دانشگاه‌ها اگرچه بیشتر بر جامعه تاثیر می‌گذارند، اما موفق‌ترین آن‌ها دانشگاه‌هایی هستند که از جامعه خود تاثیر پذیری هم داشته باشند.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: ثروت یا علم؛ کدامیک؟ این پرسش خاطره انگیز خیلی از نسل‌ها درجوامع انسانی است وادوار مختلف رویکرد‌های متفاوتی در پاسخ دهی به آن داشته و دارند.
اکنون، اما، با وجود نسل جدید دانشگاه‌های ثروت افزا، دو راهی علم یا ثروت بیش از هر زمان دیگری رنگ باخته است و دانشگاه‌ها با تولید همزمان علم، کار و ثروت به توسعه اقتصاد دانش بنیان و ایجاد مشاغل پایدار درجامعه کمک شایانی کرده اند. در این پژوهش ضمن اشاره به روند شکل گیری دانشگاه‌های نسل سوم، بابررسی موردی یکی از دانشگاه‌های ایران، تاثیرآن را بر توسعه اقتصاد دانش بنیان درکشور بررسی می‌کنیم.
نسل جدید دانشگاه‌ها
دانشگاه‌ها اگرچه بیشتر بر جامعه تاثیر می‌گذارند، اما موفق‌ترین آن‌ها دانشگاه‌هایی هستند که از جامعه خود تاثیر پذیری هم داشته باشند. برخی نظریه پردازان دانشگاه‌ها را براساس میزان انطباق با جامعه و کارآمدی اجتماعی درچند نسل طبقه بندی کردند که عبارتند از:
دانشگاه‌های نسل اول که در آن‌ها آموزش، نقش محوری داشته است. از نظر تاریخی، دانشگاه‌های فعال تا قرن هجدهم در این دسته می‌گنجند وبا وجود اینکه بسیاری از بزرگ‌ترین دستاورد‌ها و نوآوری‌های علمی در شاخه‌های علوم طبیعی درقرن های۱۶تا۱۸ رخ داده است در کل، پژوهش و نوآوری فکری به دلیل ساختار‌های سیاسی آن دوران درجنبه‌های حاشیه‌ای نقش دانشگاه قرار داشته است.
دانشگاه‌های نسل دوم که به آن‌ها دانشگاه‌های تحقیقاتی هم گفته می‌شود از قرن نوزدهم و همزمان با رواج ایده روشنگری و نقد شکل گرفتند و آموزش همراه با پژوهش را سرلوحه کار خود قرار دادند و زمینه را برای گسترش علم و فناوری هموار کردند.
دانشگاه‌های نسل سوم، محصول نظام‌های نوآوری هستند و با ایجاد ارتباط بین دانشگاه و صنعت به دنبال شکل دادن به اقتصاد دانش‌بنیان هستند و بالاخره دانشگاه‌های نسل چهار و پنج که علاوه برتمام کارکرد‌های قبلی دانشگاه، جامعه مدنی، انسان و محیط‌زیست را نیز به این گفتمان اضافه می‌کنند.
در ایران، بیشتردانشگاه‌ها نسل دومی هستند و تعداد انگشت‌شماری هم در مسیر حرکت به سمت دانشگاه‌های نسل سوم قرار دارند. محصول دانشگاه‌های نسل سوم، شرکت‌های دانش‌بنیانی خواهد بود که علاوه بر تولید علم به توسعه اقتصادی و افزایش ثروت نیز کمک می‌کنند.
کارو ثروت آفرینی، فرمولی کلی نیست
یک نکته مهم و شاید خیلی مهم دراین شرایط که الگوبرداری از دانشگاه‌های برتر و مطرح دنیا از یک سو و پیروی از سیاست‌های کلی و بالادستی کشور، برای حرکت به سمت تحقق دانشگاه کارآفرین و ارزش آفرین از سوی دیگر، راهی اجتناب ناپذیر به شمار می‌رود این است که نباید از این موضوع غافل باشیم که علم به صرف علم بودن و آگاهی دادن به انسان به قدری ارزشمند است که شاید نتوان با هیچ ثروت مادی جایگزین کرد؛ شاخه‌هایی از علم و معرفت علوم انسانی، چون الهیات، تاریخ، فلسفه، ادبیات و علوم اجتماعی در اصل کارکردشان آگاهی بخشی و غنای معرفت انسانی است.
از این رو تجاری سازی علوم انسانی و مباحثی از این دست و تحمیل قالب‌های نامناسب برای بخشی از فعالیت‌های علمی به کل علم و معرفت، نتیجه‌ای جز شکست به دنبال ندارد. به یاد داشته باشیم بخش مهمی از مسئولیت نهاد علم به عنوان یک نهاد اجتماعی اثرگذاری اجتماعی است. ولی این که این اثرگذاری را در تولید ثروت و کارآفرینی خلاصه کنیم، ناشی از یک نگاه محدود به این اثرگذاری است.
دانشگاه‌های نسل سوم می‌توانند و بایستی ارزش‌های اجتماعی و اخلاقی را در فرآیند پژوهش و نوآوری دخیل کنند. فهمیدن ارزش پژوهش بنیادی که گاهی هیچ هدفی جز کشف هستی و خلقت ندارد و هم‌چنین حوزه‌هایی از معرفت که هدفی جز آگاهی بخشی و روشنگری ندارند، درسی است که دانشگاه‌های نسل سوم می‌توانند و باید از دانشگاه‌های نسل دوم بگیرند و لازم نیست برای آن جهشی به یک نسل جدید از دانشگاه‌ها رخ دهد. بر این اساس دانشگاه‌ها می‌توانند با توجه به این موارد و با در نظر گرفتن نیاز‌های اقتصادی- اجتماعی منطقه‌ای خود به برنامه ریزی و سیاست گذاری آموزشی در راستای حرکت به سمت دانشگاه‌های نسل سوم اقدام کنند.
نقش آفرینی دانشگاه‌ها درایجاد مشاغل نو و پایدار
دانشـگاه‌های موفـق جهان، امروزه بطـور فعـال وارد دو عرصـه جدیـد شـده اند. عرصـه اول مباحـث توسـعه فنـاوری و عرصه دوم کارآفرینی است. بنابرایــن خروجــی دانشــگاه‌های نســل ســوم، افــرادی هســتند کــه در ایجــاد مشــاغل اجتماعــی نقش آفرینــی می‌کننــد.
بر اساس گزارش سال ۲۰۱۷ دیده بان جهانی کارآفرینی، صنعت سلامت و حوزه آموزش دو بخش از ده بخشی هستند که در کارآفرینی در جهان نقش دارند.
اولیــن حضــور دانشــگاه بــا تعریــف کلاســیک در ایــران در ســال ۱۳۱۳ بــا تاســیس دانشـگاه تهـران بـه عنـوان اولیـن دانشـگاه مـدرن کـه کارکـرد اصلـی آن تربیـت متخصـص و مــدرس بــود بوقــوع پیوســت. بــا آغــاز جنــگ تحمیلــی و رجــوع صنایــع دفاعــی بــه دانشـگاه بـرای پژوهـش بـه منظـور دسـتیابی بـه برخـی فناوریهـای نظامـی، فعالیتهـای پژوهشــی در دانشــگاه‌های ایــران در اواســط دهــه ۱۳۶۰ شمســی آغــاز شــد کــه ایــن فعالیتهـا در دهه هـای هشـتاد و نـود بـه اوج خـود رسـیدند و مـدل فعلـی دانشـگاه بـا دو کارکرد اصلی آموزش و پژوهش را شکل دادند.
ثروت افزایی از حرف تا عمل
محور کانونی نظام دانشگاهی در دانشگاه‌های نسل سوم، ثروت آفرینی است. در چنین دانشگاهی نه همه دانشجویان در همه رشته‌ها بلکه از جنبه موضوعی، حوزه‌های پزشکی، کشاورزی و مهندسی بالاترین میزان هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت را به خود اختصاص داده‌اند. (کوچک و فرج پهلو، ۱۳۹۹) دانشجویان دانشگاه‌های نسل سوم باید همزمان مجموعه‌ای از دانش، مدیریت دانش و مدیریت کارآفرینی را فراگیرند تا بتوانند در زمینه صنعت شروع به فعالیت کنند. نظر به اینکه اطلاعات آماری و پژوهشی درباره دستاورد‌های دانشگاه‌های نسل سوم درکشور بطور کلی ارائه نشده است بطورموردی به نقش دانشگاه صنعتی شریف بعنوان دانشگاه پیشرو کشور درتولید علم و ثروت اشاره می‌کنیم:
- کارنامه دانشگاه صنعتی شریف
منطقه طرشت در محدوده دانشگاه صنعتی شریف چند سالی است که به نوعی می‌توان گفت تبدیل به شهرک شرکت‌های دانش بنیان شده است. گرچه آمار و اطلاعات رسمی درباره تعداد دقیق آن‌ها وجود ندارد، برآورد‌ها از وجود بیش از ۱۶۰ شرکت دانش بنیان در اطراف این دانشگاه حکایت دارد که مالکان و موسسان آن‌ها را اعضای هیات علمی، دانشجویان و یا فارغ التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف تشکیل می‌دهند.
شرکت ارائه خدمات چند رسانه‌ای بربستر تلفن و وب، تولید و عرضه محصولات دیجیتال و اپلیکیشن‌های کاربردی، شرکت مشاوره مهندسی با راه اندازی سیستم‌های اطلاعاتی و مدیریتی، سیستم‌های مطالعات میدانی و تحقیقاتی، نرم افزار‌های تخصصی علوم و مهندسی، تولید وعرضه تجهیزات امنیت شبکه‌های کامپیوتری، راه اندازی سامانه‌های الکترونیکی و پرداختی، سامانه مترجم گفتار به زبان‌های مختلف و تولید نرم افزار و سخت افزار‌های هوشمند، تولید ترکیبات پیشرفته پلیمری، کامپوزیت و قطعات خودرو از جمله مهمترین دستاورد‌های شرکت‌های دانش بنیان دانشگاه صنعتی شریف در طی ۱۵ سال گذشته است که اکنون علاوه بر تامین نیاز داخلی برخی از این محصولات به کشور‌های خارجی نیز صادرمی شود.
امید می‌رود اشاعه تجارب داشگاه صنعتی شریف در زمینه تجاری سازی دستاورد‌های دانشی و فناورانه دانشجویان و اعضای هیئت علمی و شکل گیری کسب وکار‌های دانش بنیان پایدار و توانمند بتواند به انتقال این تجربیات و تکرار آن در دیگر دانشگاه‌های کشور کمک کند. مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف از دو منظر، اولین حلقه‌های زنجیره کارآفرینی کشور محسوب می‌شود؛ اول اینکه به لحاظ زمانی با آغاز کار درسال ۱۳۷۹ یکی از اولین ارکان اکو سیستم کارآفرینی دانشگاه محسوب می‌شود و دوم اینکه مسیر پرورش دانشجویان کارآفرین از این مرکز کلید می‌خورد.
توصیه هـای راهبـردی
به بار نشستن بذر هسته‌های فناور و دانشگاه‌های کارآفرین مستلزم عزمی ملی برای تحقق این مهم است. از جمله اقدام‌هایی که در این مسیر باید سرلوحه کار قرارگیرد عبارتند از:
* اصــلاح و تنــوع بخشــی بــه دوره هــای ارائــه شــده در دانشــگاه بــا توجــه بــه خروجی‌های مورد انتظار جامعه: متخصص، پژوهشگر و کارآفرین
* اصلاح محتــوای دروس متناســب بــا نیــاز صنعــت و جامعــه ایــران و تشــکیل کمیتـه مشـاوره صنعتـی و دعـوت از صنعـت بـرای مشـارکت در طراحـی دوره هـا و دروس ارائه شده در دانشگاه
* همکاری با صنایع برای برگزاری دروس کارگاهی
* برگـزاری گسـترده تـر دوره هـای مشـترک تحصیـلات تکمیلـی بـا دانشـگاه‌های مطرح جهان
* تنـوع بخشـی بـه منابـع مالـی دانشـگاه و توجـه بـه منابـع درآمـدی دیگـر از جملـه وقــف، شــرکت‌های زایشــی، فــروش حقــوق مالکیــت فکــری و دوره هــای آموزشی کوتاه مدت در جهت کاهش اتکا به اعتبارات دولتی