بی انگیزگی کودکان از جمله موضوعاتی است که کودکان آن را در قالب رفتار از خود بروز می‌دهند. شما می‌توانید با شناسایی این نشانه‌ها در موقعیت‌های مختلف به وجود آن‌ها پی ببرید.
به گزارش سرویس وب گردی خبرگزاری صدا و سیما، بی انگیزگی در کودکان به شرایطی گفته می‌شود که فشار درونی و هدف برای انجام فعالیتی وجود ندارد و محرکی که به رفتار کودک نیرو می‌دهد خاموش گشته است. علل بی انگیزگی می‌تواند ناشی از تعاملات اجتماعی، عوامل روانی و مشکلات درون خانوادگی باشد که نقش خانواده به عنوان هسته اصلی و مرکزی رشد کودک پررنگ‌تر است.
والدین در این مواقع باید انتظارات خود را از کودک متعادل‌تر کرده و با افزایش انگیزه و ایجاد سائق‌های محرک، کودک را به هدف مورد نظر سوق دهند. گاهی مشاهده می‌شود که کودک کاری را انجام می‌دهد، اما انگیزه کافی ندارد، در این مواقع نتیجه کار هیچ گاه مطلوب نخواهد بود.
پس لازم است که به راهکارهای افزایش انگیزه توجه کرده تا مشکل را بتوانید به صورت اصولی حل کنید.
بررسی عوامل مختلف و موثر بی انگیزگی در کودکان
بی انگیزگی در کودکان یکی از عواملی است که اگر درست و حسابی به آن پرداخته نشود، می‌تواند تاثیرات بسیار بدی را در آینده کودک بگذارد. نه تنها برای کودکان، بلکه برای هر فردی، انگیزه یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی است که می‌تواند عملکرد و موفقیت فرد را در بخش‌های مختلف زندگی تحت تاثیر قرار دهد. انگیزه می‌تواند هر چیزی باشد و می‌تواند شامل لیست بلند و بالایی از عوامل محیطی و درونی و اجتماعی افراد باشد.
خیلی‌ها فکر می‌کنند که کودکان اصلا به موضوع انگیزه نیازی ندارند و کلا به صورت خودجوش یک سری کارها را انجام می‌دهند، اما در اصل این طور نیست، کودک هم به نوبه‌ی خود برای انجام کارهایش در مقاطع مختلف به انگیزه احتیاج دارد و بدون انگیزه امکان دسترسی به اهداف و حتی لذت بردن از لحظات کودکی اش هم وجود نخواهد داشت.
طبیعتا یک کودک قادر نیست آن طور که باید، بی انگیزگی خود را درباره انجام خیلی از کارها برای والدین شرح دهد از این رو این والدین هستند که با دقت به رفتار‌ها و عملکرد کودک در بخش‌های مختلف، متوجه منفعل بودن و یا فعال بودن کودک شوند.
در واقع بی انگیزگی می‌تواند در درس خواندن، معاشرت با هم سن و سال ها، معاشرت با خانواده، بازی کردن، فعالیت‌های مرسوم روزانه دیده شود که به هر حال هر کدام از این موارد، دلایل زمینه‌ای مختلفی را شامل می‌شوند.
علائم بی انگیزگی در کودکان
بی انگیزگی در انجام تکالیف
بی توجهی به امور مدرسه و انجام تکالیف، تا یک حدی قابل قبول است که هر کودکی نشانی از بازیگوشی و سر به هوایی دارد که به راحتی قابلیت حل کردن دارد. اما در برخی از مواقع، کودک هیچ علاقه و توجهی به تکالیف مدرسه‌ای خود نشان نمی‌دهد و خیلی از این تکالیف را به صورت نصفه و نیمه رها می‌کند و به سراغ آن‌ها نمی‌رود.
در این موارد شما باید دقت کنید چرا ممکن است یک عامل زمینه‌ای در مدرسه و یا خود خانواده، کودک را نسبت به مدرسه و انجام تکالیفش دلسرد کرده است.
بی انگیزگی در تعامل با دوستان و جامعه
در این مورد باید حواس تان باشد که خجالت کشیدن با بی انگیزگی در برقراری ارتباط بسیار متفاوت است. مثلا کودک شما ممکن است که به صورت یکباره دیگر تمایلی به ارتباط و بازی با دوستانش از خودش نشان ندهد و یا اصلا تمایل نداشته باشد که با خانواده در ارتباط باشد و صحبت کند.
این موضوع تا حد خیلی زیادی می‌تواند دلیل بی انگیزگی در کودک باشد، اما می‌تواند دلایل پیش زمینه‌ای دیگری را نیز شامل شود.
بی انگیزگی در بازی‌ها و فعالیت‌های روزمره
بازی‌های تک نفره و فعالیت‌ها و علاقه مندی‌های روزمره کودک عموما با یک شور و هیجان خاص کودک همراه است. اما کودکی که به بی انگیزگی دچار شده، به هیچ وجه تمایل ندارد که بازی‌های روزانه اش را تکرار کند و یا برای بیدار شدن و کار‌های روزمره دیگر اشتیاق داشته باشد.
با دقت به این عملکرد‌ها و رفتار‌های کودک، کاملا متوجه خواهید شد که دیگر آن شور و اشتیاق قبلی در کودک تان وجود ندارد و شما باید به دنبال راه حلی برای حل این مشکل باشید.
دلایل زمینه‌ای بی انگیزگی در کودکان چیست؟
کمال گرایی خانواده
همان طور که می‌دانید، خانواده می‌تواند نقش بسیار مهم و موثری را در رشد و پرورش یک کودک ایفا نماید. به عنوان یک پدر و مادر و والدین کودک، باید حواس تان به انتظارات و خواسته‌های تان از کودک تان باشد. در واقع شما نباید کودک تان را مسئول رسیدن به تمامی خواسته‌هایی کنید که روز‌ی می‌خواستید و نشد.
یادتان باشد که کودک شما یک انسان مستقل است که توانایی‌ها و ظرفیت‌های جسم و روحی خاص خودش را دارد و در اکثر مواقع کمال گرایی شما و تشویق او به ایده آل بودن می‌تواند فشار زیادی را به او وارد کند و او برای فرار از این فشار، روش انفعال و بی انگیزگی را پیش بگیرد.
اختلافات والدین
چه بخواهید و چه نخواهید، شما به عنوان والدین کودک، مهم‌ترین و تاثیرگذارترین افراد در زندگی او هستید، تمامی رفتار و کردار شما و حتی ارتباط شما بر روی روابط و خواسته‌ها و روحیات فرزند شما تاثیر می‌گذارد و بعد از چند مدت، نتایج تمامی این رفتار‌ها در کودک شما ظاهر خواهد شد.
اختلاف مداوم بین پدر و مادر، باعث می‌شود که کودک احساس ارزشمندی خود را از دست بدهد و با خود فکر کند که هر کاری که می‌کند کسی به آن توجه نمی‌کند و برای کسی مهم نیست. از این رو دیگر انگیزه‌ای برای رشد و فعالیت و تلاش ندارد و به بی انگیزگی دچار می‌شود.
شرایط محیطی
یکی دیگر از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند باعث بی انگیزگی در کودکان شود، عوامل و شرایط محیطی است. کودک در سنین کودکی خود عموما در مجامعی مانند مدرسه، گروه دوستان، خانواده و ... حضور دارد. البته این روز‌ها می‌توانیم فضای اینترنت را نیز به جمع مجازی شرایط محیطی اضافه نماییم. یادتان باشد که کودک شما دائم در حال مقایسه و یادگیری است.
اگر این احساس به او منتقل شود که به حد کفایت مورد تایید نیست، طبیعتا گوشه گیر می‌شود و دیگر هیچ تلاشی برای اثبات خود نخواهد کرد.
البته کنترل شرایط محیطی کار بسیار سختی برای والدین است، اما شما می‌توانید محیط‌هایی که قرار است کودک شما در آن حضور پیدا کند را تعیین کنید و از فضا‌های سمی او را دور نمایید. البته این کار، کار سختی است که به توانایی روحی بسیار بالایی نیاز دارد.
راه‌های مقابله با بی‌انگیزگی در کودکان
دلیل بی انگیزگی کودکان هرچه باشد راه‌هایی برای برطرف کردن آن وجود دارد از جمله:
۱. ریشه مشکل را پیدا کنید
برای کمک تاثیرگذار به کودک بی‌انگیزه، باید دلایل آن‌را پیدا کنید؛ بنابراین اولین قدم، شناسایی علت بی انگیزگی در کودکان است. حواستان به لحن حرف زدن با کودک باشد. از احساسات منفی مانند سرزنش و ناامیدی بپرهیزید که باعث می‌شود کودک حالت دفاعی به خود بگیرد.
به جای آن، با حالتی دوستانه به او بگویید متوجه شده‌اید اتفاقی افتاده است و از او بخواهید احساسش را برای شما بازگو کند و اگر چیزی او را آزار می‌دهد، با شما در میان بگذارد. کنجکاوی نکنید! زیرا این کار باعث مقاومت بیشتر کودک می‌شود. به او اطمینان خاطر دهید هر زمان دلش خواست حرف بزند، شما در دسترس هستید.
۲. در تشخیص علت بی انگیزگی در کودکان به آن‌ها کمک کنید
اغلب، بی انگیزگی در کودکان به دلیل ناتوانی در دیدن استفاده عملی یک چیز است. بنابراین، ممکن است لازم باشد کمک کنید تا او دلیل نیاز به یک موضوع یا چیز خاصی را بداند. گاهی این می‌تواند صرفا قبول شدن در امتحان باشد.
در مواقع دیگر، شاید بتوانید به او نشان دهید این موضوع چگونه می‌تواند در موقعیت‌های واقعی زندگی کاربرد داشته باشد. برای مثال، به کودک یاد بدهید چگونه ریاضیات می‌تواند در پس‌انداز کردن پول برای خریدن وسیله مورد علاقه‌اش و یادگیری شیمی در انجام آزمایش‌های بی‌خطر در خانه کمک کند.
نیازی نیست این فعالیت‌ها تجملاتی باشد. حتی آشپزی کردن نیز می‌تواند فعالیتی عالی برای نشان دادن خصوصیات و واکنش‌های شیمیایی و محصولات مختلف باشد.
۳. مطمئن شوید کودک استراحت کافی دارد و غذای سالم مصرف می‌کند
کمبود خواب و رژیم غذایی باعث می‌شود کودک احساس خستگی و کسالت کند. در نتیجه، ممکن است قادر نباشد از ظرفیت کامل خود استفاده کند، خصوصا اینکه از قبل انگیزه‌ای برای درس خواندن نداشته باشد.
مطمئن شوید کودک حتما صبحانه بخورد و رژیم غذایی متعادل همراه با چربی‌های سالم، پروتئین‌ها و همچنین میوه و سبزیجات سالم داشته باشد. نوشابه‌ها و آبمیوه‌های صنعتی را قطع کنید. با اینکه روی بسته‌بندی آن‌ها برچسب طبیعی خورده است، اما حاوی مقادیر زیادی شکر هستند.
این نوشابه‌ها مضر است و به مرور باعث افت انرژی می‌شود. این نوشابه‌ها تاثیر منفی بر سلامتی و همچنین هشیاری و انگیزه خواهد داشت.
۴. کودک را وادار به حرکت کنید
نوجوانان نسبت به کودکان، فعالیت فیزیکی کم‌تری دارند. آن‌ها را به پیاده‌روی، دویدن، رقص و فعالیت‌های دیگر مورد علاقه‌شان تشویق کنید. کودکان کوچک‌تر می‌توانند کمی استراحت کنند و مدت کوتاهی به بازی بپردازند. مطمئن شوید، به جای نشستن مقابل کامپیوتر یا تبلت، حرکت کنند و با اسباب‌بازی‌های واقعی بازی کنند.
ورزش بیرون از خانه تاثیرات مثبتی خواهد داشت. ورزش به تولید اندورفین و رساندن اکسیژن بیشتر به مغز کمک می‌کند. تقریبا ۳۰ دقیقه ورزش در فضای باز می‌تواند به تولید ویتامین D، بهبود خلق و خو و سطح انرژی کمک کند.
تحقیقات نشان داده است، ورزش می‌تواند انعطاف‌پذیری عصبی را افزایش دهد. این کار برای یادگیری و حفظ اطلاعات جدید بسیار حیاتی است.
۵. چالش یا درخواست کمک
اگر موضوع بسیار آسان یا پیچیده باشد، کودکان اغلب انگیزه خود را از دست می‌دهند. در مورد اول، ممکن است در نهایت عقب بماند. اما مورد دوم آن‌ها را از ادامه مرحله یادگیری صحیح دور می‌کند. در هر صورت، هدف این است که نیاز کودک را شناسایی کرده و از او حمایت کنید. اگر سرتان شلوغ است و قادر به این کار نیستید، می‌توانید معلمی استخدام کنید یا کودک را در کلاس‌های فوق برنامه شرکت دهید. آن‌ها از روش‌هایی حرفه‌ای‌تر برای تشخیص نیاز کودک استفاده خواهند کرد.
۶. برای کودک فرصت‌های یادگیری فراهم کنید
در مدارس دولتی، اغلب مباحث درسی به صورت مستقیم آموزش داده می‌شود. این روش آموزش سنتی است که آموزگار مطالب درسی را ارائه می‌دهد و کودکان منفعل هستند. این آسان‌ترین روش تدریس برای کلاس‌هایی با تعداد زیاد دانش‌آموز است. کودکان در این کلاس‌ها دچار کسالت و بی‌انگیزگی می‌شوند. فعالیت‌های عملی می‌تواند از بی‌حوصلگی و بی‌انگیزگی کودکان جلوگیری کند.
می‌توانید برای یادگیری و پرورش مهارت‌های مختلف در موضوعات علمی، از اسباب‌بازی‌های STEM (اسباب‌بازی‌های با زمینه علم، تکنولوژی، مهندسی و ریاضیات) استفاده کنید. همچنین می‌توانید کودک را در یک مرکز یادگیری STEM ثبت نام کنید. این نه تنها به آن‌ها کمک می‌کند انگیزه خود را حفظ کنند بلکه بر توانایی‌هایشان در مورد شغل آینده نیز تأثیرگذار است.
۷. کمک کنید تا کودک عادات خوب مطالعه کردن را فرا گیرد
بزرگسالان نیز با حفظ انگیزه و خلاقیت دست و پنجه نرم می‌کنند. اما عادات خوب مطالعه کردن، نه تنها به کودکان کمک می‌کند با بی‌انگیزگی مقابله کنند و عملکرد خود را در مدرسه ارتقا دهند، بلکه بر موفقیت آن‌ها در زندگی آینده نیز تأثیرگذار خواهد بود.
قبل از هر چیز، به کودک یاد دهید چگونه برای وقت خود برنامه‌ریزی درستی انجام دهد. اینکه چه زمانی را برای چه کاری در نظر بگیرد و چه زمانی استراحت کند. استراحت بین کارها، هرچند اغلب نادیده گرفته می‌شود، اما برای خلاق ماندن حیاتی است. استراحت و وقفه کار‌های چالش‌برانگیز و ناخوشایند را به تکه‌های کنترل‌پذیرتر تقسیم می‌کند.
کودکان کوچک‌تر را تشویق کنید ۱۵ دقیقه مطالعه و ۵ دقیقه استراحت کنند. برای نوجوانان، زمان مطالعه می‌تواند طولانی‌تر و تا ۲۵ دقیقه باشد. کودک را تشویق کنید در زمان استراحت بلند شود و تحرک داشته باشد.
راه موثر دیگر برای غلبه بر بی انگیزگی در کودکان، تمیز نگهداشتن و مرتب بودن محیط مطالعه است. محیط مطالعه کودک را با وسایلی که کودک را تشویق به خواندن می‌کند، تزئین کنید.
حتی می‌توانید این کار را به یک فعالیت عاطفی تبدیل کنید. ایده‌های دکوراسیون داخلی را در اپلیکیشن Pinterest جستجو کنید، اجازه دهید کودک آنچه را دوست دارد انتخاب کند و با هم به خرید بپردازید. با این کار کودک مطمئن می‌شود طرف او هستید و تلاش دارید بدون انتقاد و سرزنش به او کمک کنید با بی‌انگیزگی خود مقابله کند.
چگونه فرزندی خودانگیخته داشته باشم؟
فرزندانی که خود انگیخته هستند، یادگرفته اند برای اهدافشان برنامه ریزی کنند. برای این کار در حیطه‌های مختلف زندگی فرزندتان، اهداف بلند مدت و کوتاه مدت قابل دستیابی را با کمک او بنویسید. سپس برای آن‌ها قدم‌هایی برای رسیدن آن حیطه مورد نظر برای هدف گذاری است (مدرسه، خانواده و دوستان…) و ستون‌های آن شامل اهداف، قدم‌های مشخص شده برای رسیدن به هدف و زمان تخمینی باشد.
می توانید با هر هدفی که به نتیجه می‌رسد آن را با چیزی که فرزندتان دوست دارد جشن بگیرید. برای جایزه‌ها می‌توانید از فرم زیر استفاده کنید و آن را در جایی نصب کنید. بهتر است از قبل این فرم را به کمک فرزندتان پر کنید و برگه‌ای پر از پاداش‌های متناسب داشته باشید، سپس بعد از هر بار که فرزندتان به هدف می‌رسد در کنار یکی از آن‌ها گه فرزندتان می‌خواهد علامت بزنید.
در این صورت فرزندتان قدرت انتخاب از میان آن‌ها را دارد و خودمختاری اش نیز بهبود می‌یابد. سعی کنید جایزه‌ها کوچک، ولی لذت بخش باشند. مثلا ناهار با دوستان، شکلات خوشمزه، یک ساعت بازی بیشتر با پلی استیشن، شهربازی و…
زبان تشویقی داشته باشید نه تعریفی
پدر و مادر‌ها معمولا تمایل به داشتن زبان تعریفی دارند، اما زبان تشویقی است که برای بچه‌ها انگیزه ایجاد می کند. زبان تعریفی باعث می‌شود فرزندان بر اساس کلماتی که شما برای ارزیابی آن‌ها استفاده می‌کنید، عمل کنند.
اما کلمات تشویقی علاوه بر اینکه باعث می‌شود عزت نفس بچه‌ها بالا برود، انگیزه آن‌ها را نیز افزایش می‌دهد. در زیر نمونه‌های زبان تعریفی و زبان تشویقی آمده است.
زبان تعریفی
مربوط به نتیجه است: نمره عالی گرفتی. آفرین
استفاده از کلماتی همچون خوب است، عالی، بسیار خوب و…
معمولا زمانی استفاده می‌شود که فرزند شما مطابق با انتظارات شما پیش رفته باشد.
زبان تشویقی
مربوط به به تلاش و پیشرفت او است. مثلا تلاشی که برای امتحانی کرده را مورد توجه قرار دهید و یا برگه امتحانش را ببینید و بگویید از برگه امتحانت هم می‌شود فهمید که زمان زیادی برای رسیدن به این نتیجه گذاشته ای. خیلی خوب است که این چنین تلاش کرده ای.
استفاده از کلمات توصیفی. به عنوان مثال، ممنونم از تو پسرم/دخترم که بدون اینکه درخواستی از تو شود این اتاقت را تمیز کردی، انقدر اتاقت تمیز و مرتب شده است که دلم می‌خواهد همش اینجا بنشینم و انرژی مثبت بگیرم.
این زبان حتی زمانی که فرزندتان موفق نیز نشده اند هم استفاده می‌شود. مثلا میدانم نتیجه، آن طور که برایش برنامه ریزی کرده بودی پیش نرفت. درک می کنم که احتمالا نا امید شده ای. اما می دانم که می توانی در هفته جاری دوباره تلاش کنی. به نظرت چه کاری انجام دهیم که تلاش مان متفاوت از دفعه پیش باشد و به نتیجه برسد؟
به طور کل، انگیزه داشتن در کارها موفقیت‌های بعدی فرزندتان را تضمین می‌کند و اینکه او از سن پایین‌تر یاد بگیرد تا به صورت خودانگیخته کارهایش را انجام دهد، می‌تواند در آینده هم در شغل، و هم روابط عاطفی اش بسیار خوب عمل کند. آنچه مهم است این است که بتوانید به عنوان والد حمایت گر در تمام مراحل زندگی اش در کنارش باشید و تلاش او برای موفقیت و نه تنها دستاوردش را تشویق کنید.