مردم عراق امروز (یکشنبه) به پای صندوق‌های رأی رفتند تا ۳۲۹ نماینده پارلمان جدید این کشور را انتخاب کنند.
قانون انتخابات عراق برای اجرای این فرایند، پس از بحث‌های گسترده، تغییر کرد و همه اعضای کمیساریای عالی مستقل انتخابات که در انتخابات ۲۰۱۸ عملکرد شائبه‌برانگیزی داشتند، تغییر کردند. گروه‌های سیاسی عراقی هر چهار سال یکبار برای راهیابی به پارلمان به رقابت با همدیگر می‌پردازند. به همین دلیل، پنجمین انتخابات پارلمانی عراق خارج از چارچوب معمول و به صورت پیش از موعد برگزار شد.
از زمان سقوط صدام در سال ۲۰۰۳ تاکنون، چهار دوره انتخابات پارلمانی به ترتیب در سال‌های ۲۰۰۵، ۲۰۱۰، ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ برگزار شده و این انتخابات پنجمین دور انتخابات عراق پس از سقوط صدام است. انتخابات پارلمانی در عراق مهمترین فرآیند گزینش رهبران سیاسی این کشور به شمار می‌رود، زیرا علاوه بر اعضای پارلمان، کابینه دولت و مقامات عالی از جمله نخست وزیر، رییس جمهوری و رییس پارلمان نیز توسط نمایندگان پیروز، برگزیده می‌شوند.
پُست‌های کلیدی عراق شامل نخست وزیری، ریاست جمهوری و رئیس پارلمان، بر اساس یک قانون نانوشته بین طوایف قومی و مذهبی بزرگ این کشور تقسیم می‌شود، به نحوی که نخست وزیری برای شیعیان، ریاست جمهوری در اختیار کُرد‌ها و ریاست پارلمان با اهل سنت است.
مشارکت ۶۹ درصدی در انتخابات خاص
میزان مشارکت در انتخابات خاص که دو روز قبل از انتخابات عمومی در عراق برگزار شد، ۶۹ درصد بود که شگفتی همگان را برانگیخت، زیرا سطح مشارکت بیش از حد انتظار بود. انتخابات خاص فقط متعلق به نیرو‌های مسلح، آوارگان و زندانیان است که جمعه گذشته (۱۶ مهرماه ۱۴۰۰) برگزار شد.
کمیسیون عالی مستقل انتخابات به عنوان نهاد رسمی برگزار کننده انتخابات در عراق، برگزاری نخستین مرحله انتخابات زودهنگام پارلمانی را موفقیت آمیز خوانده است. انتخابات خاص به عنوان نخستین مرحله انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق با وجود نگرانی‌هایی که عنوان می‌شد، در کمال آرامش و با موفقیت برگزار شد.
از مجموع یک میلیون و ۱۹۶ هزار و ۵۲۴ واجد شرایط رای در انتخابات خاص، ۸۲۱ هزار و ۸۰۰ نفر در نخستین مرحله انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق شرکت کردند. «جمانه الغلای» سخنگوی کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق روز شنبه اعلام کرد، نتایج شمارش دستی آراء انتخابات خاص به صورت صد درصد با نتایج شمارش الکترونیکی آرا، مطابقت دارد.
میزان مشارکت در انتخابات خاص که دو روز قبل از انتخابات عمومی در عراق برگزار شد، ۶۹ درصد بود.
براساس گزارش‌های اولیه غیر رسمی تاکنون ائتلاف دولت قانون به رهبری «نوری المالکی» در انتخابات خاص از دیگر رقبای سیاسی پیشی گرفته است و از تشکل جدید «جنبش حقوق» به رهبری «حسین مونس» (نزدیک به گروه مقاومت کتائب حزب الله) به عنوان شگفتی در انتخابات خاص یاد شده است.
مرحله دوم و سراسری پنجمین دور از انتخابات پارلمانی عراق هم امروز برگزار شد تا نزدیک به ۲۴ میلیون شهروند عراقی واجد شرایط رأی‌دهی، ۳۲۹ نماینده دور جدید پارلمان را انتخاب کنند؛ مقامات و شخصیت‌های بلندپایه سیاسی و دینی عراقی با حضور جداگانه در پای صندوق‌های رای گیری انتخابات پارلمانی زودهنگام این کشور، رای خود را به صندوق انداختند.
نظام انتخاباتی عراق که مبتنی بر نظام انتخاباتی سانت لیگو بود، در سوم دی ماه ۱۳۹۸ (۲۴ دسامبر ۲۰۱۹) تحت فشار اعتراضات مردم این کشور لغو شد. نظام انتخاباتی سانت لیگو در سال ۱۹۱۰ با هدف صیانت از آراء مردم در انتخاب فهرست‌های انتخاباتی وضع و برای اولین بار در دو کشور نروژ و سوئد عملا به اجرا گذاشته شد.
در دوره‌های قبلی انتخابات عراق به دلیل اینکه این کشور ۱۸ استان دارد، انتخابات در ۱۸ حوزه انتخابیه برگزار می‌شد، اما بر اساس قانون جدید، عراق به ۸۳ حوزه انتخابیه تقسیم شده است. مطابق قانون جدید انتخابات عراق، هر عضو پارلمان، نماینده یک حوزه انتخابیه مشخص خواهد بود. در حالی که پیش از این گروهی از نمایندگان، نمایندگی کلّیتِ یک منطقه را بر عهده داشتند و مشخص نبود کدامیک نماینده کدام بخش یا شهرستان هستند.
در مجموع ۳۲۹ نماینده راهی مجلس عراق می‌شوند.
بر این اساس، از ۳۲۹ کرسی پارلمانی عراق، بغداد: ۷۱ کرسی؛ نینوی: ۳۴؛ بصره: ۲۵؛ ذی‌قار: ۱۹؛ سلیمانیه: ۱۸؛ بابل: ۱۷؛ اربیل: ۱۶؛ الانبار: ۱۵؛ دیالی: ۱۴؛ کرکوک: ۱۳؛ واسط: ۱۲؛ دهوک: ۱۲؛ نجف: ۱۲؛ صلاح‌الدین: ۱۲؛ کربلا: ۱۱؛ الدیوانیه: ۱۱؛ میسان: ۱۰ و المثنی: ۷ کرسی را در اختیار دارد.
در مجموع ۳۲۹ نماینده راهی مجلس عراق می‌شوند که بر اساس قانون جدید از این تعداد حداقل ۸۳ نفر زن و ۹ نفر نیز از اقلیت‌های دینی هستند. در انتخابات پیشین عراق، نامزد‌ها بر اساس فهرست انتخاباتی به پارلمان این کشور راه پیدا می‌کردند، اما در این انتخابات، رای دهندگان به افراد رای می‌دهند و افرادی که حائز بیشترین رای شوند مستقیماً به پارلمان راه پیدا می‌کنند.
فراکسیون اکثریت، مسئول معرفی نخست‌وزیر
کمیساریای عالی انتخابات عراق ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ در گزارشی اعلام کرد: تعداد کل نامزد‌ها در انتخابات پارلمانی عراق، سه هزار و ۲۴۹ نفر است که زنان سهمی ۹۵۱ نفری از کل نامزد‌ها را تشکیل می‌دهند. از این تعداد، ۷۸۹ نامزد به صورت مستقل، ۹۵۹ نامزد در قالب ائتلاف انتخاباتی و یک هزار و ۵۰۱ نفر نیز در قالب اعضای احزاب در این انتخابات شرکت کردند.
این تعداد نامزد برای دستیابی به ۲۳۹ کرسی مجلس که ۹ تای آن‌ها به اقلیت‌ها اختصاص یافته (۵ کرسی مسیحیان، و برای ایزدی‌ها و صابئی‌ها و شبک و کرد‌های فیلی هرکدام یک کرسی) رقابت می‌کنند.
در این انتخابات برای تعیین ۳۲۹ نماینده، ۲۱ ائتلاف سیاسی با یکدیگر به رقابت پرداختند. تعداد احزاب شرکت کننده در این انتخابات، ۱۶۷ حزب است که ۵۸ حزب از آن‌ها در چارچوب ائتلاف‌ها هستند. چندی پیش کمیساریای عالی انتخابات عراق، ۲۰ نفر از نامزد‌ها را به دلایلی همچون عدم تکمیل فرم‌های ثبت نام و نیز استفاده از خودرو‌های دولتی برای انجام تبلیغات از لیست نامزد‌ها اخراج کرد.
کمیساریای عالی انتخابات عراق همچنین تعداد کل واجدین شرایط رای دادن در این کشور ۴۰ میلیون نفری را بیش از ۲۵ میلیون نفر اعلام کرده است. این نهاد اعلام کرده که نتایج نهایی این رقابت طی ۱۰ روز بعد از رای گیری اطلاع رسانی خواهد شد.
تعداد کل واجدین شرایط رای دادن در این کشور بیش از ۲۵ میلیون نفر است.
پس از اعلام نتایج رسمی توسط کمیسیون عالی انتخابات، رئیس‌جمهور عراق خواهان تشکیل جلسه پارلمان جدید ظرف ۱۵ روز خواهد شد. اعضای پارلمان عراق در اولین جلسه باید رئیس پارلمان و دو معاون او را با رأی اکثریت اعضا انتخاب کنند؛ رئیس اولین جلسه پارلمان رئیس سِنّی خواهد بود.
پارلمان جدید باید ظرف ۳۰ روز از برگزاری جلسه اول، رئیس‌جمهور جدیدی برای عراق تعیین کند. رئیس‌جمهور جدید فراکسیون اکثریت پارلمان را مسئول معرفی نخست‌وزیر و تشکیل کابینه خواهد کرد. نخست وزیر مکلف ۳۰ روز فرصت خواهد داشت تا دولت خود را به پارلمان معرفی کند و موافقت نمایندگان را بگیرد. پارلمان باید با برنامه کلی دولت جدید و نیز هر یک از وزرا با اکثریت آرا موافقت کند.
در صورت شکست نخست وزیر در تشکیل دولت ظرف ۳۰ روز، رئیس‌جمهور نامزد دیگری را معرفی خواهد کرد که او باید ظرف ۱۵ روز و تا پایان مهلت ۹۰ روزه تشکیل دولت جدید، کابینه خود را معرفی کند.
شکل گیری ائتلاف‌های جدید
احزاب و گروه‌های سیاسی عراق شامل گروه‌های مختلفی از قومیت‌ها و مذاهب مختلف و با گرایش‌های متفاوت است. در ادامه به برخی از این دسته‌بندی‌ها اشاره می‌شود:
گروه‌ها و احزاب عراق بر اساس مذهب
الف. گروه‌ها و احزاب شیعی: ۱. جماعه العلماء؛ ۲. حزب الدعوه الاسلامیه؛ ۳. سازمان عمل اسلامی؛ ۴. مجلس اعلای اسلامی؛ ۵. حزب فضیلت اسلامی عراق؛ ۶. جریان موسوم به صدری‌های عراق.
ب. گروه‌ها و احزاب سنی: ۱. حزب بعث عراق؛ ۲. حزب دموکرات کردستان عراق؛ ۳. اتحادیه میهنی کردستان عراق؛ ۴. حزب سوسیالیست کردستان؛ ۵. حزب کمونیست کردستان عراق؛ ۶. حزب گوران؛ ۷. اتحاد اسلامی کردستان؛ ۸. اتحاد اسلامی ترکمان‌های عراق؛ ۹. حزب ملی ترکمان عراق؛ ۱۰. حزب اخوان ترکمان عراق؛ ۱۱. جنبش دموکراتیک ترکمان.
ج. گروه‌ها و احزاب آشوری: ۱. حزب میهنی آشوری؛ ۲. مجلس ملی کلدانی سریانی آشوری؛ ۳. حزب دموکراتیک آشوری؛ ۴. حزب تجمع سریانی مستقل.
گروه‌ها و احزاب عراق براساس قوم گرایی
الف. گروه‌ها و احزاب کُرد: ۱. حزب دموکرات کردستان عراق؛ ۲. اتحادیه میهنی کردستان عراق؛ ۳. حزب سوسیالیست کردستان؛ ۴. حزب کمونیست کردستان عراق؛ ۵. حزب گوران؛ ۶. اتحاد اسلامی کردستان.
ب. گروه‌ها و احزاب عرب: ۱. جماعه العلماء؛ ۲. حزب الدعوه الاسلامیه؛ ۳. سازمان عمل اسلامی؛ ۴. مجلس اعلای اسلامی؛ ۵. حزب بعث عراق؛ ۶. حزب التحریر؛ ۷. شورای گفت‌وگوی ملی عراق
ج. گروه‌ها و احزاب ترکمان: ۱. اتحاد اسلامی ترکمان‌های عراق؛ ۲. حزب ملی ترکمان عراق؛ ۳. حزب اخوان ترکمان عراق؛ ۴. جنبش دموکراتیک ترکمان؛ ۵. حزب خلق ترکمان عراق.
از سوی دیگر، در فاصله چند روز تا زمان برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق، ائتلاف‌های جدید در این کشور شکل گرفت. در میان احزاب شیعی، ائتلاف «نیرو‌های حکومت ملی» یکی از آن‌ها است که رهبری آن را سید عمار الحکیم برعهده دارد. ائتلاف بزرگ دیگر ائتلاف فتح به ریاست هادی العامری است. ائتلاف «العقد الوطنی» به ریاست فالح الفیاض رئیس سازمان الحشد الشعبی نیز ائتلاف تازه‌تأسیس در این انتخابات است. جریان صدر هم به ریاست مقتدا صدر هم اعلام کرده است که بدون شریک سیاسی وارد رقابت انتخاباتی شده است.
یکی دیگر از ائتلاف‌های شرکت‌کننده در انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق، ائتلاف «عزم» به ریاست «خمیس الخنجر» است. ائتلاف دیگری که با این ائتلاف در مناطق سنی نشین عراق رقابت می‌کند ائتلاف «تقدم الوطنی» به ریاست محمد الحلبوسی، رئیس کنونی مجلس عراق است که آن نیز برای اولین بار با این نام در انتخابات شرکت می‌کند.
در میان کرد‌ها هم تنها ائتلاف موجود، ائتلاف اتحادیه میهنی کردستان و جنبش تغییر یا همان گوران است که ۴۲ نامزد معرفی کرده است که اکثرا در سلیمانیه رقابت می‌کنند.
امید مردم عراق به حل مشکلات و بحران‌های این کشور
به طور کلی ۲۴ میلیون و ۹۰۷ هزار نفر از جمعیت عراق می‌توانستند در انتخابات شرکت کنند. از این شمار، ۱۴ میلیون و ۳۱۶ شهروند کارت هوشمند رأی دریافت کرده بودند که دارای عکس است و با اثر انگشت فعال می‌شود. مابقی از کارت رأی‌دهی سابق خود استفاده می‌کنند که فاقد عکس است.
انتخابات عراق در دو مرحله انجام شد؛ یک رأی‌گیری که از آن به «رأی‌گیری خاص» یاد می‌شود و شامل نیرو‌های امنیتی و زندانیان و کارکنان بیمارستان‌ها و ساکنان اردوگاه‌های آوارگان می‌شود که روز جمعه برگزار شد. رأی گیری دوم همان رأی‌گیری سراسری برای شهروندان عراق است که امروز در ۸۲۷۳ مرکز رأی‌گیری برگزار شد.
این اولین انتخابات عراق است که متولدان ۲۰۰۱- ۲۰۰۳، یعنی کسانی که تجربه رژیم دیکتاتوری صدام در عراق را ندارند، در آن حق مشارکت دارند. براساس قانون عراق سن رأی دادن در این کشور ۱۸ سال تمام است.
در این انتخابات، رأی‌گیری از شهروندان عراقی خارج از کشور انجام نمی‌شود، چون کمیساریای انتخابات اعلام کرد که امکانات لازم برای این کار را ندارد. در انتخابات ۲۰۱۸ رأی‌گیری خارج از کشور چنان پرشائبه بود که در نهایت همه رأی‌های خارج از کشور باطله اعلام شد.
پنجمین انتخابات پارلمانی عراق کمتر از دو ماه پیش از خروج کامل نیرو‌های نظامی آمریکایی برگزار شده است. این انتخابات همچنین طولانی‌ترین دوره تبلیغات انتخاباتی را داشت که بیش از ۹۰ روز طول کشید.
بنا بر گفته‌ی مرجعیت عراق، انتخابات اگر چه بهترین راه حل برای برون‌رفت از بحران‌های کنونی عراق نیست، ولی سالم‌ترین راه فعلی جهت بنای آینده‌ایست که امید می‌رود از گذشته بهتر باشد و ملت عراق امید دارند با مشارکت فعال در این انتخابات ضمن کمک به استقرار و امنیت کشور، به حل مشکلات و بحران‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و تروریستی کمک کنند.
تنظیم و نگارش: محسن ایراندوست