خلیج گرگان در احتضار

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گلستان، تغییرات زیست محیطی سریع با تخریب طبیعت به ضرر انسانها آن هم به دست خود انسانها، این توصیفی است از آنچه که با گسترش جمعیت و توسعه اقتصادی بدون برنامه ریزی صحیح در گوشه‌ای از جنوب شرق دریای کاسپین یا خزر در حال وقوع است.

خلیجی به وسعت ۵۳۰ هزار هکتار که از مواهب خداد دادی خاص برای منطقه شرق مازندران و غرب گلستان محسوب می‌شود و شبهه جزیره میانکله را در خود دارد.
با وقوع این بحران سالهاست که خلیج گرگان تشنه آب است ، از یک سو حق آبه رودخانه‌های منتهی به خلیج به واسطه سد‌های حوزه آبریز کم شده و از سوی دیگر رسوب و بسته شدن دهانه خلیج به دریای خزر ورود آب به خلیج گرگان را مانع شده است.
از سویی رسوبات سیلاب‌های فصلی به واسطه افزایش تخریب جنگل‌های بالادست زیاد شده و از سوی دیگر سموم و کود‌های شیمیایی دارای نیترات و فاضلاب کارخانه‌ها و روستا‌ها و شهر‌های مسیر به این خلیج می‌ریزد که رشد جلبک‌ها و نیزار‌ها را سریعتر کرده و دهانه خلیج را بسته است.

پدیده زمین شناسی خلیج گرگان:
کارشناسان می‌گویند علت به وجود آمدن خلیج گرگان و شبهه جزیره میانکاله وآشوراده چرخش آب دریای خزر از شمال غربی به جنوب غربی و از جنوب غربی به جنوب شرقی و رسوب گذاری در طول چند هزار سال اخیر است.
البته ممکن است همین ادامه همین پدیده عامل بسته شدن دهانه خلیج گرگان در کانال آشوراده و کانال چاپاقلی شده باشد.
برخی کارشناسان ایجاد سد‌های جدید در حوزه آبریز و برداشت بی رویه آب به وسیله کشاورزان حاشیه رودخانه گرگانرود و قره سو را عامل کاهش ورود آب رودخانه‌ها و حق آبه خلیج گرگان می‌دانند.
کارشناسان آبخیزداری هم یکی از علل افزایش رسوبات را ورود سیلاب‌های فصلی گل آلود ناشی از فرسایش شدید و تخریب جنگل‌های البرزی می‌دانند.
نکته دیگری که از منظر اجتماعی مهم است ورود فاضلاب بیش از ۴۰ روستا و شهر حاشیه رودخانه گرگانرود و قره سو به رودخانه‌ها و خلیج گرگان است که با ورود مواد آلی از جمله نیترات بیش از اندازه باعث رشد زیاد جلبک‌ها و نیزار‌ها و رسوبگزاری آب خلیج گرگان می‌شود که کاهش اکسیژن آب و کاهش تعداد ماهیان خلیج گرگان می‌تواند شاهدی بر این مدعا باشد.
آثار عقب نشینی آب خلیج گرگان
به گفته ماهی گیران محلی در کانال چاپاقلی که یکی از سه کانال ورود آب دریای خزر به خلیج گرگان است تا همین چند سال پیش آب دریا دو متر عمق داشت، ولی اکنون بسته شده است و قایق‌ها دیگر امکان عبور ندارند؛ و دربرخی مناطق با رویدن نی زار کاملا خشک شده به زودی کاملا بسته خواهد شد.
کانال خزینی کانال دیگری است که آب دریا به خلیج وارد می‌شد و امروزه کاملا خشک شده و این خشک شدن کانال‌ها حتی بر زندگی پرندگان مهاجر و بومی هم در چندسال اخیر تاثیر منفی گذاشته.

ظاهر شدن جزیره جدید آکاز هشداری درباره خشک شدن تدریجی خلیج گرگان

پس رفت آب دریای خزر و کاهش عمق خلیج گرگان جزیره‌ای۷۰۰ هکتاری در کنار جزیره آشوراده به وجود آورده است.

این جزیره که به زبان ترکمنی آکاز یا نی نامیده می‌شود در امتداد ساحل بندرترکمن به سوی بندر خواجه نفس ایجاد شده و از نوار ساحلی شهرستان ترکمن هم با چشم غیرمسلح قابل دیدن است وبخش‌های اندکی از آن باتلاقی است، اما قسمت زیاد آن بستری خشک دارد.

با بیرون آمدن این جزیره دالان آبی "آرا کانال" به طول ۵۰۰ متر و عرض متغیر ۵۰ تا ۱۰۰ متر، این جزیره جدید را از آشوراده جدا کرده است.

علل بیرون آمدن جزیره جدید از آب:

سید صادق شیرنگی ، فرماندار بندر ترکمن می‌گوید: جزیره جدید به علت پس روی آب دریای خزر و کاهش سطح آب دریا به میزان یک مترو ۶۰ سانتی متر در دهه اخیر ایجاد شده و کانال چاپاقلی در برخی مناطق ۵۰ سانتی متر و در برخی مناطق یک متر و ۵۰ سانتی متر عمق دارد که تا کنون لایروبی نشده است.

 شیرنگی با اشاره به کانال آشوراده که در سمت غربی جزیره جدید قرار دارد می‌افزاید: عمق ۲ متری این کانال باعث شده قایق‌های شیلات و ماهیگری دراین مسیر به راحتی رفت وآمد کنند.

وی با اشاره به آماده شدن بارج لایروبی در کانال چاپاقلی می‌گوید: در صورت تامین بودجه‌های ملی به زودی لایروبی این کانال آغاز می‌شود.

نحوه تشکیل جزیره جدید آکاز و جزیره آشوراده:

وحید خیر آبادی ،معاون فنی اداره کل محیط زیست گلستان می‌گوید: این جزیره و جزیره آشوراده بر اثر رسوب گذاری جریان دریایی چپ گرد دریای خزر در طول قرن‌ها ایجاد شده و از زمان پس روی آب دریای خزر در دهه ۵۰ به صورت جزیره‌های کوچک سر از آب بیرون آورده و در عکس‌های هوایی دهه ۵۰ مشاهده می‌شود.

 خیر آبادی با اشاره به بحث لایروبی کانال چاپاقلی می‌افزاید: بر اساس مطالعات فنی طرح ملی نجات خلیج گرگان لایروبی تاثیری بر افزایش میزان آب خلیج گرگان نخواهد داشت و فقط کیفیت آب خلیج گرگان را افزایش می‌دهد.

تاثیرات لایروبی کانال‌ها بر نجات خلیج گرگان:

دکتر حمید علیزاده لاهیجانی معاون پژوهشی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی وزارت علوم به عنوان مجری طرح ملی نجات خلیج گرگان می‌گوید: بر اساس مطالعات انجام شده و اندازه گیری عمق آب دریای خزر در ۱۲۰ سال گذشته در محدوده‌ای که نوسان عمق آب در این مدت ۳ متر بوده لایروبی و تعریض کانال چاپاقلی باعث بهبود سطح آب خلیج گرگان خواهد شد.

وی می‌افزاید:اگر پس روی دریای خزر کاهش یابد و به کمتر از سال ۵۶ برسد دیگر روش‌های مهندسی که بسیار پرهزینه است جواب نخواهد داد.

دکتر علیزاده می‌گوید: افزایش رسوب گذاری ۱۳ رودخانه منتهی به خلیج گرگان، افزایش جمعیت شهر‌های اطراف، ورود فاضلاب زیاد به دریا و رویش علف‌های هرز در کف دریا بر اثر این فاضلاب باعث جذب رسوب بیشتر می‌شود که رفع این مشکلاتی به اقداماتی خارج از خلیج گرگان نیاز دارد و تنها با لایروبی کانال چاپاقلی و ورود آب دریا رفع نخواهد شد.

خیر آبادی ،معاون فنی محیط زست گلستان می‌گوید: این جزیره جدید به علت نیزار بودن برای استتار ماهی‌گیران غیرمجاز استفاده می‌شود و پرندگان مهاجر به خصوص پرندگان کنار آبزی خلیج گرگان با خشک شدن مناطق مهاجرت قبلی مناطق دیگر را برای زندگی و مهاجرت انتخاب می‌کنند.

بنظر می‌رسد فعل و انفعالات اخیر کرانه شرقی دریای خزر و پدید آمدن جزیره آکاز باور برخی کارشناسان مبنی بر خشکیدن خلیج گرگان را تقویت کرده است.

آغازطرح ملی نجات خلیج گرگان از سال ۹۵ به کارفرمایی استانداری:

از سال ۹۳ که نخستین سفر دولت یازدهم به استان گلستان انجام شد، قول احیای خلیج گرگان به مردم داده شد، اما با گذشت حدود ۶ سال از آن زمان، هنوز هیچ برنامه‌ای برای نجات این خلیج مصوب و اجرایی نشد.

مدیر کل محیط زیست گلستان می‌گوید: سازمان حفاظت محیط زیست موضوع خلیج گرگان را در دستور کار ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور قرار داد و تیر ماه امسال ۹۰۰ میلیارد تومانی اعتبار طی ۵ سال برای احیا خلیج گرگان تصویب شد.

کنعانی می‌افزاید:جلوگیری از خشک شدن و افزایش شوری تالاب کاهش بار آلودگی وجلوگیری ازتغذیه گرایی تالاب و جلوگیری از تخریب و تصرف اراضی از اهداف این طرح است که درسومین جلسه ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشورتصویب شده و برای اجرا از طریق دفتر معاون اول رئیس جمهوربه دستگاه‌های مسئول ابلاغ شده است.

به گفته کنعانی:در این مصوبه مسولیت و تکالیف دستگاه‌های مختلف در طول ۵ سال مشخص شده و بر اساس آن باید سه کانال خزینی، آشوراده و چاپاقلی لایروبی شود و خلیج گرگان نجات یابد. این طرح با اجرای دکتر علیزاده و نظارت کارشناسان اداره کل محیط زیست گلستان دنبال می‌شود و وبا ارسال به دبیرخانه ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور برای تصویب در چهارمین جلسه ستاد در حال پی گیری است.

میر محمد غراوی معاون عمرانی استاندار گلستان می‌گوید: به واسطه نرسیدن آب به خلیج گرگان امسال ۲۰ هزار پرنده مهاجر به علت بیماری تلف شدند.
بحران خلیج گرگان اتفاق امروز و دیروز نیست، دوست داران محیط زیست از ۱۰ سال پیش زنگ هشدار را به صدا در آوردند.
احمدی یکی از دوست داران محیط زیست با اشاره به پسروی آب دریای خزر می‌گوید: آب خلیج گرگان ۶۰ متر عقب نشینی کرده.
قائمی کارشناس محیط زیست می‌گوید: خلیج گرگان با ورود پساب کارخانه‌ها و فاضلاب شهری و سموم و کود‌های شیمیایی کشاورزی به شدت آلوده شده است.

اسماعیل کهرم دکترای محیط زیست می‌گوید: اگر خشکی خلیج گرگان ادامه یابد احتمال وقوع پدیده ریز گرد نمکی در منطقه وجود دارد.

با افزایش هشدار کارشناسان سر انجام کارگروه ملی نجات خلیج گرگان در سال ۱۳۹۵ شکل گرفت و در این کارگروه خطر افزایش رسوبات رودخانه‌ای در خلیج گرگان بیان شد و احداث کانال جدید اتصال دریای خزر به خلیج گرگان و لایروبی کانال‌های موجود مطرح شد.
میر محمد غراوی، معاون عمرانی استاندار گلستان می‌گوید: در صورت اجرا نشدن راه حل‌های خلیج گرگان، در دوسال آینده این خلیج خشک خواهد شد.

اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور در جلسه شورای اداری استان گلستان از تصویب برنامه ۷ ساله نجات خلیج گرگان خبر داد  اما از طولانی شدن فرایند اجرای آن گلایه کرد.

محمد نوری،مسئول طرح مطالعاتی خلیج گرگان می‌گوید: مکاتبات زیادی با سازمان برنامه و بودجه کشور انجام داده ایم، اما هیچ کدام منجر به تخصیص ردیف بودجه برای مصوبات کارگروه نجات خلیج گرگان نشده است.

عوقب این دست و آن دست کردن مسولان، خشکی ۱۰ هزار هکتار از وسعت ۵۳۰ هزار هکتار خلیج گرگان در دو نقطه کانال چاچاقلی و انتهای غربی خلیج گرگان است.
عواقب خشکی خلیج گرگان
از عواقب این خشکی و عقب نشینی آب تبدیل دریا به زمین‌های کشاورزی و تخریب طرح‌های گردشگری ساحل نوکنده بندرگز است که با چند میلیارد تومان هزینه احداث شده است.

رانندگان قایق های موتوری می گویند: بوی بد جلبک‌های ساحلی باعث شده کسی حتی برای دیدن دریا به ساحل بندر گر سفر نکند.

محمد، راننده قایق موتوری که ۲۰ سال سابقه کار در خلیج گرگان داردمی گوید:چند سالی است که کار ما از رونق افتاده و آب خلیج گرگان در محل اسکله حد اقل ۳ متر فروکش کرده.

در حالی که ۳۰ درصد خلیج گرگان خشک شده، اما مصوبات نجاتش همچنان خاک می‌خورند و ترک‌های ساحل بندر ترکمن عمیق‌تر می‌شود.

محمد جهانشاهی معاون دریایی محیط زیست  گلستان می‌گوید:۸ سال پیش به این نتیجه رسیدیم که ۸ تا ۱۰ سال آینده دهانه اتصال خلیج گرگان به دریای خزر بسته می‌شود.
زندگی خلیج گرگان در گرو بودجه ۹۰۰ میلیارد تومانی ایت که قرار بود در بودجه ۱۴۰۰ جایی داشته باشد.

 محمد نوری،مسئول طرح مطالعاتی خلیج گرگان درباره علت محقق نشدن این بودجه می‌گوید: اخذ این بودجه نیاز به مجوز‌هایی داشت که ما گرفته ایم، اما یکی از این مجوز‌ها موافقت محیط زیست کشور درباره ماده ۲۳ است که متاسفانه نتوانسته ایم اخذ کنیم.
البته کنعانی مدیر کل محیط زیست گلستان می‌گوید: دستگاه‌ها نباید اقدام نکردن خود را به گردن پاسخ محیط زیست و یا نگرفتن مجوز محیط زیست اندازند.
در ورای کی بو کی بود من نبودم مسولان، فاجعه در خلیج گرگان حتمی خواهد بود.
هادی حق شناس، استاندار گلستان می‌گوید: در صورت اقدام نکردن، خلیج گرگان هم مانند دریاچه ارومیه بحرانی خواهد شد و ریزگرد‌های آن به شهر‌های اطراف خلیج گرگان آسیب خواهد زد.
البته هنوز امید هست اگر حق آبه خلیج گرگان را از ۱۳ رودخانه حوزه آبریز آن تامین کنیم.

طبق مشاهدات ما در حاشیه رودخانه قره سوو که یکی از شریان‌های اصلی خلیج گرگان است کشاورزان زیادی در حال بهره برداری از آب رودخانه هستند و پمپ‌های آب زیادی در حال مکش آب رود خانه است.

بیانی، رئیس محیط زیست بندر ترکمن می‌گوید: برخی مواقع این برداشت آنقدر زیاد است که جریان آب کاملا قطع می‌شود.
نتایج مطالعات اضطراری سال ۹۶ و مطالعات سال ۹۹ هر دو بر راهکار‌های یکسان تاکید دارند که اگر اجرا شود می‌تواند خلیج گرگان را نجات دهد.

حمید عیزاده ،مدیر  پروژه ملی مطالعات نجات خلیج گرگان می‌گوید: لایروبی کانال چاپاقلی و آشوراده می‌تواند ارتباط آبی خلیج گرگان و دریای خزر را برقرار کند و حتی کانال خزینی هم می‌تواند مقدار کمتری از آب خلیج را تامین کند.

کارشناسان محیط زیست می‌گویند: لایروبی با افزایش ۴۰ درصدی آب خلیج گرگان قطعا زندگی خلیج را نجات خواهد داد.
الله کرم اسعدی ،مدیرکل کشتیرانی و بنادر گلستان می‌گوید:ما منتظر ابلاغ بودجه هستیم و به محض ابلاغ آن کار لایروبی را آغاز خواهیم کرد.

نتیجه:
هرگونه تصویبی با هرگونه تخصیص اعتباری زمانی مفید است که اجرایی شود.

خلیج گرگان نیاز‌مند آب است تا بتواند نقش مهم زیست محیطی خود را در اقتصاد وگردشگری و جلوگیری از انتشار ریزگرد‌ها ایفا کند. خطر نابودی ذخایر ماهیان و جانوران دریایی خلیج گرگان و ریز گرد های  نمکی  هشداری جدیست تا در اسرع وقت اقدام فوری انجام شود.

سردبیر:سید حسین حسینی