درتاریخ ۷ دسامبر ۲۰۲۱، قطعنامه استرداد اموال فرهنگی به کشور‌های مبدا در مجمع عمومی سازمان ملل متحد بصورت اجماع تصویب شد؛ که حدود ۱۰۰ کشور از جمله ایران از بانیان این قطعنامه بوده اند.
«مجید تخت روانچى» نماینده دائم کشورمان در سازمان درخصوص این موضوع گفت: جمهوری اسلامی ایران خشنودی خود را نسبت به گنجانده شدن پیشنهاد هیات نمایندگی ایران نزد سازمان ملل در قطعنامه مصوب این مجمع، مبنی بر جلوگیری از تامین مالی تروریسم از طریق قاچاق اموال فرهنگی و همچنین ضرورت بازگرداندن اموال فرهنگی مذکور به کشور‌های مبداء اعلام کرد.
مدیرکل حقوقی و املاک وزارت میراث فرهنگی هم اعلام کرده است پیگیری لازم برای بازگشت حدود ۱۵ شیء تاریخی تا پایان سال ۱۴۰۰ به ایران انجام می‌شود و در خصوص استرداد بخشی از الواح هخامنشی از آمریکا به ایران نیز احتمال‌هایی داده شده است. در پی تصویب قانون استرداد اموال فرهنگی¬، اهمیت پیگیری بازگشت الواح هخامنشی برای بازگرداندن به کشور بیشتراز قبل شده است.
قوانین بالادستی سند
قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب مجلس شورای اسلامی ۱. /۰۲ /۱۳۷۶
ماده ۳ – وظایف وزارت میراث فرهنگی وگردشگری – صنایع دستی
بند‌های:
۷ - انجام انحصاری کلیه امور حقوقی مربوط به میراث فرهنگی و طرح دعاوی کیفری علیه متخلفین از قوانین ناظر به میراث فرهنگی کشور به‌عنوان مدعی یا حسب مورد شاکی خصوصی.
۸ - اقدامات لازم جهت شناسایی و استرداد اموال فرهنگی ایران در سطح ملی و بین‌المللی از طریق مراجع ذیربط.
۹ - شناسایی و در اختیار گرفتن کلیه اموالی که دارای ارزش‌های فرهنگی – تاریخی بوده و جزء میراث فرهنگی محسوب می‌گردد و توسط‌دستگاه‌های مسئول، ضبط شده است.
تاکیدات رهبر معظم انقلاب
رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به دو نگاه متفاوت به آثار تاریخی قبل از اسلام از جمله تخت جمشید گفتند: «از یک منظر، این آثار متعلق به جباران تاریخ ایران است و نفرت از استبداد و جباریت، این‌گونه آثار را در چشم و دل انسان‌ها از جمله متدینین، بی‌جاذبه می‌کند، اما از جنبه‌ی مثبت، نباید فراموش کرد که این آثار، به هر حال محصول سرپنجه‌ی هنرمند، ذهن خلاق، روحیه‌ی بلند‌نظر و ذوق و ابتکار ایرانی است و این واقعیات، تخت جمشید و دیگر آثار تاریخی را در سراسر کشور، مایه‌ی افتخار ملت ایران و جزو مفاخر تاریخی این کشور قرار می‌دهد.» دیدار مسئولان اجرایی استان فارس با رهبر انقلاب- ۱۸/ ۲/ ۱۳۸۷
چرایی و اهمیت موضوع
از سال ۱۳۸۳ شمسی و پس از انتقال محموله سوم روند بازگشت الواح هخامنشی به ایران با تاخیر مواجه شده است. گفته می شود این تاخیر به این علت روی داده است که بازگشت بخش چهارم استرداد الواح هخامنشی به کشور به علت یک شکایت متوقف شده است.
ارزش فراگیری و دربرگیری سند
باتوجه به تصریح قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی و همینطور فرمایشات مقام معظم رهبری¬، و اهمیت روزافزون حفظ میراث فرهنگی کشور و همچنین تصویب قانون استرداد اموال فرهنگی درسازمان ملل، اکنون زمان مناسبی برای بازگرداندن اموال فرهنگی کشورمان از آمریکا وسایر کشور‌ها می باشد.
سابقه موضوع:
تبلت‌ها یا الواح هخامنشی سال ۱۳۱۳ شمسی در تخت جمشید توسط باستان‌شناسان کشف شدند. این الواح با موافقت دولت وقتِ ایران برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت داده شد. الواح در ۵۰ صندوق چوبی که شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافینِ مذاب آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند. در قرارداد و موافقت‌نامه طرفین آمده است که «ایران لوح‌هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می‌سپارد».
پس از این انتقال مطالعاتی که قرار بود در یک بازه سه‌ساله انجام شود، با شروع جنگ جهانی دوم متوقف می‌شود و بعد از جنگ در سال ۱۹۴۵ میلادی دوباره شروع می‌شود. این الواح تا کنون در چهار مرحله به ایران برگردانده شده است؛ سال ۱۳۲۷ شمسی (۱۷۹ قطعه)، سال ۱۳۲۹ شمسی (۳۷هزار قطعه)، سال ۱۳۸۳ شمسی (۳۰۰ قطعه) و سال ۱۳۹۸ شمسی (۱۷۸۳ قطعه).
گفتنی است همچنان حدود ۱۷ هزار گل‌نبشته سالم و قطعات شکسته از الواح هخامنشی در اختیار موسسه شرق‌شناسی شیکاگو قرار دارد.
تاخیر در بازگشت الواح هخامنشی به ایران که از سال ۱۳۸۳ شمسی و پس از انتقال محموله سوم اتفاق افتاد، به این خاطر بود که قبل از آغاز برنامه‌ریزی‌ها برای بازگشت بخش چهارم الواح به کشور، یک شکایت روند استرداد را متوقف کرد.
دادگاه آمریکا، ایران را به حمایت از مردم فلسطین و مبارزه با صهیونیست‌ها متهم کرد و خواستار پرداخت غرامتی ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری شد. وقتی ایران از پرداخت این مبلغ خودداری کرد، دادگاه آمریکایی حکم مصادره اشیاء تاریخی ایران را که در موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو امانت بود، صادر کرد و دستور داد برای تامین مبلغ غرامت، این الواح به فروش برسند. تاکنون، موضوع بازگشت الواح درهاله‌ای ازابهام باقی مانده است.
مسئله بر زمین مانده
ایران امیدوار است موسسه شرق‌شناسی شیکاگو مانند گذشته به استرداد باقی‌مانده الواح هخامنشی به ایران اقدام کند. هرچند برای چگونگی بیمه الواح با توجه به تحریم‌ها، بسته‌بندی و انتقال آن‌ها به ایران، همچنان دغدغه و نگرانی وجود دارد.
پژوهشگر: مریم قربانی نژاد