آنچه اقتصادمقاومتی را با سایر اقتصاد‌ها متمایز می‌کند، نگاه جامع در حوزه‌های مختلف است که از ثبات اقتصادی و بازرگانی خارجی فراتر می‌رود.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز یزد، اقتصاد جایگاه بسیار مهمی در جامعه دارد و حتی می‌توان گفت یک پله از دیگر مسائل جامعه بالاتر است، زیرا استقلال و قدرت و عظمت یک جامعه و ثبات سیاسی آن به رفع کمبود‌های اقتصادی و حل مشکلات این حوزه بستگی دارد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی با علم و آگاهی به این موضوع، در سال‌های اخیر سخنان و بیانات فراوانی درباره اقتصاد مطرح کردند که یکی از مهمترین این مسائل، اقتصاد مقاومتی است که از سوی ایشان در قالب ۲۴ اصل و سیاست ابلاغ شد.
ایشان در بند سوم بیانیه گام دوم انقلاب هم از اقتصاد به عنوان یک نقطه کلیدی تعیین کننده یاد کردند که اگر قوی باشد به سلطه ناپذیری و نفوذناپذیری کشور مبدل شده و اگر ضعیف باشد زمینه ساز نفوذ و سلطه و دخالت دشمنان خواهد شد.
حضرت آیت الله خامنه‌ای با انتقاد از عملکرد ضعیف دولت‌ها، راه حلّ این مشکلات را سیاست‌های اقتصادمقاومتی عنوان کردند که باید برنامه‌های اجرائی برای همه بخش‌های آن تهیّه و با قدرت و نشاط کاری و احساس مسئولیّت، در دولت‌ها پیگیری و اقدام شود.
برای آشنایی بیشتر با مفهوم واژه اقتصاد مقاومتی، عملکرد دولت‌ها در زمینه اجرای این سیاست ها، بهره گیری از آن در دوران تحریم و همچنین نقش آن در جهش تولید با «عباس علوی راد» اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد یزد به گفتگو نشستیم.
منظور از اقتصاد مقاومتی چیست؟
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دو فراز به تبیین و معرفی اقتصاد مقاومتی پرداخته و در یکی از دیدار‌ها فرمودند که «اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی‌ها و خصومت‌های شدید می‌تواند تعیین کننده رشد و شکوفایی کشور باشد.»
همچنین ایشان در بیانات دیگری فرمودند «اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت اجازه می‌دهد حتی در شرایط فشار هم امکان رشد و شکوفایی داشته باشد».
بنابراین کلیدواژه این مفهوم از نظر رهبر معظم انقلاب، اقتصادی است که بتواند تاب آوری لازم را در شرایط غیرعادی داشته باشد که لازمه هر اقتصادی در هر برهه زمانی است.
واژه اقتصادمقاومتی از چه زمانی وارد ادبیات اقتصادی کشور شد؟
اصطلاح اقتصادمقاومتی برای اولین بار در سال۱۳۸۹ توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی به منظور ساماندهی نظام اقتصادی کشور و متناسب با شرایط جاری داخلی و بین المللی با مبنا قرار دادن اصول انقلاب مطرح شد.
این اصطلاح سپس رسمیت یافت و در بهمن۱۳۹۲ با عنوان سیاست‌های کلی اقتصادمقاومتی در قالب ۲۴ اصل از سوی ایشان به عنوان یک سند بالادستی نظام ابلاغ شد.
دلیل ورود این مفهوم به ادبیات اقتصادی کشور چه بود؟
جبهه استکبار در اواخر دهه۸۰ به بهانه مسائل هسته‌ای اقدام به فشار شدید علیه جمهوری اسلامی ایران کرد و کاملا روشن بود به دنبال فشاری متفاوت به لحاظ تحریم و زورگویی نسبت به دوره ۳۰ساله انقلاب اسلامی است.
آنان انرژی هسته‌ای را دستاویز فشار گسترده‌ای علیه ایران قرار داده بودند و رهبر معظم انقلاب اسلامی با علم و آگاهی و پیش بینی فضای کنونی و آینده و اینکه اقتصاد کشور در چنین شرایطی به وضعیت سخت و دشواری خواهد رسید، اقتصاد مقاومتی را مطرح کردند تا تاب آوری اقتصادی در برابر این زورگویی‌ها با توجه به ظرفیت‌های داخلی افزایش یابد.
پیش بینی ایشان بسیار دقیق بود و در دهه۹۰ دو تحریم گسترده از سوی دولت‌های اوباما و ترامپ علیه ایران اعمال شد.
رهبری با پیش بینی دقیق، قصد داشتند تاب آوری اقتصاد را پیش از فشار‌های حداکثری جبهه استکبار افزایش دهند تا هم در آن دوره و هم دوره‌های بعدی بتوانیم در برابر زورگویی‌ها مقاومت کنیم و استقلال داخلی کشور در شرایط مطمئن تری قرار گیرد که متاسفانه عملکرد ضعیف دولت‌ها نشان داد که آن‌ها اقتصاد مقاومتی را به خوبی نفهمیده اند.
آیا اقتصاد مقاومتی برای اولین بار است که مطرح می‌شود یا به شیوه‌های مختلف در برخی کشور‌ها انجام گرفته است؟
بسیاری از کشور‌ها و نظام‌های اقتصادی تلاش می‌کنند ثبات و پایداری اقتصادی را در ابعاد مختلف در کشور ایجاد کنند، بنابراین ثبات و تثبیت اقتصادی یک مساله جدید نیست و از اهداف شش گانه ورود دولت‌ها به مسائل اقتصادی از سال ۱۹۳۰ تاکنون به شمار می‌آید.
جایگزینی واردات و توسعه صادرات از این اقدامات به شمار می‌آید و دولت‌ها به جای تمرکز بر صادرات، نیاز‌های خود را بر اساس تقویت ظرفیت‌های داخلی تامین کرده تا نیازی به واردات نداشته و از خروج ارزش جلوگیری کنند. توسعه صادرات هم تاب آوری قابل ملاحظه‌ای به وجود آورده و ارزآوری را به همراه دارد.
این موضوع در اقتصادی مقاومتی بدین شکل مطرح نشده و کشور ما در‌های خود را به روی واردات و صادرات نبسته است.
آنچه اقتصاد مقاومتی را با این اقتصاد‌ها متمایز می‌کند، نگاه جامع در حوزه‌های مختلف است که به بازرگانی خارجی و ثبات اقتصادی محدود نمی‌شود و حتی مردمی سازی اقتصاد و مشارکت توده‌های مردم در فعالیت‌های اقتصادی را شامل شده است.
جامعیت و نظام مندی اصول ۲۴ گانه اقتصاد مقاومتی کاملا روشن است تا اقتصادی مقاوم و متنوع و تاب آور در برابر تکانه‌های اجتناب ناپذیر کشور به ویژه از سوی دشمنان داشته باشیم؛ بنابراین نگاه گسترده و جامع رهبری نسبت به اقتصاد مقاومتی در هیچ کدام از اقتصاد‌ها وجود نداشته است.
جنبه‌های مثبت اقتصادمقاومتی چیست؟
اقتصاد مقاومتی جنبه‌های مثبت فراوانی دارد، اما شاید مهمترین پیامد این اقتصاد با توجه به اصول و سیاست‌های کلی ۲۴ گانه آن، افزایش گسترده اعتماد به نفس کشوری است که اقتصاد آن سال‌ها وابسته به نفت بوده و بر این اساس با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کند.
اقتصاد مقاومتی، تمرین اعتماد به نفس و استقلال اقتصادی و تکیه بر ظرفیت‌های داخلی است.
آیا می‌توان جنبه‌های منفی برای این اقتصاد یافت؟
اقتصاد مقاومتی یک نگاه جامع و گسترده‌ای دارد، اما نکته‌ای که البته نمی‌توان آن را نقطه منفی اقتصاد مقاومتی دانست، اینست که برداشت‌های خیلی متفاوتی از زمان ابلاغ سیاست‌های کلی آن تاکنون به وجود آمده که آزاردهنده است.
اقتصاد مقاومتی در سطوح مختلف اعم از دستگاه‌های اجرایی و مدیران دولتی و دانشگاهیان و عموم مردم با برداشت‌های مختلفی مواجه شده است. اگر قرار است اقتصاد مقاومتی، یک سند بالادستی باشد نباید در برداشت‌های آن اختلاف نظر‌های زیادی وجود داشته باشد.
مساله دیگر اینست که بخش دولتی و اجرایی کشور بیش از آنکه درگیر محتوا و عملیاتی کردن اقتصاد مقاومتی باشد، درگیر ظواهر شده و شاهد نوشتن آن بر روی سربرگ ها، بیان در سخنرانی ها، نصب بر بیلبورد‌ها و تشکیل جلسات و ستاد فرماندهی هستیم، اما متاسفانه از عمل هیچ خبری نیست.
وضعیت شکننده اقتصاد کشور در ۱۰ سال اخیر نشان می‌دهد که به جای عمل به شعار بسنده شده و مسئولان توفیق خاصی در زمینه تحقق اقتصاد مقاومتی بدست نیاورده اند.
این از آفت‌هایی است که می‌تواند این مفهوم بسیار ارزشمند و تاثیرگذار بر اقتصاد ایران را در گذر زمان به لحاظ باور‌های اجتماعی دچار مشکل کند.
آیا اقتصاد مقاومتی توانسته نقش خود را در برابر تحریم‌های ظالمانه دشمنان به خوبی ایفا کند؟
اگر بخواهیم به صورت منصفانه قضاوت کنیم باید اذعان داشت که تحریم سال های اخیر فشار شدیدی به همراه داشته و در وضعیت کنونی اقتصاد کشور تاثیرگذار بوده است، اما بی توجهی به سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی در دهه۹۰ و تفکری که همه مشکلات را به بیرون از کشور گره زده و معتقد است که همه مشکلات ناشی از تحریم بوده است، سیاست اقتصاد مقاومتی را محجور کرده و اجازه استفاده موثر از آن را نداد.
کشور ما در دهه۹۰ به لحاظ شاخص‌های اقتصادی دچار افت‌های شدیدی شده که اگر به مباحث اقتصاد مقاومتی توجه می‌شد، بسیاری از مشکلات نسبت به شرایط فعلی کاهش می‌یافت.
جایگاه تولید در اقتصادمقاومتی چیست؟
در پرتو تحریم‌ها و فشار‌های دهه۹۰ باید به تولید و رشد اقتصادی توجه ویژه‌ای می‌شد تا کشور کمتر آسیب ببیند، اما متاسفانه تولید و رشد اقتصادی در این دهه نزدیک به صفر بود و این ضایعه بزرگی برای اقتصاد کشور به شمار می‌آید که تولید ناخالص آن در یک دهه رشد چندانی نداشته باشد.
رهبر معظم انقلاب نیز با علم به این موضوع، حساسیت نشان داده و در سال‌های اخیر شاهد نامگذاری‌های اقتصادی سال بوده ایم که در سال۱۳۸۹ با عنوان رونق تولید، سال۱۳۹۹ جهش تولید و سال۱۴۰۰ هم تولید؛ پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها نامگذاری شدند.
این مساله نشان می‌دهد که اهمیت متغییر تولید برای شرایط فعلی کشور از چند سال پیش قابل ملاحظه بوده و نامگذاری سه سال اخیر رهبری در موضوع تولید گواه اینست که این متغییر اهمیت بسیار زیادی برای کشور داشته است.
اصول و سیاست‌های اقتصادمقاومتی در همه مولفه‌ها به لحاظ مبانی و ادبیات اقتصادی روی رشد تولید موثر هستند.
مردمی سازی اقتصاد و مشارکت مردمی، بازرگانی خارجی و استفاده از ظرفیت‌های داخلی نقش بسیاری مهمی در تولید دارند که از بند‌های اصلی اقتصادمقاومتی به شمار آمده و اگر به خوبی از این اصول و سیاست‌ها استفاده می‌شد، بحث تولید و اقتصاد ما شرایط بسیار بهتری داشت.
آیا اقتصاد مقاومتی متعلق به زمان خاصی است یا پس از رفع احتمالی تحریم‌ها همچنان ادامه یابد؟
گرچه بحث اقتصادمقاومتی از زمان فشار‌های اقتصادی مطرح شد، اما مختص دوران تحریم و فشار اقتصادی نیست. سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، تاریخ مصرف ندارد و نباید گمان کرد با پایان تحریم‌ها شاهد لغو این سیاست‌ها باشیم.
این تفکر از سوی کسانی مطرح می‌شود که تعبیر نادرست ریاضت اقتصادی را در قبال اقتصاد مقاومتی استفاده کرده و می‌گویند هر زمانی که کشور در شرایط تحریم قرار گرفت، مشکلات را با ریاضت حل می‌کنیم.
نگاه به اصول مترقی و متعالی سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی نشان می‌دهد که ریاضت اقتصادی هیچ جایگاهی در این سیاست‌ها ندارد و همچنین نباید آن را به دوره خاصی محدود کرد.
نباید چنین پنداشت که هدف از اقتصاد مقاومتی، افزایش تاب آوری اقتصاد کشور در برابر خصومت‌ها و دشمنی‌ها و فشار‌های موقتی دشمنان است و مشکلات کشور با جبهه استکبار با مسائلی نظیر برجام حل می‌شود.
نگاه ما به اقتصاد مقاومتی باید چنین باشد که اقتصاد کشور در هر شرایطی بتواند زمینه تاب آوری و بنیان‌های خود را به لحاظ ثبات اقتصادی و استفاده از ظرفیت‌های داخلی ارتقا دهد و این مساله متعلق به زمان خاصی نیست بلکه راه و روشی جامع و کامل در عصر‌های مختلف برای شکوفایی و ارتقای اقتصاد کشور محسوب می‌شود.
گام دوم انقلاب در پرتو اقتصادمقاومتی چگونه است؟
اقتصاد مقاومتی یک پارادایم و شیوه و روش و یک سند بالادستی است که الزام آور بوده و این الزام در آینده نیز ادامه خواهد یافت، به ویژه اینکه رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانیه دوم گام انقلاب به این موضوع اشاره کرده اند.
ایشان بند سوم توصیه‌های هفت گانه بیانیه دوم انقلاب را به مسائل اقتصادی اختصاص داده و با شناسایی آسیب‌های اقتصادی کشور در ۴۰سال گذشته و انتقاد از عملکرد اقتصادی دولت ها، توصیه‌هایی را مطرح کردند که اقتصادمقاومتی مهمترین این توصیه هاست.
اقتصاد مقاومتی می‌تواند در علمی شدن توصیه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب برای بهبود شرایط اقتصادی بسیار تاثیرگذار باشد.
بیانیه گام دوم انقلاب یک میثاق جدید و نقشه راه برای کشور ما در ۴۰سال دوم انقلاب است که محور سوم آن روی اقتصاد دور می‌زند، بنابراین اقتصاد مقاومتی می‌تواند یک راهکار و روش و شیوه ممطئن برای عملیاتی شدن توصیه‌های رهبری در گام دوم انقلاب باشد.
مصاحبه کننده: محمدرضا جایروند