شاخص‌های جمعیتی کشور رکورد‌های نگران‌کننده‌ای را ثبت کرده است به طوری که نرخ رشد جمعیتی ایران حدود ۰.۶ درصد است و پیش‌بینی می‌شود حدود ۱۰ تا ۱۵ سال آینده، نرخ رشد جمعیت به صفر درصد و منفی صفردرصد برسد.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: از تاریخ ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت از سوی مقام معظم رهبری که در تاریخ ۳۰/ ۲/ ۱۳۹۳ ابلاغ شده است؛ حدود هفت سال می گذرد. یکی از بندهای این سند (یعنی بند ۲ آن) به موضوع: جمعیت؛ رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج و حمایت از زوج‌های جوان و توانمندسازی آنان در تأمین هزینه‌های زندگی و تربیت نسل صالح و کارآمد. می پردازد.
اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور سابق در نامه هایی جداگانه که به پنج وزارتخانه و دو معاونت رئیس جمهور ابلاغ کرد، ضمن اشاره به سیاست های مرتبط با هر دستگاه، از آنان خواست در صورت نیاز ضمن جلب همکاری و مشارکت دستگاه های دیگر، برنامه ها، اقدامات و پیشنهاد‌های خود را به صورت دقیق، شفاف، با زمانبندی و شاخص‌های ارزیابی برای اجرایی کردن سیاست ها تهیه و احصاء نمایند.
جهانگیری همچنین در این ابلاغیه‌ها از هفت دستگاه اجرایی (وزرای کشور، آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بهداشت درمان و آموزش پزشکی، معاونین برنامه ریزی و نظارت راهبردی معاون اجرایی رئیس جمهور) خواست چنانچه در تهیه برنامه‌ها و یا انجام اقدامات، هر دستگاه نیاز به وضع بخشنامه، مقررات و یا قوانین داشته باشد، پیشنهاد لازم تهیه و ارائه شود.
حال این سؤال پیش می آید که با گذشت حدود هفت سال از ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت؛ دستگاه های متولی چه پاسخی در قبال اجرایی نشدن سیاست های ابلاغی مربوطه به دستگاه خود دارند؟ و موانع تحقق این بند از سیاست های جمعیتی چه بوده است؟
مستندات مرتبط با بند ۲ سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه جمعیت
دکتر صالح قاسمی دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور:
- وجود بیش از ۹ میلیون مجرد در سنین ازدواج
- وجود بیش از ۳ میلیون زوج نابارور
- بیش از ۴۰۰ هزار جنین بی گناهی که در معرض قتل هستند.
- خانواده‌هایی که به واسطه بی فرزندی در معرض طلاق عاطفی و رسمی قرار گرفته اند. (اینستاگرام دکتر قاسمی؛ ۳/ ۸/ ۱۴۰۰)
-در حال حاضر جمعیت کشور بیش از ۸۵ میلیون نفر است. شاخص‌های جمعیتی کشور رکورد‌های نگران‌کننده‌ای را ثبت کرده است به طوری که نرخ رشد جمعیتی ایران حدود ۰.۶ درصد است و پیش‌بینی می‌شود حدود ۱۰ تا ۱۵ سال آینده، نرخ رشد جمعیت صفر درصد و سپس نرخ رشد منفی جمعیت (یعنی کاهش جمعیت) را ثبت کنیم.
-"ایران" رکورد دار سرعت کاهش نرخ باروری در سه دهه گذشته.
- امروز نرخ باروری کشور (میانگین تعداد فرزندان یک زن) به حدود ۱.۶ فرزند به ازای هر زن رسیده است.
- پایین‌ترین نرخ باروری امروز در تمام منطقه غرب آسیا، شمال آفریقا و منطقه معروف به MENA به نام ایران ثبت شده است که علاوه بر این موضوع، رکورد سرعت کاهش نرخ باروری هم در سه دهه گذشته به نام ایران ثبت شده است؛ این درحالی است که در سال ۶۵ نرخ باروری ۶.۵ فرزند به ازای هر زن بود.
- نرخ باروری در کلان‌شهر‌ها کمتر از ۱.۵ فرزند است به طوری که نرخ باروری در تهران حدود ۱.۴ فرزند به ازای هر زن است. همچنین استان‌هایی مانند گیلان، مازندران و مرکزی با نرخ باروری حدود ۱.۱ فرزند، پایین‌ترین نرخ باروری کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
- در حالی که در سال ۱۳۹۴ یک میلیون و ۵۷۰ هزار تولد ثبت شد، این میزان موالید سالانه کاهش پیدا کرد و هر سال میزان روند کاهشی هم بیشتر شد تا جایی که در سال ۱۳۹۹ تعداد موالید به حدود یک میلیون تولد رسید؛ یعنی در یک دوره پنج ساله بیش از ۵۵۰ هزار تولد را از دست دادیم.
-پیش‌بینی می‌شود روند کاهش تعداد تولد‌ها همچنان ادامه داشته باشد و با توجه به خروج بانوان دهه ۶۰ از سنین باروری و باتوجه به رکود اقتصادی حاکم بر اقتصاد ایران و البته تغییر نگرش‌ها و سبک زندگی خانواده ایرانی، این روند کاهشی تعداد تولد در خانواده‌ها همچنان ادامه پیدا کند. (ایسنا؛ ۳/۸/۱۴۰۰)
قوانین بالا دستی سند
سیاست‌های کلی جمعیت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ سیاست‌های کلی «جمعیت» براساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی ابلاغی از سوی رهبر معظم انقلاب در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ به دستگاه های مختلف ابلاغ شد.
با عنایت به اهمیّت مقوله جمعیّت در اقتدار ملّی؛ و با توجه به پویندگی، بالندگی و جوانی جمعیّت کنونی کشور به عنوان یک فرصت و امتیاز؛ و در جهت جبران کاهش نرخ رشد جمعیّت و نرخ باروری در سال‌های گذشته، سیاست‌های کلی جمعیّت ابلاغ می‌گردد. با در نظر داشتن نقش ایجابی عامل جمعیّت در پیشرفت کشور، لازم است برنامه‌ریزی‌های جامع برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور متناسب با سیاست‌های جمعیّتی انجام گیرد. همچنین ضروری است با هماهنگی و تقسیم کار بین ارکان نظام و دستگاه‌های ذیربط در این زمینه، اقدامات لازم با دقّت، سرعت و قوّت صورت گیرد و نتایج رصد مستمر اجرای سیاست‌ها گزارش شود.
چرایی و اهمیت موضوع
زمان مشخصی برای اجرای سند سیاست های کلی جمعیت در نظر گرفته نشده است. اما با توجه به وضعیت بحرانی جمعیت کشور و کاهش محسوس باروری و روند رو به رشد پیری در کشور و با توجه به اینکه تا بسته شدن فرصت پنجره جمعیتی کشور؛ تنها هشت سال فرصت داریم؛ پیگیری سیاست‌های ابلاغی رهبری در حوزه جمعیت ضرورتی مهم و اساسی است که متولیان باید پاسخگو باشند.
سابقه موضوع:
از اوایل دهه هشتاد که زنگ‌های هشدار کاهش جمعیت کشور به صدا درآمد؛ تلاش هایی برای پیشگیری و توقف کاهش جمعیت و تشویق به فرزندآوری در کشور صورت گرفت که به صورت فهرست وار به آن‌ها اشاره می کنیم. البته تک تک بندهای این قوانین و مشوق‌ها هم کمتر تحقق یافته است.
-قانون تسهیل ازدواج جوانان: مصوب ۱۳۸۴
-مشوق‌های افزایش جمعیت مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۹۱
-مشوق‌های افزایش جمعیت در مصوبه مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۲
پژوهشگر: نرگس شامحمدی