چرم تبریز جزو کالایی است که هر ایرانی به نوعی از آن در زندگی خود استفاده می‌کند.
چرم و محصولات چرمی تبریز سال‌ها قبل به ۱۴ کشور جهان صادرات داشت؛ از چین و هندوستان گرفته تا ایتالیا و اسپانیا. اما تحریم‌های خارجی و البته داخلی، این رونق را از صنعت چرم گرفته است.
تبریز، مهد صنعت چرمسازی کشور
بر اساس اسناد و شواهد، دباغخانه‌های سنتی از اوایل قرن بیستم در ایران وجود داشته است. تبریز، مشهد و اصفهان مراکز اصلی چرم سازی ایران بودند. از دباغخانه‌های سنتی تبریز می‌توان به دباغخانه گازران، دباغخانه باغمیشه، و دباغخانه بازار تبریز اشاره کرد.
رئیس اتحادیه تولید کنندگان و صادرکنندگان چرم آذربایجان شرقی می‌گوید: چرمسازی خسروی جزو نخستین کارخانه‌های صنعتی و پیشرفته ایران است که سال ۱۳۱۰ به همت مرحوم حاج علی اکبر آقا صدقیانی در تبریز تاسیس شد.
مسعود بنابیان می‌افزاید: سالیان بعد دباغخانه‌های سنتی جای خود را به کارگاه‌های کوچک نیمه صنعتی دادند که در انتهای خیابان شهناز (شریعتی) و خیابان سعدی بیشتر به چشم می‌خوردند. تا اینکه بعد از انقلاب این صنایع به محل فعلی چرمشهر در روستای مایان منتقل شده است.
یک شهرک ۳۸ ساله
مدیر عامل شهرک چرمشهر تبریز می‌گوید: مکان یابی و احداث کارخانه‌ها از سال ۱۳۶۲ آغاز شد. در سال ۱۳۸۵ با پشتکار فعالان چرمشهر، این شهرک به عنوان نخستین شهرک صنعتی تخصصی با گرفتن پروانه بهره برداری از سازمان صنایع و معادن استان به ثبت رسید.
امینی ادامه می‌دهد: عمده تولید چرم کشور در سه شهر تبریز، تهران و مشهد صورت می‌گیرد که از این بین تبریز به عنوان تولیدکننده چرم سنگین (رویه گاوی، سراجی، رومبلی)، تهران چرم سبک و سنگین (گوسفندی، گاوی، آستری) و مشهد چرم سبک (بزی، گوسفندی، آستری کفش) شناخته می‌شوند.
او خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر بیش از ۳۶۰ واحد تولیدی در شهرک مستقر هستند، اما ۲۲۰ واحد فعال است که برای ۴ هزار نفر شغل ایجاد کرده اند. نزدیکی به خطوط ارتباطی نظیر فرودگاه بین المللی و راه آهن تبریز و نیز گمرک استان و مجاورت با منطقه ویژه اقتصادی سهلان، اهمیت شهرک صنعتی چرمشهر را به عنوان نخستین شهرک تخصصی چرم در کشور دوچندان کرده است.
وی ادامه می‌دهد: حدود ۸۵ درصد چرم تولیدی کشور یعنی چیزی حدود ۵۵ تا میلیون فوت مربع از تبریز است. ۹۰ درصد از صادرات نیز سهم تبریز است و ترکیه، کشور‌های آسیای میانه، روسیه، چین و جنوب شرق آسیا مقصد صادرات چرم تبریز است.
فرسودگی ماشین آلات و کاهش کیفیت
در حال حاضر بحران در صنعت چرم موجب شده که قدرت رقابت محصولات به شدت کاهش یابد. ماشین آلات کارخانه‌ها به روز نیست و نبود فناوری مدرن، مانعی بر سر راه تولید شده است.
یک تولید کننده می‌گوید: وقتی صنعت چرم ترکیه دچار بحران شد، دولت برای کمک به فعالان این صنعت، وام ۴ درصدی پنج ساله با یک سال استمهال پرداخت کرد. آنها هم با استفاده از این وام اقدام به خرید ماشین آلات به روز و آخرین فناوری این صنعت کردند و حالا با ایتالیا رقابت می‌کنند. در کشور ما به فعالان این صنعت وام ۲۷ درصدی با سود‌های بالا پرداخت می‌شود و ما مجبور شده ایم دستگاه‌های کهنه تولید کنندگان خارجی را خریداری کنیم.
پوست خام، غریبه با چرم شهر!
مدیرعامل چرم شهر می‌گوید: گرانی گوشت باعث کاهش کشتار دام در استان و کشور شده و همین موضوع مشکلات جدی در تأمین مواد خام همچون پوست مورد نیاز واحد‌های چرم سازی ایجاد کرده است.
امینی خاطرنشان می‌کند: سازمان دامپزشکی کشور واردات پوست گاو را ممنوع کرده بود. در نتیجه به علت پایین بودن میزان تولید داخلی این بخش با کمبود مواجه شد.
وی اضافه می‌کند: حالا هم واردات داریم، اما طبق قانون تنها واحد‌های حقوقی قادر به وارادت هستند. در حالی که بیش از ۹۵ درصد واحد‌های تولید چرم حقیقی است و این یعنی جفا در حق آنها. چون مجبور هستند با واسطه خرید کنند.
خراش چرم با نوسانات ارزی
تولید کننده‌ای می‌گوید: مجموعه‌هایی که به سختی خود را سرپا نگه داشته اند، با ۴۰ الی ۵۰ درصد ظرفیت خود کار می‌کنند و این در حالی است که با افزایش قیمت ارز و سایر نوسان‌های قیمتی، صنف چرم و کفش با چالش‌های جدی‌تری روبرو شده است.
او توضیح می‌دهد: در کنار بالا رفتن حقوق کارگران، مالیات، عوارض و بیمه که منجر به افزایش هزینه‌های تولید شده، نوسانات ارزی می‌رود که باقی مانده نفس چرم را هم بگیرد.
شاهگلی، تولید کننده اضافه می‌کند: ۱۰۰ نوع ماده از سراسر دنیا می‌خریم تا بتوانیم انواع چرم و رنگ‌های مختلف آن را تولید کنیم. نه تنها تحریم‌ها و سختی مبادلات پولی ما را دچار مشکل کرده، بلکه تهیه مواد اولیه بسیار زمان براست. حداقل ۸ ماه طول می‌کشد تا به دست تولید کننده برسد. از طرفی تهیه این مواد در داخل ۵۰ درصد گران‌تر تمام می‌شود. چون تولیدات داخلی هم وابسته به ملزومات خارجی هستند.
معضلی به نام آلایندگی
اگر سری به روستای مایان یعنی همان محل استقرار چرم شهر بزنید، با نزدیک شدن به کارگاه‌های چرم سازی، بوی شدیدی مشام شما را می‌آزارد. به گونه‌ای که چند دقیقه بیشتر قابل تحمل نیست. پساب فرآیند تولید چرم به دلیل ترکیبات حاصل از فرآوری پوست خام گاو و گوسفند و همچنین استفاده از ده‌ها نوع ماده شیمیایی دارای مواد مضر و بدبویی است که نیازمند نصفیه و بی خطرسازی است.
امینی می‌گوید: به دلایل مختلف تا کنون ریالی از سوی دولت‌ها برای احداث تصفیه خانه در شهرک اختصاص نیافته و تولدی کنندگان با هزینه خود اقدام به راه اندازی سه باب تصفیه خانه کرده اند. هر چند اداره کل حفاظت محیط زیست استان، استاندارد‌های خروجی آن را قبول نمی‌کند.
پلمپ ۵ واحد آلاینده زیست محیطی
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان تبریز می‌گوید: پس از چندین مرتبه صدور اخطاریه کتبی به واحد‌های آلاینده زیست محیطی، ۵ واحد متخلف با حکم مقام قضایی در چرم شهر پلمپ شده اند.
اشتری ادامه می‌دهد: رعایت ضوابط و استاندارد‌های زیست محیطی در مدیریت پسماند و پساب همه صنایع و بخصوص شهرک صنعتی چرمشهر الزامی است.
تولید کنندگان، اما می‌گویند با وجود استقبال برای ارتقای کیفیت خروجی تصفیه خانه‌ها و حتی احداث واحد‌های جدید، نبود اجماع نظر بین دستگاه‌های اجرایی برای مدیریت چرم شهر مانع از پیشرفت کار می‌شود.
درآمدی که از هفت خوان می‌گذرد
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان چرم آذربایجان شرقی می‌گوید: ۸۰ درصد مشتریان ما واحد‌های صنفی کوچک هستند که کد مالیاتی ندارند و نمی‌توانیم از آنها مالیاتی بابت هزینه‌ها دریافت کنیم. بازگشت پول از این واحد‌ها به تولید کنندگان گاهی یک سال طول می‌کشد و این در حالی است که دولت از ما مالیات دریافت می‌کند. یعنی کار ما غالبا نه تنها ارزش افزوده‌ای ندارد بلکه ضرر نیز به حساب می‌آید.
بنابیان ادامه می‌دهد: فرایند تولید چرم ۲۱ روز به طول می‌انجامد و پوست خام در واحد‌های چرمسازی از ۲۷ دستگاه مختلف عبور می‌کند. تأمین قطعات یدکی ماشین‌آلات نیز از عوامل مهم کند شدن چرخه صنعت چرم است.
او می‌گوید: در صادرات چرم، قیمت بین‌المللی هر متر آن حدودا یک دلار است، اما دولت از ما ۳ دلار پیمان ارزی می‌گیرد. قیمت‌ها خیلی بالاست و عملاً هیچ چرمسازی نمی‌تواند به قیمت یک دلار و ۲۰ سنت چرم بفروشد و به قیمت ۳ دلار به دولت پیمان ارزی بدهد.
ابتلای چرم به کرونا
فراز، عضو انجمن صنعت چرم می‌گوید: از زمان شیوع کرونا به‌علت مشکلات و چالش‌های اقتصادی، کارخانه‌های فعال با کمتر از یک سوم کارگران در حال کار هستند.
او خاطرنشان می‌کند: به دلیل اعلام محدودیت‌های کرونایی و بسته شدن مرزها، صادرات چرم یک سال به طور کامل متوقف شد. با وجود انبوه مشکلات، از سوی دولت به عنوان صنایع آسیب دیده از کرونا اعلام نشده است و یکی از اصناف بی نصیب از تسهیلات کرونایی، همین چرمسازان هستند.
تولید کننده نباید بین ادارات سرگردان شود
استاندار آذربایجان شرقی بعد از جلسه ستاد تسهیل و رفع موانع تولید که اخیرا در چرم شهر تبریز برگزار شده می‌گوید: از مشکلات این شهرک چنین استنباط می‌شود که دود اختلاف بین دستگاه‌ها به چشم تولیدکننده می‌رود. دو یا چند دستگاه بر سر یک موضوع اتفاق نظر ندارند و دوندگی‌ها و اتلاف وقت و هزینه صنعتگران هم دردی را دوا نمی‌کند.
عابدین خرم به مسئولان ابلاغ کرده که اختلاف قانونی سازمان‌ها را در جلسات فی‌مابین مرتفع کنند و جنبهٔ ایجابی قوانین را به نفع تولیدکنندگان به کار گیرند.
وی ادامه می‌دهد: برخی از دستگاه‌ها هم که در آغاز تولید، سد راه تولیدکننده می‌شوند. درحالی که مسائل باید بعد از راه‌اندازی و صدور پروانه مورد پیگیری شود. به عنوان مثال در خصوص کاهش آلودگی‌های حاصل از تولید چرم، برخی از تولیدکنندگان این شهرک با علم و فناوری پیش می‌روند و با اتکا به علم روز، مسائل زیست محیطی را رعایت می‌کنند. این امکان باید برای تمام تولیدکنندگان عرصه چرم فراهم شود و مسئولان می‌بایست دست صنعتگران گرفته و راهکار بدهند.
بازاریابی، نجات دهنده، اما مغفول
رئیس اتاق بازرگانی تبریز، بازاریابی و تبلیغات برند چرم تبریز را یکی از موثرترین راه‌ها در رونق این صنعت می‌داند.
ژائله می‌گوید: کشور‌های موفق در حوزه چرم به برندسازی و معرفی برند‌های خود توجه ویژه‌ای دارند، ولی در کشور ما و به خصوص تبریز شاهد بی توجهی به موضوع تبلیغات هستیم. ما هم باید در کشور‌های مختلف باتوجه به نیاز‌ها و شرایط موجود، دنبال بازاریابی باشیم.
وی ادامه می‌دهد: اگر بازار کشور‌های همسایه را در دست بگیریم، می‌توانیم به بازار دیگر کشور‌های مهم جهان نیز دست پیدا کنیم. باید نمایشگاه‌های تخصصی در داخل کشور و همچنین کشور‌های همسایه با موضوع کفش و چرم تبریز برگزار شود.
مالیات، دردی دیگر
علیپور، چرم ساز می‌گوید: در کشور ما هر سال بدون در نظر گرفتن بحران در بازار، مالیات افزایش می‌یابد. این موجب می‌شود هم صادرات با مشکل مواجه شود و هم بازار داخلی از دست برود.
این موضوع در جلسه ستاد تسهیل هم مطرح شد و شریفی، مدیرکل سابق امور مالیاتی استان در پاسخ به این ادعا گفت: واحد‌های چرمشهر، یا دفاتر مالی ندارند و یا به صورت شفاف و قانونمند تهیه نمی‌کنند. به همین دلیل کارشناسان ما بر اساس فرومول‌های رایج این صنعت اقدام به تعیین مالیات می‌کنند که طبیعی است در مواردی به نفع تولید کننده نباشد.
او تاکید دارد برای حل این مشکل باید دارندگان واحد‌های تولیدی حساب‌ها و مدارک مالی خود را به صورت منظم به مامور مالیاتی ارائه کنند.
حل مشکل پوست خام، یک گام به جلو
واحد‌های چرم سازی آذربایجان شرقی به علت نداشتن اجازه واردات پوست خام گاوی در آستانه تعطیلی قرار دارند. این مشکل را استاندار آذربایجان شرقی بعد از بررسی نیاز‌های این صنعت به طور کامل می‌داند.
عابدین خرم می‌گوید: به رئیس سازمان دامپزشکی کشور این موضوع را به صورت جدی مطرح کرده ایم. قول مساعد معاون اقتصادی رئیس جمهور را هم گرفته ایم تا در اسرع وقت مجوز خرید پوست خام برای تولید کنندگان چرمشهر تبریز از ۶ کشوری که در بخشنامه واردات مشخص شده، گرفته شود.
چرم، جانی تازه می‌خواهد
صنعت چرم، بخشی از هویت اجتماعی و فرهنگی استان و از نشان‌های تجاری تبریز است و غالبا در دنیا محصولات چرم را با نام تبریز می‌شناسند.
کلامی، معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار آذربایجان شرقی می‌گوید: این صنعت باید از حوزه ارتقای دانش و همچنین رفع موانع و تسهیل‌گری مورد توجه و حمایت قرار گیرد.
حالا که قرار شده بخش دولتی به عنوان تسهیل گر در کنار بخش خصوصی ایفای نقش کند، لازم است فعالان صنعت چرم برنامه خود را برای رفع مشکلات این صنعت ارایه دهند تا هماهنگی‌های لازم برای حمایت از این صنعت انجام گیرد. چرا که این صنعت نقش مهمی در ایجاد ارزش افزوده و اشتغال ایفا می‌کند.
گزارش مکتوب از: مهین انتظار ـ خبرگزاری صداوسیما ـ تبریز