با گذشت یک سال از آزاد سازی قره باغ، چند هفته‌ای است نیروهای جمهوری آذربایجان در مسیر ایران – ارمنستان مانع تردد عادی محموله‌های ترانزیتی می‌شود.
نزدیک به ۲۰ سال است در جاده منتهی به ایروان کار می‌کند. راننده ۴۵ ساله اهل جلفا، شهرستان مرزی شمال غرب ایران که می‌گوید: قبلا تمام جاده در خاک ارمنستان بود، ولی بعد از آزادسازی قره باغ، حدود ۵ کیلومترش متعلق به آذربایجان شد.
وی ادامه داد: با این حال بی دردسر می‌رفتیم و می‌آمدیم. اخیرا نمی‌دانیم چه مشکلی پیدا کرده اند. ساعت‌ها و بلکه روز‌ها در وسط راه ما را معطل می‌کنند که هیچ، چند صد دلار به قول خودشان " توپراق پولی " (تعرفه عبور از خاک آذربایجان) هم می‌خواهند.
از نوردوز به قاپان و گوریس
جاده‌ای که چند دهه محور مواصلاتی ایران به ارمنستان و اوراسیا و در واقع دروازه ایران به اروپا بوده حالا به مشکل بزرگی برای ترانزیت کالا‌ها تبدیل شده است.
در فاصله ۱۵۰ کیلومتری از مرز نوردوز در جلفا و قبل از رسیدن به شهر گوریس ارمنستان، نیروهای ارتش آذربایجان یک ایستگاه بازرسی راه انداخته اند و ماجرا‌های متعددی رقم می‌زنند.
برای بررسی این موضوع راهی پایانه نوردوز در نقطه صفر مرزی ایران و ارمنستان می‌شویم. در همان ورودی صف کامیون‌ها و تریلر‌ها توجه ما را به خود جلب می‌کند. این منطقه یکی از پرترددترین مسیر‌های ترانزیتی کشور است.
یکی از رانندگان می‌گوید: واقعا به دردسر افتاده ایم. کسی مایل نیست در این مسیر کار کند. اما چه کنیم. شغل ما همین است. هر بار رفت و هر بار برگشت معلوم نیست چه برخوردی خواهیم دید. اخیرا برای این منطقه ساختمان گمرک هم احداث کرده اند. یعنی رسما می‌خواهند این روند را ادامه دهند. اما اگر همه کار‌ها قانونی است، پس چرا به پاسپورت ما مهر ورود و خروج نمی‌زنند؟ این پولی که می‌گیرند، روی چه حسابی است، خدا می‌داند.
همکارش ادامه می‌دهد: عجیب اینجا است که فقط به کامیونهای ایرانی گیر می‌دهند. بقیه راه خود را گرفته و می‌روند. تعرفه ثابتی هم ندارند. قرار بود ۱۳۰ دلار باشد. اما یک روز گفتند محموله ات آتش زا (محصول نفتی و پتروشیمی) است. ۲۵۰ دلار نوشتند! حتی اخیرا از هم سرویس ما ۳۸۰ دلار طلب کرده اند.
پولی که از جیب راننده می‌رود
هر سرویس رفت و برگشت نیاز به حداقل ۲۶۰ دلار تعرفه دارد که بیش از ۷ میلیون تومان می‌شود. این مبالغ به چه شکل تامین می‌شود، سوالی است که ذهنم را درگیر کرده است.
مرد میانسالی که نماینده یک شرکت حمل و نقل است می‌گوید: قبلا همه را شرکت‌ها پرداخت می‌کردند.
اما حالا فقط هزینه مسیر رفت را می‌دهند. برگشت با راننده است. همکاران ما مجبورند در کشور ارمنستان دنبال باری بگردند که مقصدش بنادر یا شهر‌های ایران باشد. این طوری از حق و حقوق راننده کم می‌شود. باور کنید ۷۰ درصد ضرر متحمل می‌شوند.
یک راننده هم می‌گوید: بهانه شرکت این است که موقع برگشت می‌توانید از مسیر جدید بیایید.
جاده‌ای جدید، اما پرخطر
می‌پرسم مسیر جدید کجاست؟ توضیح می‌دهد: جاده‌ای که صرفا برای عبور وسایل نقلیه ایرانی احداث شده و کاملا در خاک ارمنستان است. اما جاده استانداردی نیست و بسیار ناامن و باریک است.
به گفته وی این مسیر فقط برای عبور یک تریلر یا کامیون عرض دارد و بدون علائم است. البته شیب ۱۲ درصدی آن هم مانع از بالا آمدن محموله‌ها می‌شود.
همکار او که ساعتی پیش از مسیر جدید عبور کرده در ارتباطی تصویری می‌گوید: همکاران گفته بودند مسیر پرخطری است. ما هم، چون برای برگشت باری نداشتیم، از جاده جایگزین به سمت ایران حرکت کرده ایم تا مثلا سر و گوشی آب بدهیم. اما چشمتان روز بد نبیند. با کمک هم و با کلی دردسر، شیب‌ها و پیچ‌ها را رد کردیم. محال است در زمستان موفق به عبور شویم.
تعرفه یک طرف، بی احترامی را چه کنیم!؟
راننده میانسالی می‌گوید: شده ۱۲ ساعت در وسط جاده ما را نگه داشته اند. بی هیچ دلیل قانع کننده ای. سگ‌های جستجوگر را به تمام قسمت‌های کامیون می‌برند، بی توجه به اعتراض ما که قرار است در این اتاقک‌ها نماز بخوانیم.
حتی جعبه‌ها را باز می‌کنند و سگ‌ها لوازم شخصی و خوراکی ما را لمس می‌کنند.
ادامه می‌دهد: امکانات رفاهی که هیچ حتی یک سرویس بهداشتی نیست. بعد از آن همه ساعت علافی مگر حال و توانی برای رانندگی می‌ماند؟
یکی از رانندگان گلایه می‌کند که هزینه تو راهی ما با "درام" واحد پول ارمنستان داده می‌شود. اما در ایست بازرسی فقط دلار پذیرفته می‌شود. مجبوریم مبلغ زیادی دلار هم با خود همراه داشته باشیم.
تازه مساله فقط این نیست. گاهی مسئول دریافت تعرفه به نو نبودن اسکناس‌ها گیر می‌دهد. مجبور هستیم آنقدر منتظر بمانیم بلکه کسی دلار نو به ما برساند وگرنه دور میزنیم و به ایران برمی گردیم.
بوی معضل اقتصادی و اجتماعی می‌آید
اینطور که معلوم است بسیاری از اهالی سیه رود و جلفا به رانندگی مشغول هستند آن هم در مسیر ارمنستان. اما حالا ده‌ها نفر وسیله خود را متوقف کرده اند و منتظر تعیین تکلیف این ماجرا هستند.
یکی از آن‌ها به نمایندگی می‌گوید: مساله فقط دریافت پول و معطل کردن در پست آذربایجان نیست. اگر کلمه‌ای با ماموران بحث کنید، در دردسر بزرگی می‌افتید. بعضی‌ها را بازداشت می‌کنند و معلوم نیست چه سرنوشتی در انتظار آنهاست.
محموله و خودرو هم توقیف می‌شود و برای بازگرداندن راننده و بار هزار جور مکافات باید بکشیم؛ بنابراین اغلب دوستان از کار در مسیر منصرف شده اند.
می‌پرسم: چگونه گذران زندگی می‌کنند؟ جواب می‌دهد: چند روزی است بعضی‌ها با شرکت‌های داخلی کار می‌کنند. اما وسیله ما اقساطش به قدری بالاست که محال می‌دانم قادر به تامین هزینه‌ها شوند. دوستان دیگر ما هم موقتا به کسب و کار فامیل و همسایه پناه برده اند بلکه با گذشت زمان، موانع تردد به شکل دیپلماتیک رفع شود و به جاده‌ها برگردند.
اراده برای حل مشکل
۱۳ مهر ماه خبر رسید که معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربنا‌های حمل و نقل پس از دیدار با مقامات ارمنستان، حل مشکل ترانزیتی جاده T ۴۵ تاتو ـ قاپان را در دستور کار قرار داده اند.
معاون وزیر راه و شهرسازی می‌گوید: مقرر شد تا روسازی جاده جایگزین (جاده تاتو) که مورد نظر مقامات کشور ارمنستان است به اتمام برسد. همچنین حداکثر تا سه ماه آینده، گردنه‌ها و نقاط حادثه خیز که در محور جایگزین به واسطه جاده فرعی بوده برطرف خواهد شد.
خادمی ادامه می‌دهد: همزمان عملیات اجرایی جاده اصلی جایگزین دیگری که به عنوان قطعه ۴کریدور شمال- جنوب در ارمنستان به مرز گرجستان در حال انجام است.
احترام به تمامیت ارضی کشور همسایه با ممنوعیت تردد در قره باغ
مدیرکل دفتر حمل و نقل بین الملل و ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای از ممنوعیت ورود کامیونهای ایرانی به قره باغ خبر می‌دهد.
هدایتی می‌گوید: ۲۸ مهر ماه در نامه‌ای به تشکل‌های صنفی شرکت‌های حمل و نقل بین المللی با اشاره به بخشنامه ۹ مهر امسال وزارت امور خارجه به سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای اعلام شده هر گونه ورود به خاک جمهوری آذربایجان خارج از مرز‌های رسمی این کشور، نقض تمامیت ارضی این کشور محسوب می‌شود.
سازمان راهداری در این ابلاغیه ممنوعیت ورود به مناطق قره باغ و لاچین جمهوری آذربایجان از طریق ارمنستان و امضای هر گونه قرارداد تجاری با منطقه قره باغ و صدور اسناد حمل کالا (بارنامه) به این منطقه را به شرکت‌های حمل و نقلی متذکر شده است.
آزادی رانندگان ایرانی بازداشت شده در آذربایجان
سرنوشت نامعلوم دو راننده ایرانی که در مسیر ترانزیت اصلی توسط ارتش آذربایجان بازداشت شده بودند، دیپلمات‌های ایرانی و مسئولان و مردم را به تکاپو انداخته بود.
حالا ۲۹ مهر ماه است و سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرده است: دو راننده ایرانی که در ماه‌های اخیر در باکو بازداشت شده بودند، آزاد و به سفارت ایران تحویل داده شدند.
خطیب زاده می‌گوید: با تلاش و پیگیری مستمر نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در باکو و همکاری دولت آذربایجان، دو راننده ایرانی که در جریان انتقال کالا در مناطق تازه آزاد شده آذربایجان بازداشت شده بودند صبح امروز آزاد شدند.
ایران یک روز قبل از این رویداد، با انتشار دومین ابلاغیه سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای به شرکت‌های حمل‌ونقل برای رعایت دقیق قوانین و حساسیت کشور‌ها با توجه به تغییرات جدید مرز‌های ارمنستان و آذربایجان پس از جنگ ۴۴ روزه، به ضرورت رفع سوء تفاهم‌ها و لزوم آزادسازی این دو راننده تاکید کرده بود.
ضرورت تلاش برای رونق تجارت در مسیر اوراسیا
تجارت ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال گذشته سه میلیارد و ۴۰۷ میلیون دلار بوده است. پس از اجرایی شدن موافقت نامه تجارت ترجیحی ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۱۳۹۸، تجارت ایران با این کشور‌ها رشد قابل ملاحظه‌ای را تجربه کرده است.
لطیفی، سخنگوی گمرک ایران می‌گوید: صادرات کشورمان در ۶ ماه گذشته به پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا یعنی روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، ارمنستان و بلاروس از لحاظ وزنی ۵ درصد و از لحاظ ارزش ۳۶ درصد افزایش داشته است.
مهمترین کالا‌های صادراتی ایران به اوراسیا شامل میوه‌های خشک، پسته، مواد پلاستیکی، چدن، آهن، فراورده‌های سبزیجات، روغن‌های حیوانی یا نباتی، چوب، دیگ‌های بخار و فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی است.
جمعیت ۱۸۳ میلیون نفری که در پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا زندگی می‌کنند، بازار مطمئنی برای کالا‌های ایرانی محسوب می‌شوند.
در این راستا جاده ایران ارمنستان، یکی از مهمترین محور‌های ترانزیتی در کشور به حساب می‌آید و رفع موانع در این مسیر و برقراری تردد به شکل عادی، نقش اصلی را در رونق تجارت با اوراسیا و اروپا دارد.
توجه به رشد ۴۰ درصدی تجارت ایران با اوراسیا در شش ماهه نخست امسال، اهمیت تسریع در احداث و آماده سازی جاده تاتو را به خوبی روشن می‌کند.
گزارش مکتوب از: مهین انتظار ـ خبرگزاری صداوسیما ـ تبریز