فصل بهار نیز مانند سایر فصول، جهت تندرستی و سالم زندگی کردن، تدابیر خاص خود را می‌طلبد.
به گزارش سرویس وب گردی خبرگزاری صدا و سیما، بیشتر افرادی که گیاه درمانی می‌کنند یا به طب سنتی اعتقاد زیادی دارند، فصل بهار را فصل تندرستی می‌دانند. در این فصل سعی می‌کنند تا بدنشان را با راهکارهای این طب پاکسازی کنند و مراقب سلامتی خود در برابر آلرژی‌های فصلی باشند.
در بهار سه اتّفاق مهم در بدن رخ می‌دهد:
۱- در فصل زمستان، مقدار غذایی که ما مصرف می‌کنیم در مقایسه با سایر فصل‌ها کمی بیشتر است و سهم غذا‌های مقوی و غلیظ هم در رژیم غذایی افزایش پیدا می‌کند. این اتفاق به این دلیل می‌افتد که بدن ما در هوای سرد زمستانی، انرژی بیشتری برای تامین حرارت بدن و مقابله با سرما نیاز دارد. افزایش مصرف موادغذایی، به‌دنبال خود، افزایش میزان موادزائد و غیرضروری به همراه دارد.
به این ترتیب که حفره‌های ریز بدن و بافت‌های آن از این موادزائد انباشته می‌شوند و چون افراد، در فصل زمستان نسبت به دیگر فصل‌ها کمتر عرق می‌کنند این مواد زائد، امکان خروج از طریق پوست را پیدا نمی‌کنند.
اما به مرور با گرم شدن طبیعت و آغاز فصل بهار این فضولات منجمد شده در حفره‌های بدنی، روان و سیال شده وارد جریان خون می‌شوند؛ درست مانند اتفاقی که برای برف و یخ زمستانی پیش می‌آید؛ به خصوص اگر فرد، در زمستان، زیاد، خورده و کم، ورزش کرده باشد؛ این اخلاط زیادتر خواهند بود.
اگر در بهار، بدن نتواند این اخلاط را به طور کامل و از راه‌های طبیعی دفع نماید؛ این مواد زائد به سوی اندام‌های ضعیف مانند کشاله‌های ران، زیر پوست و اطراف بدن جاری می‌شوند و باعث تولید امراض شایع در این فصل مانند دمل‌ها، ورم‌های چرکی، جوش‌ها، خارش و جرب و ورم‌های حلق می‌گردند.
اگر این اخلاط فاسد، وارد مغز شده به بطن‌های مغزی برسند، موجب بروز صرع و سکته می‌گردند و اگر به غشا‌های مغزی وارد شوند وسواس سوداوی را باعث می‌شوند.
ریزش این مواد به بینی و سینوس ها، زکام، گرفتگی صدا، سرفه و. (آلرژی بهاره) و ریزش آن‌ها به مفاصل باعث ورم‌های چرکی مفصلی و درد مفاصل می‌گردد.
۲- سرما و برودت به‌طور کلی، فعالیت عوامل بیماری زا را در طبیعت و در بدن انسان کند و در بسیاری مواقع متوقف می‌کنند؛ بنابراین در فصل‌های سرد، به‌ویژه فصل زمستان، امکان فعالیت این عوامل بیماری زا که ممکن است در بدن نیز موجود باشند به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. امّا با نزدیک شدن بهار و گرم شدن هوا، امکان فعالیت این عوامل بیماری‌زا و میکروارگانیسم‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود.
به این ترتیب با آمدن بهار، احتمال ابتلا به برخی بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های عفونی در بدن افزایش پیدا می‌کند که اگر این عوامل و دیگر مواد زائدی که در بدن وجود دارد به درستی پاکسازی و تخلیه شوند، امکان ابتلا به بیماری‌ها به حداقل می‌رسد.
اوریون، سرخجه، سرخک، آبله مرغان و سرماخوردگی از جمله رایج‌ترین بیماری‌هایی هستند که با فرا رسیدن فصل بهار در میان بزرگسالان و کودکان دیده می‌شود.
چنان که گفته شد، این اتفاق به این دلیل بروز می‌کند که با گرم شدن هوا، حصار برودتی بدن شکسته شده، زمینه فعالیت عوامل بیماری‌زا فراهم می‌شود. از طرفی، افزایش حرارت غریزی بدن در آستانه بهار، موجب فعال شدن این عوامل بیماری‌زا شده، به‌طور خودبه‌خود آن‌ها را بیدار و فعال می‌کند و آن‌ها را وارد جریان گردش خون کرده، سبب بروز بیماری‌ها می‌شوند.
نکته: هر بیماری که ماده آن در زمستان ساکن باشد، در این فصل به هیجان آمده، نضج یافته و دفع می‌گردد. پس شدت یافتن بیماری‌ها در این فصل لزوماً اتّفاق بدی نیست؛ بلکه تلاش طبیعت برای پاکسازی بدن و دفع فضولات از آن می‌باشد.
۳- به دلیل از بین رفتن سرما و گرما و رطوبت معتدل بهاری، قوای بدنی تقویت شده، خونسازی تشدید می‌شود و شخص ممکن است دچار غلبه خلط دم شود، به ویژه اگر تدابیر این فصل را رعایت نکند یا مزاج ذاتی او، دموی باشد.
به همین دلیل، در بهار، بیماری‌هایی همچون دگرگون شدن خون (اختلاف الدم)، خون دماغ، ترک برداشتن رگ‌ها، پیدایش بزاق خون‌آلود و سرفه به وجود می‌آید.
در سال‌های اخیر، دلیل دیگری برای شدّت گرفتن بیماری‌ها در بهار پیداشده و آن هم مسافرت‌های زیاد است. تغییر مکان و در نتیجه مواجهه با آب و هوا‌های جدید و متغیر، در کنار مشکلات بهداشتی و تغذیه‌ای مسافرت، اوضاع بیماری‌ها در بهار را بدتر می‌کند.
تدابیر فصل بهار
با توجه به آن چه گفتیم مشخص می‌شود که در بهار باید به بدن کمک کرد تا مواد فاسد را بیرون بریزد و در صورت غلبه خون، چاره‌ای برای آن اندیشیده شود. تدابیری که در ادامه ذکر می‌شوند بر اساس همین منطق استوار شده اند:
۱- تدابیر پیش از بهار
برای داشتن بهاری خوشایند، باید زمستانی مطلوب را پشت سر گذاشت. به این معنا که در زمستان، غذا، متناسب و به مقدار خورده شود؛ با انجام ورزش به تعریق و دفع مواد زائد کمک کرد و راه‌های دفعی دیگر مثل روده‌ها را مراقب بود تا دچار مشکل نشوند و مثلا در صورت یبوست، به درمان آن اقدام کرد.
اگر این گونه باشد، با شروع فصل بهار، بار بدن سبک‌تر و بر زمین گذاشتن آن آسان‌تر است.
۲- تدابیر بهاری
با توضیحات بالا معلوم می‌شود که چرا بهار بهترین فصل برای اقداماتی مانند حجامت، فصد و زالواندازی است. این تدابیر، هم اخلاط فاسد را از بدن خارج می‌کنند و هم غلبه خون را می‌کاهند. شاید به همین دلیل ساده است که بسیاری از افراد دچار آلرژی بهاری، تنها با یک حجامت ساده، درمان می‌شوند.
البته نیاز به تذکر ندارد که این کار‌ها باید با مشورت و نظر پزشک مجرّب صورت بگیرد.
اگر در زمره مخالفان حجامت هستید، کم کردن خون از راه خون دادن و یا فلبوتومی در سازمان انتقال خون می‌تواند تا حد قابل قبولی به شما کمک کند.
بنابراین بهترین و موثرترین تدابیر سلامتی فصل بهار به شرح زیر است:
۱- پاکسازی بدن
بهترین زمان شروع پاکسازی بهار در زمان آغاز بهار طبی، یعنی روز‌های پایانی زمستانی و روز‌های نخست فروردین‌ماه است که آب و هوا بهاری می‌شود و اندام‌های هدف در پاکسازی بهاره، کبد، کلیه‌ها و روده‌ها هستند.
برای پاکسازی می‌توان از روش‌های سنتی و مرسوم ایجاد لینت مراج، مانند خوردن آش‌های ملین، بهره برد یا در صورت توصیه پزشک متخصص طب ایرانی، از داروی مسهل یا قی کردن یا روش‌های خون‌گیری استفاده کرد افرادی که به هیچ‌یک از شیوه‌های پاکسازی اخلاط و سموم بدن عادت ندارند نیز باید دقت کنند که در فصل بهار، مقدار غذایشان را نسبت به فصل‌های دیگر کمتر کنند تا مواد زائد و سموم کمتری در بدنشان انباشته شود.
۲- پرهیز از نوشیدنی‌های گرمی‌بخش و یا بسیار تری‌بخش
مانند شربت‌های بسیار شیرین که از انگور یا خرما تهیه شده باشند، شیر و دوغ زیاد و…
۳- پرهیز از زیاد خوردن غذا‌های مولد خون
مانند شیرینی‌ها، کیک و خامه زیاد و کم کردن معقول مصرف انواع گوشت
در متون طب ایرانی از غذا‌هایی مانند آش، بورانی اسفناج، بورانی شبدر و یونجه، کاهو سکنجبین، سمنو، آش شبدر و قره‌قروت به عنوان بهترین و سبک‌ترین غذا‌های ایرانی برای فصل بهار نام برده شده که انرژی پایه و ویتامین مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند، ولی خاصیت غذایی کمتری دارند.
مصرف این غذا‌ها موجب پاکسازی خون و تقویت اعصاب و قوای بدن می‌شود از طرفی در فصل بهار، مصرف حبوباتی مانند ماش، نخودفرنگی و جو نیز توسط حکمای طب ایرانی توصیه شده است.
۴- بهترین رژیم غذایی در فصل بهار
برای تقویت سیستم ایمنی و قوای جسمی کودکان، خوردن سوپ جو، ماءالشعیر طبیعی و چلو گشنیز با گوشت جوجه‌خروس (به جای گوشت قرمز) است.
همچنین توصیه شده در این فصل، به جای آب، عرق کاسنی، عرق خرفه یا عرق شاهتره بنوشیم و به فرزندانمان بدهیم.
۵- پرهیز از مصرف غذا‌های چرب و سرخ‌کردنی
۶- پرهیز از پرخوری، بر هم خوری و با هم خوری
مانند خوردن پیش‌غذا، میوه، غذا، نوشابه (یا دوغ یا ماءالشعیر) بستنی، چای، شربت، آجیل و…
۷- کاهش مصرف خوراکی‌های تلخ و تند و شور و تیز
که همگی مزاج گرم دارند، مانند آجیل‌های شور، تخمه، گردو و دیگر مغز‌ها و همچنین ادویه تند مانند فلفل، دارچین، زنجفیل
۸- پرهیز از خوردن میوه‌های لطیف و تری‌بخش
که در بدن به سرعت دچار تغییرات نامطلوب می‌شوند، مانند خیار و هندوانه
۹- مصرف نوشیدنی‌های خنک
مانند شربت ریواس، شربت عناب، شربت تمرهندی، شربت زرشک و غوره، شربت نارنج، لیمو و به و عرق‌های گیا‌های بهاره، چون شاهتره، کاسنی و خرفه.
۱۰- پرهیز از نوشیدن آب با معده خالی و ناشتا
۱۱- پرهیز از جنبش‌های بیش از حد بدنی
انجام ورزش معتدل و سبک‌تر از ورزش در زمستان
۱۲- پرهیز از جنبش‌های زیاد روانی، چون خشم و اضطراب
۱۳- پوشیدن لباس‌های لطیف سبک
مانند جامه‌های کتانی و جامه‌های پنبه‌ای و کم کردن روانداز
۱۴- پرهیز از حمام یا سونای خیلی گرم
۱۵- جلوگیری از بروز یبوست
از نگاه طب ایرانی، بهترین وضعیت اجابت مزاج آن است که به ازای هر وعده غذا، یک بار دفع با قوام نرم به راحتی صورت گیرد.
۱۶- رعایت بهداشت غذایی
پرهیز از مصرف میوه و سبزیجات نشسته به ویژه در طول سفر
حساسیت‌ها و آلرژی‌های فصلی
اگر با آغاز فصل بهار، دچار حساسیت‌ها و آلرژی‌های فصل می‌شوید، به مدت ۳ روز تنها از ماءالشعیر طبی سنتی استفاده کنید و در این مدت، غذای دیگری نخورید در پایان این رژیم غذایی ۳ روزه نیز بیمار باید تا چند روز از سبزی‌های پخته، بدون ادویه و کم‌حجم به عنوان غذا استفاده کند.
خارش گلو
برای درمان این عارضه حساسیت‌های فصلی، می‌توانید چند گرم گل بنفشه و شکر تیغال را در ۲ لیوان آب ریخته و روی حرارت ملایم بجوشانید تا یک لیوان آن باقی بماند.
سپس آن را صاف کرده و شب پیش از خواب میل کنید. افرادی که خارش گلوی‌شان خیلی زیاد است می‌توانند صبح ناشتا نیز یک لیوان دیگر از این دمنوش گیاهی بنوشند.
عطسه بهاره
برای درمان عطسه‌های زیاد ناشی از حساسیت فصلی، می‌توانید روزی ۲ بار، با روغن بنفشه درون حفره‌های بینی و روی پیشانی خود را چرب کنید.
همچنین لازم است مصرف انواع ادویه، غذا‌های سرح کردنی، شکلات و قهوه را در فصل بهار به حداقل برسانید.
بیماری‌های ویروسی کودکان
از آنجا که کودکان در مقایسه با بزرگسالان، سیستم ایمنی و مزاج ضعیف‌تری دارند پاکسازی بهاره و رعایت تدابیر طب سنتی ویژه فصل بهار، در آن‌ها ضرورت بیشتری پیدا می‌کند و به آن‌ها کمک می‌کند در مجاورت افراد مبتلا به بیماری‌های ویروسی، چون آبله‌مرغان، اوریون، سرخک و سرخچه یا بیمار نشوند یا دست‌کم یک بیماری آرام و کم‌دردسر را پشت سر بگذارند.
به والدین توصیه می‌کنیم در این فصل به کودکان‌شان غذا‌های پر ادویه ندهند و آن‌ها را از مصرف ترشی، غذا‌های محرک و خوراکی‌هایی که طبیعت سرد دارند، دور نگه دارند و مراقب باشند که کودکان دلبندشان دچار یبوست نشوند برای این هدف می‌توان از آلوبخارا در غذا‌های کودکان بهره برد.
خارش پوست
خوردن گیاه خرفه به عنوان سبزی خوردن در وعده‌های غذایی تاثیر بسیار زیادی در درمان خارش‌های فصل بهار و از بین رفتن تلخی دهان در این فصل دارد.
نوشیدن آب این سبزی نیز در کاهش عوارض و خارش‌های ناشی از حساسیت‌های فصلی بسیار موثر است.
توصیه‌هایی برای سالم‌تر زندگی کردن در فصل بهار
در فصل بهار باید عرقیاتی بخورید که خستگی، رخوت و سستی مربوط به این فصل را از بدن خارج کند. عرق بهار نارنج، بیدمشک، گلاب و عرقیاتی که از گل یا گلبرگ نارنج، نارنگی یا پرتقال بدست آمده باشد، بهترین عرقیات برای مصرف عموم در فصل بهار به شمار می‌رود.