موضوع سهم ارث ورثه و کسانی که ارث میبرند، در این مطلب بررسی شده است.
به گزارش خبرگزاري صدا وسيما ؛ بعد از اینکه فردی فوت می کند رابطه وی با اموالش قطع میشود و به طور قهری و غیرارادی اموال و ماترک متوفی به ورثه تعلق می‌گیرد و به اصطلاح به ارث می‌رسد. ورثه و کسانی که ارث میبرند به خویشاوندانی گفته میشود که از نزدیک‌ترین درجه و طبقه شروع می‌شوند و تا دور‌ترین درجات خویشاوندی مثل عموها و عمه‌ها و دایی‌ها و خاله‌ها و فرزندان آن‌ها و فرزندان فرزندان آن‌ها پیش می‌رود. نکته مهم اینکه وجود هر درجه از خویشاوندان، خویشاوندان بعد را از ارث محروم می‌کند و به تعبیر و اصطلاح حقوقی حاجب است. به طور مثال در صورت وجود فرزند برای متوفی خواهر‌ها و بردار‌های وی ارث نمی‌برند و در صورت وجود پدر و مادر، پدربزرگ و مادربزرگ ارث نمی‌برند و همین طور الی آخر.
در ادامه این مطلب تلاش شده است که با بیان کلیات مقررات ارث سهم هر کدام از ورثه در فروض مختلف محاسبه شود به نحوی که مخاطب با مطالعه این مطلب بتواند سهم کلیه ورثه را محاسبه نماید. مثلا سهم دختر، پسر، مادر، پدر و همسر از ارث و اموال باقی مانده از متوفی.
طبقات ارث - درجات ارث - سهم ورثه از ماترک
افرادی که با متوفی قرابت نسبی (مانند فرزند) یا قرابت سببی (مانند زوج یا زوجه) دارند، با توجه به درجه و قرابت (نزدیکی) در طبقات مختلفی قرار می‌گیرند که با توجه به طبقه و جایگاهشان میزان سهم الارث هر یک متفاوت خواهد بود.
کسانی که به موجب نسب (پیوند خونی) ارث میبرند:
این افراد با توجه به درجه نزدیکیشان نسبت به متوفی در سه طبقه قرار می‌گیرند:
۱) پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد
۲) اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن‌ها
۳) اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آن‌ها
طبقه اول وراث:
طبقه اول وارث عبارتند از؛ فرزندان، نوه ها، پدر و مادر
میزان سهم الارث پدر و مادر: همانطور که ملاحظه میشود از آنجا که پدر و مادر در طبقه اول قرار دارند در صورت فوت متوفی در هر صورت سهمی از ارث به جای مانده از فرزند خود که فوت شده خواهند برد، اما میزان این سهم الارث در صورت وجود اشخاص دیگر که در طبقه اول و در کنار او قرار دارند متفاوت میشود.
اگر برای متوفی اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) از هر درجه که باشد موجود نباشد: هر یک از ابوین در صورت انفراد تمام ارث را می‌برد.
اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند مادر یک ثلث (یک سوم) و پدر دو ثلث (یک سوم) می‌برد. اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشد موجود نباشد، اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند، ولی مادر حاجب (شخصی از طبقات دیگر که میزان سهم ارث مادر را کمتر می‌کند) داشته باشد، سدس (یک ششم) از ترکه متعلق به مادر است و بقیه مال پدر است.
حاجبان مادر در این فرض که با وجود آن‌ها مادر از بردن بیش از سدس (یک ششم) ترکه محروم میشود به شرح ذیل هستند: (لازم به ذکر است این حاجبان، چون در طبقات بعدی هستند به دلیل وجود مادر و پدر ارثی نمی‌برند)
نکته: حاجب به کسی گفته میشود که با وجود او در یک طبقه، طبقه بعد، ارث نمیبرد.
در صورت وجود چهار شرط میزان سهم الارث مادر سدس ترکه خواهد بود و باقی آنچه می‌ماند سهم الارث پدر راتشکیل می‌دهد.
اولا: لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر باشند.
ثانیا: پدر آن‌ها زنده باشد.
ثالثا: از ارث ممنوع نباشند مگر به سبب قتل
رابعا: وراث یا خویشاوندان ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها باشند.
هرگاه متوفی اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد: در اینصورت ابوین میت از بردن بیش از یک ثلث (دو سوم) محروم می‌شوند مگر در صورتی که پدر و مادر متوفی هر دو موجود باشند با یک دختر که فرض پدر و مادر ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود و فرض دختر نصف خواهد بود و، چون در صورت تقسم ترکه چیزی اضافه خواهد ماند مابقی بینشان به نسبت فرضشان تقسیم میشود مگر اینکه مادر حاجب (که خواهر و برادر متوفی هستند، لا اقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر که از ارث محروم نباشند مگر به سبب قتل و ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها باشند و پدر آن‌ها زنده بشد) داشته باشد که در این صورت مادر از مابقی چیزی ارث نمیبرد.
هر گاه متوفی اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) داشته باشد: در اینصورت هر گاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین (پدر و مادری) او موجود باشند با چند دختر فرض تمام دختر‌ها دو ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود که بالسویه بین آن‌ها تقسیم میشود و فرض هر یک از پدر و مادر یک سدس (یک ششم) و مابقی بین تمام ورثه به نسبت فرض آن‌ها تقسیم‌ی شود مگر اینکه مادر حاجب (که خو هر و برادر متوفی هستند، لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهرکه از ارث محروم نباشند مگر به سبب قتل و ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها باشند و پدر آن‌ها زنده باشد) داشته باشد که در اینصورت مادر از مابقی چیزی به ارث نمیبرد.
میزان سهم الارث اولاد:
اگر فرزند متوفی دختر باشد:
اگر دختر فرزند منحصر باشد به همراه پدر و مادر متوفی، نصف ترکه را خواهد برد و مابقی با توجه به میزان سهم الارث پدر یا مادر متوفی بین آن‌ها تقسیم میشود.
اگر متوفی دو دختر یا بیش از دو دختر داشته باشد و فرزند پسری هم نداشته باشد دختران دو ثلث (دو سوم) ترکه را به ارث میبرند و مابقی با توجه به میزان سهم الارث هر یک در آن طبقه بینشان تقسیم میشود.
اگر وراث متوفی فقط دختر یا دختران باشد بدون وجود وارثی در طبقه اول مثل پدر و مادر، تمام ترکه به دختر یا دختران می‌رسد.
اگر فرزند متوفی پسر باشد:
چنانچه پسر منحصر یا متعدد باشد به همراه پدر و متوفی، چون همگی در طبق اول قرار دارند ارث میبرند به اینصورت که سهم الارث پدر و مادر متوفی یک ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود و مابقی به قرابت به فرزند یا فرزندان پسر می‌رسد که به تساوی بین خودشان تقسیم می‌کنند.
چنانچه وراث متوفی در طبقه یک فقط پسر یا پسران او باشند و در طبقه اول وارث دیگری نداشته باشد تمام ترکه به پسر یا پسران می‌رسد
در صورتی که متوفی هم فرزند دختر و هم فرزند پسر به همراه پدر و مادر در طبقه اول داشته باشد، سهم الارث پدر و مادر به دلیل وجود فرزندان یک سوم ترکه خواهد بود؛ و مابقی بین فرزندان دختر و پسر متوفی تقسیم میشود به این صورت که فرزندان پسر وی دو برابر فرزندان دخترش ارث خواهند برد.
میزان سهم الارث اولاد اولاد (نوه):
آنچه مسلم است این است که اولاد اولاد (نوه) در طبقه اول قرار دارد، ولی در صورتی ارث می‌برد که متوفی فرزندی نداشته باشد. در این صورت اولاد اولاد (نوه) قائم مقام اولاد میشود و با هر یک از ابوین (پدر و مادری) که زنده باشد ارث می‌برد.
اولاد (فرزند) پسر یعنی فرزندان پسر متوفی دو برابر اولاد فرزندان دختر متوفی ارث میبرند. حتی اگر اولاد اولاد متوفی پسر باشد اگر به واسطه مادر با متوفی قرابت پیدا کرده نصف نوه‌ای که از پدر با متوفی قرابت پیدا کرده ارث خواهد برد. اما در میان خودشان وقتی به قائم مقامی از پدر و مادر خود ارث بردند، پسران قائم مقام دو برابر دختران قائم مقام ارث میبرند.
طبقه دوم کسانی که ارث میبرند:
افراد این طبقه عبارتند از؛ خواهر‌ها و بردار‌ها و فرزندان آن‌ها همچنین پدربزرگ و مادربزرگ.
تمام افرادی که در طبقه دوم قرار می‌گیرند در صورتی ارث میبرند که برای متوفی در طبقه اول وارثی وجود نداشنه باشد، زیرا در صورت وجود افرادی در طبقه اول ترکه بین آن‌ها تقسیم شده و دیگر نوبت به افراد طبقه دوم نخواهد رسید.
نحوه ارث بردن پدربزرگ و مادربزرگ:
اگر پدر بزرگ و مادربزرگ تنها وراث متوفی باشند تمام ترکه را به ارث میبرند.
اگر اجداد (پدربزرگها) و جدات (مادربزرگها) متعدد باشند در صوری که ابی (پدری) باشند ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) میبرند و اگر همه امی (مادری) باشند بین آن‌ها مساوی تقسیم می‌گردد.
اگر جد یا جده ابی (پدری) و جد یا جده امی (مادری) باهم باشند ثلث (یک سوم) ترکه به جد (پدر بزرگ) یا جده (مادربزرگ) امی (مادری) می‌رسد و در صورت تعدد اجداد امی آن ثلث (یک سوم) بین آن‌ها بالسویه تقسیم میشود و دوثلث (یک سوم) دیگر به جد یا جده ابی می‌رسد و در صورت تعدد، حصه ذکور (آقایان) از آن دو ثلث دو برابر حصه اناث (خانم ها) خواهد بود.
هرگاه میت اجداد و کلاله (خواهر و برادر) با هم داشته باشد دو ثلث (یک سوم) ترکه به وراثی می‌رسد که از طرف پدر قرابت دارند و در تقسیم آن حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود و یک ثلث (یک سوم) به وراثی می‌رسد که از طرف مادر قرابت دارند و بین خود بالسویه تقسیم می‌نمایند. لیکن اگر خویش مادری فقط یک برادر یا خواهر امی باشد فقط سدس ترکه به او تعلق خواهد گرفت.
نحوه ارث بردن خواهر و برادر متوفی:
اگر میت اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) داشته باشد اخوه ابی (برادران پدری) ارث نمیبرد و در صورت نبودن اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) اخوه ابی (برادران پدری) حصه ارث آن‌ها را میبرند. لازم به ذکر است اخوه ابوینی و اخوه ابی هیچ کدام اخوه امی را از ارث محروم نمی‌کنند.
اگر وراث میت چند برادر و خواهر ابوینی (پدر و مادری) یا چند برادر و خواهر ابی (پدری) باشند ترکه بین آن‌ها باسویه تقسیم میشود
اگر وراث میت چند برادر و خواهر ابوینی (پدر و مادری) یا چند برادر و خواهر ابی (پدری) باشندحصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود.
اگر وراث میت چند برادر امی یا چند خواهر امی یا چند برادر و خواهر امی باشند ترکه بین آن‌ها بالسویه تقسیم میشود
هرگاه اخوه ابوینی و اخوه امی باهم باشند تقسیم به طریق ذیل میشود:
نکته: منظور از اخوه، خواهر و برادر است و منظور از ابوینی این است که پدر و مادر مشترک دارند؛ اگر فقط مادر مشترک داشته باشند امی گفته می‌شوند و اگر فقط پدر مشترک داشته باشند ابی گفته می‌شوند.
اگر برادر یا خواهر امی (مادری) یکی باشد سدس (یک ششم) ترکه را می‌برد و بقیه مال اخوه ابوینی برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) است
اگر کلاله امی (خویشاوندان مادری) متعدد باشند ثلث (یک سوم) ترکه به آن‌ها تعق گرفته و بین خود بالسویه تقسیم می‌کند و بقیه مال اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) است.
خواهر ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها در صورتی که منحصر به فرد باشد نصف ترکه را خواهد برد.
دو خواهر و بیشتر ابوینی (پدر و مادری یا ابی (پدری) تنها در صورت نبودن برادر دو ثلث ترکه را به ارث میبرند.
نحوه ارث بردن فرزندان خواهر و برادر:
اگر برای میت نه برادر باشد و نه خواهر، اولاد اخوه (خواهر و برادر) قائم مقام آن‌ها شده و با اجداد ارث میبرند. در اینصورت تقسیم ارث نسبت به اولاد اخوه (فرزندان برادران) بر حسب نسل به عمل می‌آید یعنی هر نسل حصه کسی را می‌برد که به واسطه او به میت می‌رسد.
اولاد اخوه ابوینی (فرزندان برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) حصه اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها و اولاد کلاله امی (خویشاوندان مادری)، حصه کلاله امی (خویشاوندان مادری) را میبرند.
طبقه سوم کسانی که ارث میبرند:
این طبقه عبارتنداز: عموها و عمه‌ها و خاله‌ها و دایی‌ها و فرزندان آن‌ها:
وراث طبقه سوم در صورتی ارث میبرند که در طبقات اول و دوم وارثی وجود نداشته باشد.
باید توجه کرد هر یک از وراث طبقه سوم اگر تنها باشند تمام ارث را میبرند.
اعمام (عموها و عمه ها) و اخوال (خاله‌ها و دایی ها):
اگر میت اعمام یا اخوال ابویینی (عموها و عمه‌ها پدر و مادری) داشته باشد اعمام یا اخوال ابی (خاله‌ها و دایی‌ها پدری) ارث نمی‌برند و در صورت نبودن و در صورت نبودن اعمام یا اخوال ابوینی اعمام یا اخوال ابی حصه آن‌ها را میبرند.
هر گاه وراث متوفی چند نفر عمو یا چند نفر عمه باشند ترکه بین آن‌ها بالسویه تقسیم میشود در صورتی که همه آن‌ها ابوینی یا همه ابی یا همه امی باشند.
هر گاه عمو و عمه با هم باشند در صورتی که همه امی باشند ترکه را بالسویه تقسیم می‌نمایند و در صورتی که همه ابوینی یا امی باشند حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود.
در صورتی که اعمام امی و اعمام ابوینی یا ابی باهم باشند عمو یا عمه امی اگر تنها باشند سدس ترکه به او تعلق می‌گیرد و اگر متعدد باشند ثلث (یک سوم) ترکه و این ثلث (یک سوم) را مابین خود بالسویه تقسسم می‌کنند و باقی ترکه به اعمام ابوینی یا ابی می‌رسد که در تقسیم ذکور دو برابر اناث میبرند.
هرگاه وراث متوفی چند نفر دایی یا چند نفر خاله یا چند نفر دایی و چند نفر خاله باهم باشند ترک بین آن‌ها بالسویه تقسیم میشود خواه همه ابوینی (پدر و مادری) خواه همه ابی (پدری) و خواه همه امی (مادری) باشند.
اگر وراث میت دایی و خاله ابی یا ابوینی یا دایی خاله امی باشند طرف امی اگر یکی باشد سدس ترکه را می‌برد و اگر متعدد باشد ثلث (یک سوم) آن را میبرند و بین خود بالسویه تقسیم می‌کنند. مابقی مال دایی و خاله‌های ابوینی یا ابی است که آن‌ها هم بین خود بالسویه تقسیم می‌نمایند
اگر برای میت یک یا چند نفر اعمام یا یک یا چند نفر اخوال باشد ثلث (یک سوم) ترکه به اخوال و دوثلث آن به اعمام تعلق می‌گیرد. تقسیم ثلث (یک سوم) بین اخوال بالسویه به عمل می‌آید لیکن اگر بین اخوال یک نفر امی باشد سدس (یک ششم) حصه اخوال به او می‌رسد و اگر چند نفر امی باشند ثلت (یک سوم) آن حصه به آن‌ها داده میشود و در صورت اخیر تقسیم بین آن‌ها باسویه به عمل می‌آید. در تقسیم دو ثلث (یک سوم) بین اعمام (عمه‌ها و عموها) حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود یک اگر بین اعمام (عمه‌ها و عموها) یک نفر امی باشد سدس (یک ششم) حصه اعمام به او می‌رسد و اگر چند نفر امی باشند ثلث (یک سوم) آن حصه به آن‌ها می‌رسد و در صورت اخیر آن ثلث (یک سوم) را بالسویه تقسیم می‌کنند. در تقسیم پنج سدس (یک ششم) و یا دو ثلث (یک سوم) که از حصه اعمام (عمو و عمه ها) باقی می‌ماند بین اعمام ابوینی عمه‌ها و عمو‌های پدر و مادری) یا ابی (پدری) حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود.
فرزندان اعمام و اخوال:
با وجود اعمام (عموها و عمه ها) و اخوال خاله‌ها و دایی ها) اولاد (فرزندان) آن‌ها ارث نمی‌برند مگر در صورت انحصار وراثت به یک پسرعموی ابوینی (پدر و مادری) با یک عموی ابی (پدری) تنها که فقط در اینصورت پسر عمو، عمو را از ارث محروم می‌کند لیکن اگر با پسرعموی ابوینی خاله (دایی) یا خاله (خواهر مادر) باشد یا اعمام متعدد باشند ولو ابی تنها، پسر عمو ارث نمیبرد.
کسانی که به واسطه خویشاوندی سببی ارث میبرند:
پس از بررسی طبقات وراثی که به واسطه قربت نسبی ارث میبرند باید به بررسی شرایط زوج و زوجه بپردازیم که به واسطه قرابت سببی همراه وراث دیگر در هر طبقه‌ای که باشند اگر زوجیت آن‌ها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند، از یکدیگر ارث میبرند.
ارث زوج:
نصف (یک دوم) ترکه برای زوج است در صورتی که میت اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) نداشته باشد.
ربع (یک چهارم) ترکه برای زوج است در صورتی که میت اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) داشته باشد.
ارث زوجه:
زوجه درصورت فرزند دار بودن زوج ثمن (یک هشتم) از عین اموال منقول و ثمن (یک هشتم) از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می‌برد.
زوجه در صورت فرزند دار نبودن زوج ربع (یک چهارم) از عین اموال منقول و ثمن (یک هشتم) از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می‌برد.
در صورت تعدد زوجات، ربع (در صورت فرزند دار نبودن زوج) یا ثمن (در صورت فرزند دار بودن زوج) ترکه تعلق به زوجه دارد که بین آن‌ها بالسویه (به طور مساوی) تقسیم میشود.