پژوهشکده انار فردوس که قرار بود نقطه امید کشاورزان در سومین قطب تولید انار شود، حالا ویرانه ای شده که جز افسوس رهاوردی ندارد .
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خراسان جنوبی، ایران با تولید سالانه بیش از یک میلیون تن انار از لحاظ سطح کشت تجاری، میزان تولید، صادرات و مرغوبیت ارقام انار رتبه سوم جهان را در این محصول به خود اختصاص داده است.
هند، چین، ایران، ترکیه و آمریکا از کشورهای اصلی تولید کننده انار در جهان هستند.
زهرا جلیلی مقدم مدیرکل دفتر امور میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی سطح زیر کشت باغ های انار کشور را ۹۰ هزار هکتار عنوان می کند و می گوید: متوسط عملکرد تولید انار در هر هکتار باغ، بالغ بر ۱۴ تُن است.
استان های فارس، مرکزی، خراسان رضوی، اصفهان، یزد، سمنان، قم، خراسان جنوبی و لرستان از قطب های مهم تولید انار در کشور هستند.
از ارقام تجاری معروف انار ایران، ملس ساوه، رباب نیریز، ملس یزدی، شیشه گپ فردوس و نادری بادرود است.
مدیرکل دفتر امور میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی می گوید: در برنامه هفتم توسعه کشور نزدیک به 2 هزار و 700 هکتار توسعه و ۳۴ هزار و ۴۷۶ هکتار اصلاح و نوسازی برای باغ های انار در نظر گرفته می شود و برای امسال اصلاح و نوسازی 5 هزار و 40 هکتار باغات انار هدف گذاری شده است.
زهرا جلیلی مقدم با بیان این که اصلاح و نوسازی باغ ها الزامی است، افزود: اصلاح و نوسازی باغات شامل اقداماتی نظیر هرس، مدیریت کف باغ، تغذیه، استفاده از سایبان یا پوشش میوه و مبارزه با آفات و بیماری است که منجر به افزایش کمی و کیفی محصول می شود.
ایران علاوه بر این که مرکز پیدایش و رویشگاه طبیعی این میوه با ارزش است، مرکز تنوع ارقام نیز بوده و غنی ترین مخازن ژنی انار جهان را دارد که لازم است ضمن حفظ و نگهداری این ثروت ملی و سرمایه طبیعی، برنامه های به نژادی و اصلاحی نیز در تحقیقات انار کشور مورد توجه قرار گیرند.
فردوس سومین قطب تولید انار
شهرستان فردوس در خراسان جنوبی با 2 هزار و 100 هکتار سطح زیر کشت و تولید سالانه بیش از 25 هزار تن انار رتبه سوم تولید این محصول را در کشور دارد.
امسال محصول انار در این شهرستان به علت سرمازدگی فروردین و طوفان مرداد، 40 درصد کاهش یافت.
آقای وحیدی که 40 سال است کشاورز در روستای برون فردوس است با بیان اینکه حداقل 8 ماه کشاورز تمام وقت خود را صرف تولید انار می کند می گوید: از هیچ کود شیمیایی برای محصول خود استفاده نمی کنیم که این باعث شده در ایران و خارج از کشور مشتری داشته باشیم.
آقای اکبری هم دیگر کشاورزی است که 50 سال است شغل اجدادش را دنبال می کند، با نشان دادن میوه ای از انار تولیدی خود می گوید: این ثمره سالهای عمر من است که روزیِ خود را با آن تامین می کنم و تا بعد از عید محصول خود را در خانه نگهداری می کنیم.
خواب ابدی هزاران درخت انار
سال 1386 بود که صدای اره های موتوری سوهان روح صدها کشاورز انار کار این منطقه شد، شیشه کپ هایی که تا دیروز بازارهای آن سوی مرز برای آن سر دست می شکستند حالا از خواب زمستانی به خواب ابدی رفت.
هزاران هکتار از باغ های انار شهرستان فردوس از سرما و یخبندان جان سالم به در نبردند و به شدت آسیب دیدند طوری که انارکاران مجبور شدند درختان انار را کف بُر کنند.
این اتفاق در سال 1395 هم رخ داد، همزمان با سراسر ایران برودت هوا به شدت در خراسان جنوبی هم افزایش یافت بطوری که در کنار برف و بارانی که بر زمین نشست سرمای شدید و ناگهانی دمای هوا خسارات جبران ناپذیری را به محصولات کشاورزی خراسان
آقای احمدی یکی از تجار انار با اشاره به اینکه در سالهای ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ کیفیت انار فردوس بسیار بالا بود می گوید: در سال ۸۴ حدود ۷۰ کانتینر انار از فردوس به ژاپن ارسال شد.
آقای رضایی دیگر انارکار فردوسی هم می گوید: هم اکنون انارهای تولیدی در برخی از باغ ها دانه سفید است و ارزش چیدن ندارد به همین علت با وجود اینکه فصل سرما رسیده است اما محصولات بر سر درختان است.
وی افزود: تا درختان ما به باردهی می رسد سرما می آید و سرما می زند و ما مجبوریم درخت را کف بُر کنیم و هیچ ترمیمی برای آن وجود ندارد.
اگر متخصصان و کارشناسان راهنمایی می کردند، خسارت کم می شد
آقای محمدی کشاورز باغستانی هم با بیان اینکه کشاورزان این منطقه نان و جانشان انار است می گوید: در آن سالها تمام درختان انار من به علت سرما و نبود متخصص که راهنماییم کند از دست رفت ومجبور شدم تمام درختان را کف بُر کنم.
این پیرمرد باغستانی که سالهاست به انار کاری مشغول است ادامه می دهد: اگر مرکزی بود و ما را متخصصانش راهنمایی می کردند دیگر هرگز شاهد این همه خسارت نبودیم .
منظور آقای محمدی همان پژوهشکده اناری است که قرار بود سالها گره گشای انارکاران باشد اما خودش دچار گره شده است.
طرح پژوهشکده انار شهرستان فردوس سال ۱۳۸۵ و در سفرهای استانی دولت نهم مطرح شد و به تایید دانشگاه فردوسی مشهد رسید این دانشگاه تا سال 1392 از محل اعتبارات ماده 32 سابق حدود 700 میلیون تومان برای احداثش هزینه شد.
جولان حیوانات در پژوهشکده ملی
این مجتمع سال 92 به دانشگاه بیرجند تحویل داده شد که در آن زمان ساختمان پژوهشکده 80 درصد پیشرفت داشت، از آن زمان تاکنون به علت کمبود اعتبار، این ساختمان نیمه تمام رها شده و به مرور زمان نیز بخش هایی از بنا تخریب شد و امروز به بنایی متروکه تبدیل شده که حیوانات در آن جولان می‌زنند.
ساختمان پژوهشکده در زمینی به مساحت 5 هکتار با زیربنای 600 مترمربع در باغستان علیا احداث شده و 65 هکتار دیگر هم برای
سال 1395 تکمیل پروژه نیازمند اختصاص مبلغ 300 میلیون تومان اعتبار بود که اعلام شد سرفصلی برای تأمین این اعتبار وجود ندارد و باید یا از محل بودجه تملک شهرستان یا از منابع داخلی دانشگاه بیرجند تأمین شود که آن هم اختصاص نیافت.
مسولان نداشتن هیئت علمی، نبود ردیف اعتباری مستقل تامین آب برای باغ های آموزشی و از نوع دو بودن پژوهشکده انار فردوس را از موانع اساسی بر سر راه فعالیت آن عنوان کرده بودند که این امر، پژوهشکده را از اختصاص اعتبارات ملی محروم کرد و گفته شد که باید به صورت خودگردان از محل قراردادهایی که با بخش خصوصی یا دولتی منعقد می‌شود، جذب اعتبار شود که آن هم به نتیجه ای نرسید.
در کنار سرما، كرم گلوگاه انار آفت مهم انار كشور است، به خاطر زيست شناسي حشره، مبارزه شيميايي عملي نبوده و خسارت اين آفت در مواردي از 30 درصد محصول نيز تجاوز مي كند و آن را از بین می برد.
سرما زدگی و آفات دیگر قطب های تولید انار کشور را هم تهدید کرده است.
به سراغ مسئولان قطب های تولید انار رفتم
خدیوی کارشناس ارشد باغبانی و معاون فنی جهاد کشاورزی ساوه می گوید: در سالهای ۸۵ و ۹۶ سرما و آفات باعث شد تا کشاورزان این منطقه درختهای انار را کف بُر کنند و به همین علت تولید این محصول کاهش پیدا کرد.
وی افزود: بعد از کف بُر کردن باغ ها کیفیت محصولات ما افزایش پیدا کرده است آن هم به علت اینکه ارقام بهتری متناسب با خاک این منطقه کشت و احداث باغ های جدید در دستور کار قرار گرفت.
تغییر الگوی کشت انار ضروری است
معاون پژوهشی و فناوری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان یزد هم با بیان اینکه با تغییر شرایط اقلیمی، باید رویکرد ما نیز برای الگوی کاشت محصولات کشاورزی و بخصوص انار تغییر کند می گوید: ارقام انار کاملا در شرایط متنوع آب و هوایی متفاوت است و تحمل یک رقم ممکن است نسبت به سرمای زمستانه تا منفی ۲۰ درجه باشد و یک رقم منفی ۱۰ درجه، که باید در مراکز تخصصی روی آن کار شود .
وظیفه شناس ادامه می دهد: شهرستان فردوس یکی از بهترین قطبهای تولید انار بود اما چون خاک تغییر کرده است باید طرح هایی پژوهشی انجام شود تا کشاورزان بداند کدام محصول را کشت کند.
مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم می گوید: بیشترین مشکلی که ما در بحث انار داریم سرما و کرم گلوگاه است.
یوسفی افزود: برای کرم گلوگاه زنبوری پرورش دادیم تا با استفاده آن توسط کشاورزان بخشی از خسارت آنها کاهش یابد، اما باید طرح های پژوهشی برای مهار این کرم و سرما صورت گیرد .
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان فردوس نیز وجود مراکزی مانند پژوهشکده یا ایستگاه تحقیقاتی که ویژه انار باشد را ضروری می داند
سلیمانی با بیان اینکه کرم گلوگاه با توجه به اینکه در سالهای مختلف درصد خسارت متفاوتی به باغ های انار وارد کرده گفت: این پژوهشکده می‌تواند با انجام کار تحقیقاتی روش‌های مقابله با آن را بررسی و به کشاورزان ارائه کند.
پژهشکده انار جامانده از بودجه مستقل
۱۱ رقم انار در شهرستان فردوس وجود دارد و بیشتر این ارقام تک درخت است، اگر روی این موضوع تحقیق شود، می‌توان در این میان ارقامی را پیدا کرد که تولید بیشتری داشته باشند و روش‌های افزایش تولید در پژوهشکده انار بررسی شود و در اختیار کشاورزان قرار گیرد.
با توجه به اینکه پژوهشکده انار زیر نظر دانشگاه بیرجند است، این مرکز علاوه بر اینکه در زمینه فنی، خاک‌شناسی، حاصلخیزی و تغذیه گیاهان، هرس، کوددهی و ارقام انار، آفات به‌خصوص کرم گلوگاه می تواند راهگشای کشاورزان باشد می تواند در زمینه پژوهش‌های بازاری به ویژه صادرات و اقتصاد انار ورود پیدا کند.
رییس دانشگاه بیرجند می گوید: به دلیل نداشتن ردیف بودجه مستقل نمی‌توان اعتباری برای تکمیل این طرح تامین کرد، چراکه اعتبارات دانشگاه بیرجند بسیار محدود بوده و از اعتبارات دانشکده اقماری در فردوس نیز نمی‌شود هزینه‌ها را تامین کرد.
خامسان افزود: ۲۵۰ میلیون تومان برای حصارکشی این مجموعه به پیمانکار دادیم که به علت افزایش هزینه‌ها، پیمانکار پروژه را رها
وی با بیان اینکه ساخت پژوهشکده یک موضوع است و فعالیت آن موضوع مهمتری است گفت: تکمیل این پروژه ۲ تا سه میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد که باید از محل اعتبارات استانی تامین شود یا از طریق پیگیری نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی ردیف بودجه مستقل بگیرد.
خامسان گفت: اگر این طرح ردیف اعتباری مستقل بگیرد هر سال اعتباری برای آن تخصیص می‌یابد که می‌توان با به‌کارگیری نیروهای متخصص، این پژوهشکده را سرپا نگه داشت.
وی افزود: تنها راهکار برای تکمیل ساختمان این پژوهشکده پیگیری نماینده شهرستان یا سایر نمایندگان استان برای گرفتن ردیف اعتباری مستقل از طریق مجلس شورای اسلامی است.
به سراغ نماینده مردم فردوس، طبس، سرایان و بشرویه در مجلس شورای اسلامی و رئیس مجمع نمایندگان خراسان جنوبی رفتم .
حجت الاسلام مجید نصیرایی با بیان اینکه باید این پژوهشکده هر چه زودتر تکمیل شود می گوید: در مجلس پیگیر ردیف‌دار کردن بودجه برای این پژوهشکده هستیم تا بیش از این کشاورزان به علت نبود طرح های پژوهشی دچار خسارت نشوند.
وی گفت: این طرح نباید بیشتر از این منتظر بماند و باید تا پایان امسال هم ساختمان تکمیل شود و هم ردیف بودجه آن به سرانجام برسد.
فعال شدن پژوهشکده‌های محصولات استراتژیک خراسان جنوبی از جمله انار جزو مصوبات سفر رییس جمهور در سفر ۱۹ شهریور به
این پژوهشکده می‌تواند با انجام کارهای تحقیقاتی روی محصولات با ارزش افزوده بالا، درخصوص سایر محصولات استان نیز همچون زرشک، عناب ، زعفران ، پسته و پنبه کار تحقیقاتی انجام دهد تا کشاورزان دچار خسارت های ناشی از آفات و سرما نشوند.
نویسنده: زهرا فلاحی نسب