خراسان جنوبی با ذخیره قطعی ۶ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن فراورده معدنی ظرفیتی عظیم در حوزه معادن است که اگر مورد توجه قرار گیرد علاوه بر تولید ثروت، توسعه پایدار را در این استان کویری به همراه دارد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز خراسان جنوبی؛ معادن تأمین کننده مواد اولیه مورد نیاز بسیاری از صنایع در جهان اند و علاوه بر توسعه صادرات مواد غیر نفتی در ایجاد اشتغال، خودکفایی صنعتی، افزایش تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه یک کشور نقش مهمی دارند به شرط آنکه مورد غفلت قرار نگیرند.
معدنکاری و صنایع وابسته به آن، نقش ارزشمند در مولفه های اقتصادی و اجتماعی توسعه پایدار با ایجاد اشتغال و تولید ثروت دارد، در کشورهای در حال توسعه همچون ایران که دارای منابع غنی معدنی است، در صورتیکه به مولفه های توسعه پایدار در این صنعت توجه شود دیگر نیازی به تکیه بر نفت نیست اما این صنعت در ایران برای رسیدن به قله نیازمند طراحی ابزارهای مدیریتی صحیح در همه حوزه هاست.
چهار هزار و ۴۴ معدن غیرفعال
بر اساس اعلام آمارهای وزارت صمت، سال گذشته در کشور تعداد معادن ۶ هزار و ۸۶۵ معدن فعال ، چهار هزار و ۴۴ معدن غیرفعال کشور و ۲۶۵ معدن در حال تجهیز بود.
میزان استخراج اسمی معادن فعال در سال گذشته ۶۹۴ میلیون و ۲۷۱ هزار و ۵۸۵ تن و استخراج واقعی آنها ۵۱۰ میلیون و ۷۷۰ هزار و ۹۹۸ تن بوده است.
بیشترین معادن فعال کشور در اصفهان با ۶۰۳ معدن و پس از آن استان‌های فارس با ۵۰۴ معدن، خراسان رضوی با ۴۷۱ معدن، یزدبا ۴۵۵ معدن و خراسان جنوبی با ۴۵۴ معدن، در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار دارند.
از میان چهار هزار و ۴۴ معدن غیرفعال کشور، خراسان رضوی با ۴۵۲ معدن، آذربایجان شرقی با ۴۰۴ معدن، یزد با ۲۶۲ معدن، اصفهان با ۲۴۹ معدن، مرکزی با ۲۴۴ معدن و خراسان جنوبی با 230 معدن بیشترین تعداد معادن غیرفعال را دارند.
35 درصد معادن خراسان جنوبی راکد
خراسان جنوبی با ۶۵۷ پروانه بهره برداری معدنی و ذخیره قطعی ۶ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن در ذخیره معادن رتبه ۷ و از نظر تعداد معادن رتبه 4 کشور را به خود اختصاص داده است.
۲۳۰ معدن غیر فعال خراسان جنوبی یعنی تقریبا ۳۵ درصد معادن دارای پروانه بهره برداری غیر فعال است، که اکثر آنها سنگهای گرانیتی و در شهرستان نهبندان است.
شهرستان نهبندان قطب سنگ گرانیت کشور است، این جا معادنی هستند که ۸ کیلومتر با مرز ایران و افغانستان فاصله دارند در این شهرستان نیمی از معادن گرانیت تعطیل اند.
اما علت تعطیلی معادن چیست؟
بازوی (مرکز) پژوهشی مجلس این گونه پاسخ می دهد "اصلاح و بازنگری کامل قوانین و رویه‌‌‌های این بخش در قالب یک بسته سیاستی" می‌تواند عامل مهمی برای پایداری تولید در بخش معدن و بازگرداندن ۴۵ درصد کل معادن دارای پروانه بهرهبرداری به چرخه فعالیت باشد. همچنین غیراقتصادی شدن فعالیت‌های معدنی در اثر تحولات بازار، عوامل خارج از ید و شرایط فورس‌ماژور، تحریم‌های بین‌المللی، فقدان زیرساخت‌‌‌های موردنیاز برای فعالیت‌های معدنی، وجود معارضین و تعارض میان فعالیت‌های معدنی و دستگاه‌های اجرایی، غیرشفاف بودن و عدم‌اجرای قوانین و مقررات، عدم اجرای ضوابط، معیارهای فنی و استانداردهای اکتشاف، غیرشفاف بودن داده‌‌‌ها و اطلاعات معادن کشور، معیوب بودن فرآیندهای نظارت بر فعالیت‌های معدنی، حضور پررنگ دولت و سازمان‌های تابعه آن و برخی نهادهای حاکمیتی در پهنه‌های اکتشافی و معادن، ایرادهای نظام بررسی صلاحیت فنی و مالی متقاضیان فعالیت معدنی و وضع برخی مقررات غیرکارشناسی در خصوص صادرات مواد معدنی ازجمله دلایل غیرفعال شدن معادن کشور است.
اشتغالزایی اندک معادن
یکی از کارگرانی که مدتهاست در معادن شهرستان نهبندان خراسان جنوبی مشغول فعالیت است می‌گوید: کارفرمای ما ۷ معدن در این شهرستان دارد که اکثرا تعطیل شده و این موضوع بیکاری برخی از کارگران را در پی داشته است.
کارگر دیگری می‌گوید: نیمه فعال و غیر فعال شدن معادن سبب شده تا هم اکنون در هر معدن فقط ۲ تا ۳ نفر مشغول به کار باشند.
هر واحد کوچک معدنی حداقل برای ۵۰ نفر شغل ایجاد می‌کند و در واحد‌های متوسط معدنی دست‌کم به ۱۵۰ نفر نیروی انسانی برای کار نیاز است.
بر اساس استانداردهای جهانی در کشورهای معدن خیزی مثل آمریکا، چین، استرالیا و کانادا ایجاد هر شغل در یک واحد معدنی، ۱۷ فرصت شغلی دیگر را به همراه دارد.
ظرفیتی بزرگ که در کشور مان ایران باوجود نیروی انسانی تحصیل‌کرده و متخصص و جوان نادیده گرفته‌شده است.
قابلیتی که در خراسان جنوبی هم زیاد هستند جوانانی که با هزاران امید دهه ۸۰ با راه اندازی دانشگاه‌های مخصوص معدن وارد دانشگاه شدند و اما هم اکنون برخی ها بیکارهستند و بعضی ها هم به دنبال شغلی جایگزین و بدون ارتباط با رشته های تحصیلی
تجهیزات معدنی مستهلک
یکی از صاحب معادن در شهرستان نهبندان می گوید: وسایل معدنی همه مستهلک شده است و همین امر سبب شده تا هزینه استخراج خیلی گران و هزینه بر شود.
یکی دیگر از کارفرماهای معدن در این شهرستان می گوید: دستگاهی که در حال استخراج است حدود 50 سال است که کار می کند و این دیگر جواب گو نیست.
تنها عامل راکد بودن معادن تجهیزات نیست در سوی دیگر عدم صادرات است.
برخی از معادن فقط 8 سال از زمان آغاز استخراج آنها می گذرد که هم اکنون غیر فعال شده است .
یکی از کارگرانی که در این معادن کار می کند می گوید: سنگهای زیادی بریده شده تا بلکه مشتری بیاید و خریداری کند.
کارگری دیگری نیز می گوید: وقتی این معدن فعال بود از ایتالیا، هند و چین مشتریان زیادی برای صادرات می آمدند اما هم اکنون مشتری نیست.
ملایی رئیس اداره صمت شهرستان سربیشه نیز می گوید: برخی از سنگها در گذشته 90 درصد آن صادر می شد اما هم اکنون ۱۰ درصد هم صادر نمی شود .
کارخانه های فرآوری فاقد استاندارد جهانی
آقای آریا استاد دانشگاه نیز می گوید: کارخانه های فرآوری ما استاندارد های جهانی را ندارد نمی توانند درست فراوری کنند بنابراین صادر نمی شود و در داخل هم مصرف نمی شود که نتیجه آن راکد شدن یک معدن را در پی دارد .
آقای محمدی هم که مدیر واحد فرآوری است می گوید: دستگاههایی که ما از آن استفاده می کنیم مربوط به ۲۵ سال پیش است و اغلب یا فرسوده است و یا با استاندارد های جهانی بروز نیست.
نخعی نماینده مردم شهرستانهای نهبندان و سربیشه در مجلس شورای اسلامی نیز می گوید: بسته های مالی جذاب برای سرمایه گذار چه بخش تسهیلات ارزان قیمت و وثیقه، معافیت های مالیاتی ، بیمه ای و تعرفه های گمرکی لحاظ شود تا برای سرمایه گذاری پیش قدم شوند.
سال گذشته حدود ۲۰ درصد یعنی ۴۰ معدن خراسان جنوبی مجدد به چرخه تولید بازگشتند که در زمینه زغال سنگ، مس، طلا، سنگهای گرانیتی و تراورتن فعالیت می‌کنند اما همچنان برخی از معادن غیر فعال است .
تاکید رئیس جمهور بر فعال سازی معادن راکد
در این باره دکتر رئیسی رئیس جمهور در سفر اخیر خود به خراسان جنوبی بر تسریع فعال سازی معادن غیرفعال و راکد تاکید داشت و از مسولان صمت خواست که توجه ویژه ای به این موضوع داشته باشند که چرا این معادن که مجوز دریافت کرده اند مورد بهرهبرداری قرار نمی‌گیرد؟
به سراغ رئیس سازمان صمت خراسان جنوبی رفتم.
جرجانی در این باره می گوید: بعد از اعلام رئیس جمهور به سرعت پایش از معادن انجام شد و در آن مشکلات واحد های معدنی مشخص شد که برخی از آنها مشکل، کمبود ماشین آلات، فرسودگی ماشین آلات داشتند.
وی با بیان اینکه نبود بازار و تامین نقدینگی از دیگر مشکلات این واحد ها بود افزود: هم اکنون در حال رایزنی برای تامین ماشین آلات هستیم که تصمیمات ویژه ای در وزارت خانه انجام شد و در حال تدوین برنامه جدید هستند.
وی با بیان اینکه قرار بر این شد تا کسانی که درخواست ماشین آلات دارند برای تجهیز کردن آنها ماشین آلات وارد شود گفت: معدن کارانی که نیاز دارند سریعا درخواست خود را به سازمان صمت ارائه کنند تا مورد بررسی قرار دهیم .
برنامه های ویژه برای رونق معادن
رئیس سازمان صمت خراسان جنوبی با بیان اینکه وزارت صمت در مورد تامین نقدینگی درحال تدوین بسته حمایتی خاص است افزود: هم اکنون نیز در حال جذب سرمایه گذار جدیدی برای واحد های فرآوری معادن هستیم .
برخی از معادن خراسان جنوبی اما مدتیست شکوفا شده، یکی از این معادن معدن طلای گودگان است که تا چند وقت پیش غیر فعال
سرپرست مجتمع طلای گودگان میزان ذخیره این معدن را ۳۰۷ هزار تن اعلام می کند می گوید: از جایی که محروم است بهترین فلز جهان در حال استخراج است.
بخشی افزود: هم اکنون این معدن توانسته جوانان زیادی را شاغل کند.
ظرفیتهای زیاد خراسان جنوبی در حوزه معدن باعث شد تا امروز روابط‌عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور هم خبر از تحول جدید در حوزه معادن خراسان جنوبی بدهد و اعلام کند: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در قالب توافقنامه و برنامه‌ای مشارکتی با ایمیدرو و معاونت امور معادن و صنایع معدنی وزارت صمت اقدام به تعریف برنامه‌ای تحولی در بخش زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر جدید معدنی کشور کرد که پس از ماه‌ها بررسی و تحلیل فنی در کمیته راهبردی مشترک معدنی کشور، استان خراسان جنوبی به عنوان اولین هدف اجرای این برنامه در سال ۱۴۰۰ معرفی و برنامه‌ریزی اجرای پروژه تحول زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایرمعدنی برای آن طراحی شد که اقدامات اجرایی آن به زودی آغاز خواهد شد.
این پروژه در مساحتی نزدیک به ۱۵هزار کیلومتر مربع که در برگیرنده حدود ۴ شهرستان و بیش از ۸۵ روستا است به اجرا درمی‌آید.
از نتایج این پروژه باتوجه به برداشت داده‌های ژئوفیزیک هوایی در گستره موردنظر، تکمیل فاز شناسایی و پیجویی اکتشافی برای معرفی مناطق جدید امیدبخش معدنی است که تحولی چشمگیر در بخش معدن خراسان جنوبی به همراه خواهد داشت
مدت زمان اجرای این پروژه از مهرماه ۱۴۰۰ به مدت یکسال برآورد شده است.
اصلی ترین مشکل در بخش معدن، جذب سرمایه است، کارشناسان برآورد کردند حدود یک‌سوم اقتصاد ایران به‌طور مستقیم به معدن وابسته است.
هم اکنون در معادن فعال کشور ۱۰۰ هزار نفر یعنی نیم‌درصد اشتغال کشور را به‌طور مستقیم مشغول کار کرده است یعنی از هر ۲۰۰ نیروی شاغل، فقط یک نفر به‌طور مستقیم در بخش معدن فعالیت می‌کند؛ این در حالی است که در سایر کشورها، بخش معدن با سهم پنج تا هفت درصدی از تولید ناخالص داخلی، نقش موثرتری در اقتصاد و اشتغال دارد. به‌طور مثال در کانادا که مانند ایران دارای ظرفیتهای معدنی است، بیش از ۳۰۰ هزار نفر یعنی ۲ درصد به طور مستقیم در بخش معدن اشتغال دارند، از هر ۵۰ شاغل، یک نفر به‌طور مستقیم در این بخش مشغول فعالیت است، روسیه نیز با بیش از ۲۰ هزار معدن کوچک و بزرگ که حدود یک‌سوم آن بهرهبرداری می‌شود و یک میلیون نفر را به‌طور مستقیم مشغول کار کرده است.
بخش معدن ما با وجود ذخایر سرشار معدنی، ظرفیت تولید فقط ۵۰۰ هزار شغل مستقیم را دارد. این بخش در مقایسه با سایر بخش‌ها از ضریب فزاینده اشتغال‌زاییِ مستقیم بسیار بالایی برخوردار است.
حرکت رو به افزایش قیمت مواد معدنی در دنیا از یک طرف و تحریم های اعمال شده بر خرید نفت ایران از طرف دیگر، اهمیت توجه به شناسایی و استخراج مواد معدنی و خارج شدن از تکیه اقتصاد کشور بر نفت را دو چندان می کند تا از این طریق جایگزینی قطعی برای درآمدهای نفتی کشور داشته باشیم، موضوعی که مورد بی توجهی خیلی از مسولان قرار گرفته است که باید بیشتر به آن توجه شود.
تهیه کننده: زهرا فلاحی نسب