سوره علق، نود و ششمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام جای گرفته است. نام سوره برگرفته از آیه دوم آن است که اشاره به خلقت انسان از خون بسته (علق) دارد.
به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما؛ سوره عَلَق یا إِقرا، اولین سوره‌ای که بر پیامبر (ص) نازل شد (به نظر بیشتر مفسران). این سوره نود و ششمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام جای گرفته است.
نام سوره برگرفته از آیه دوم آن است که اشاره به خلقت انسان از خون بسته (علق) دارد. سوره علق به خلقت و تکامل انسان و نعمت‌های خداوند به او سخن می‌گوید و متذکر می‌شود انسان با این حال، در برابر پروردگارش ناسپاس و گردنکش است. در این سوره، همچنین به مجازات دردناک کسانی که مانع هدایت مردم و اعمال نیک‌اند، اشاره شده است.
سوره علق جزو چهار سوره سجده‌دار (عَزائِم) قرآن است و آیه آخر آن سجده واجب دارد؛ یعنی در هنگام قرائت (با صدا) یا شنیدن این آیه، فرد باید سجده کند. درباره فضیلت تلاوت سوره علق از جمله در احادیث آمده است: هر کس در روز یا شب سوره اقرأ باسم ربک را بخواند و در همان شب یا روز بمیرد، شهید از دنیا رفته است و خداوند او را شهید مبعوث می‌کند و در صف شهیدان جای می‌دهد و در قیامت همچون کسی است که با شمشیر در راه خدا همراه پیامبر (ص) جهاد کرده است.
معرفی
این سوره را سوره علق و سوره إقرأ (یا إقرأ بسم ربک) نامیده‌اند. علق که به معنای خون بسته است، از آیه دوم گرفته شده است و «إقرأ» که به معنای «بخوان» است، آغازگر سوره می‌باشد. این سوره را «قلم» نیز نامیده‌اند.
سوره علق جزو سوره‌های مکی قرآن و به نظر بیشتر مفسران، در ترتیب نزول، اولین سوره‌ای است که بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است. سوره علق در چینش کنونی مُصحَف، نود و ششمین سوره است و در پایان حزب سومِ جزء ۳۰ قرآن قرار دارد.
سوره علق ۱۹ آیه، ۷۲ کلمه و ۲۸۸ حرف دارد. این سوره از نظر حجم جزو سوره‌های مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌های کوچک قرآن است.
سوره علق جزو چهار سوره سجده‌دار (عَزائِم) قرآن است و آیه آخر آن سجده واجب دارد؛ یعنی در هنگام قرائت (با صدا) یا شنیدن این آیه، فرد باید سجده کند. این سوره‌ها احکام خاص خود را دارند؛ مثلا فرد نمازگزار نمی‌تواند یکی از این سوره‌ها را بعد از حمد قرائت کند.
محتوا
آیات سوره علق به ترتیب دارای این مطالب است:
شروع اسلام با حرکتی علمی
سوره علق با «إقرأ: بخوان» آغاز می‌شود. برخی از مفسران شروع شدن سوره علق را ـ که اولین تجربه وحیانی پیامبر اسلام (ص) است ـ با این جمله، نشانه‌ای می‌دانند بر اینکه آغاز نبوتِ آخرین پیامبر خدا (ص) همراه با یک حرکت علمی و یک دستور فرهنگی بوده است.
نکته دیگر این است که عالمان علوم قرآنی با استناد به آیه «اقْرَ‌أْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ» گفته‌اند آیه بسم الله الرحمن الرحیم جزء سوره‌های قرآن است با این استدلال که این آیه در اصل چنین بوده است: «اقرأ القرآن باسم ربک: قرآن را با نام پروردگارت بخوان»؛ سپس «القرآن» حذف شده است.
سوره علق با صدای استاد عبدالباسط
شأن نزول
در تفسیر قرآن ابوالفتوح رازی نقل شده است یکی از دفعاتی که پیامبر (ص) به کوه حرا رفته بودند، جبرئیل بر وی نازل شد و گفت: ای محمد بخوان! پیامبر (ص) گفتند: من قرائت کننده نیستم. جبرئیل او را در آغوش گرفت و فشرد و بار دیگر گفت: بخوان! پیامبر (ص) همان جواب را تکرار کردند. بار دوم نیز جبرئیل این کار را کرد و همان جواب را شنید و در سومین بار گفت: «اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ... (تا آخر آیات پنجگانه).»
این سخن را گفت و از دیده پیامبر (ص) پنهان شد. رسول خدا (ص) که با دریافت نخستین وحی سخت خسته شده بودند به سراغ حضرت خدیجه (س) آمدند و فرمودند: «زملونی و دثرونی»: مرا بپوشانید و جامه‌ای بر من بیافکنید تا استراحت کنم.
فضیلت و خواص
در فضیلت خواندن سوره علق از امام صادق (ع) نقل شده است هر کس در روز یا شب سوره اقرأ باسم ربک را بخواند و در همان شب یا روز بمیرد، شهید از دنیا رفته است و خداوند او را شهید مبعوث می‌کند و در صف شهیدان جای می‌دهد و در قیامت همچون کسی است که با شمشیر در راه خدا همراه پیامبر خدا جهاد کرده است. همچنین از رسول خدا (ص) نقل شده است که هر کس سوره اقرأ را بخواند، مانند آن است که همه سوره‌های مفصّل را خوانده است. ایمنی از غرق شدن در دریا، ایمنی از بلایا در سفر و حفظ اموال از آفات و سرقت از جمله خواصی است که برای خواندن این سوره ذکر شده است.
متن و ترجمه
به نام خداوند رحمت‌گر مهربان
بخوان به نام پروردگارت كه آفريد. (۱) انسان را از عَلَق آفريد. (۲) بخوان، و پروردگار تو كريم‌ترين [كريمان] است. (۳) همان كس كه به وسيله قلم آموخت. (۴) آنچه را كه انسان نمى‌دانست [بتدريج به او] آموخت. (۵) حقاً كه انسان سركشى مى‌كند، (۶) همين كه خود را بى‌نياز پندارد. (۷) در حقيقت، بازگشت به سوى پروردگار توست. (۸) آيا ديدى آن كس را كه باز مى‌داشت، (۹) بنده‌اى را آنگاه كه نماز مى‌گزارد؟ (۱۰) چه پندارى اگر او بر هدايت باشد، (۱۱) يا به پرهيزگارى وادارد [براى او بهتر نيست]؟ (۱۲) [و باز] آيا چه پندارى [كه] اگر او به تكذيب پردازد و روى برگرداند [چه كيفرى در پيش دارد]؟ (۱۳) مگر ندانسته كه خدا مى‌بيند؟ (۱۴) زنهار، اگر باز نايستد، موى پيشانى [او] را سخت بگيريم؛ (۱۵) [همان] موى پيشانى دروغ‌زن گناه‌پيشه را. (۱۶) [بگو] تا گروه خود را بخواند. (۱۷) بزودى آتشبانان را فرا خوانيم. (۱۸) زنهار! فرمانش مَبَر، و سجده كن، و خود را [به خدا] نزديك گردان. (۱۹)
منبع: ویکی‌شیعه