روز‌های گرمی را پشت سر می گذاریم و این روزها دمای هوای اغلب مناطق کشور به بیش از ۳۸ درجه رسیده است.
این شرایط افراد به ویژه کسانی را که در معرض نور آفتاب و در محیط‌های بیرونی هستند، بیش از پیش درمعرض خطر گرما زدگی قرار می‌دهد.
کشاورزان، کارگران ساختمانی، کارگران خدمات شهری، رانندگان وسایل نقلیه عمومی مانند تاکسی و اتوبوس، موتور سوران و ماموران راهنمایی رانندگی بیش از دیگران در معرض خطر گرمازدگی هستند و باید به بحث گرمازدگی بیش از سایر گروه‌ها توجه و از خود مواظبت کنند.
گرمازدگی چیست؟
گرمازدگی موقعیتی حادّ و تهدید کننده زندگی است که در این حالت سیستم تنظیم کننده دمای بدن، به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در هوای گرم یا تولید بیش از حدّ گرما در بدن و یا وجود هر دو حالت، ضعیف می‌شود و گاهی از کار می‌افتد.
در حالت گرمازدگی بدن نمی‌تواند گرمای اضافی خود را دفع کند، در نتیجه دمای بدن خیلی افزایش می‌یابد که می‌تواند اندام‌های اصلی را تخریب کند.
پدیده گرما زدگی همواره با علائمی مانند خشکی وداغی و قرمزی و رنگ پریدگی یا کبودی پوست، عدم تعریق، تنفس کوتاه و سریع، نبض سریع و ضعیف، افزایش دمای بدن به بیش از ۴۰ درجه، سر درد، گرفتگی عضلات و گشادی مردمک چشم همراه است.
در این شرایط وضعیت روحی روانی فرد بیمار نیز تحت تاثیر گرما زدگی قرار میگرد و رفتار‌هایی همچون زدن سخنان بی ربط، گیجی، رفتار پرخاشگر، آشفتگی و هیجان، توهم– بی حالی، رخوت و بی حسی (واکنش‌های بدن بیش از حد آرام و آهسته می‌شود) و تشنج همراه است.
اما علایمی همچون ضعف و خستگی، کشیدگی و درد عضلات، استفراغ و تهوع، پوست رنگ پریده و چسبناک، دمای طبیعی بدن، گرفتگی عضلات، سرگیجه، ضعف و غش، سردرد و اسهال شایع‌ترین علائمی هستند که نشان می‌دهد فرد در معرض گرمازدگی است و دراین شرایط پزشک معالج با اندازه گیری میزان فشارخون و دمای بدن یا نمونه‌های خونی و ادراری می‌تواند وضع بیمار را بررسی کند.
درمان گرمازدگی
درمان عوارض مرتبط با گرمازدگی بستگی به شدت آن دارد، زیرا درمان فوری گرمازدگی یک فوریت پزشکی است و اگر دیدید کسی دچار گرمازدگی شده است، فوری ضمن تماس با اورژانس، فرد را به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل کنید.
اقدام اولیه درمان گرما زدگی:
اولین قدم، کاهش هر چه سریع‌تر دمای بدن فرد است که به ترتیب زیر انجام می‌شود:
۱- لباس‌های فرد گرمازده را در آورید و بدن او را در آب سرد فرو برید. اگر چنین امکانی وجود نداشت، با استفاده از یک پارچه یا حوله یا اسفنج، بدن فرد را با آب سرد خیس کنید یا اینکه قطعات یخ را به آرامی به بدن فرد بمالید.
اگر مقدار آبی که در اختیار دارید کم است، ابتدا سر و گردن او را خنک کنید. تکه‌های یخ را روی گردن، زیر بغل و کشاله ران او قرار دهید. با یک تکه کاغذ یا حوله یا پنکه، او را باد بزنید.
۲- بعد از حمام گرفتن، فرد را در مکان خنکی قرار دهید.
۳- پا‌های فرد را در محل بالاتری نسبت به بدن او قرار دهید تا جریان خون بیشتر به طرف سر او برود.
۴- دست‌ها و پا‌های فرد را ماساژ دهید تا خونی که خنک شده است، به سمت مغز و مرکز بدن او برود.
۵ - اگر شخص به هوش است، او را تشویق کنید تا کم کم آب یا یک نوشیدنی خنک بنوشد. ولی اگر شخص بی هوش باشد، نمی‌توانید این کار را انجام دهید، بدن او را خنک کنید تا وقتی به هوش آمد، آب بنوشد.
۶- وقتی بدن فرد خنک شد، هر ۱۰ دقیقه یک بار دمای بدن او را اندازه گیری کنید تا دمای بدنش کمتر از ۳۸.۵ درجه سانتیگراد نشود.
هنگامی هم که بدن فرد را در آب سرد فرو می‌کنید، باید مراقب باشید تا دمای بدنش کمتر از ۳۹.۵ درجه نشود. اگر هم دماسنج در اختیار نداشتید، تا وقتی که با لمس کردن بدن او احساس می‌کنید خنک نشده است، عمل خنک کردن را ادامه دهید. ولی به محض خنک شدن بدن فرد، عمل خنک کردن (در آب سرد یا به شکل دیگر) را متوقف کنید و اگر دمای بدن او دوباره افزایش یافت، عمل خنک کردن را از نو شروع کنید.
مراقبت بیمارستانی از فرد گرمازده:
در بیمارستان امکانات بهتر و روش‌های دقیق تری برای کنترل دمای بدن وجود دارد. در آنجا دمای مرکزی بدن به طور مرتب کنترل می‌شود تا فرد دچار افت ناگهانی دمای بدن (هیپوتِرمی) نشود. آزمایش‌های خونی برای تعیین مقدار نمک و سایر املاح موجود در خون انجام می‌شود و مایع درمانی برای حفظ تعادل الکترولیت‌ها و آب بدن صورت می‌گیرد.
بعد از اولین گرمازدگی بایستی برای مدت چند هفته مقدار آب و نمک بدن و نیز عوارضی مثل ناتوانی کلیه کنترل شود. بعد ازاین حالت برای چند هفته، تغییرات دمایی بدن رخ خواهد داد که طبیعی است.
درمان ضعف و گرفتگی عضلات ناشی از گرمای زیاد:
معمولاً این عوارض را می‌توان در منزل درمان کرد:
- فرد باید در محل خنکی در منزل استراحت کند، لباس‌های نازک و نخی بپوشد، لباس‌های اضافی خود را در آورد، بدن خود را با آب سرد بشوید یا بوسیله یک حوله خنک مرطوب نگه دارد یا تکه‌های یخ را به بدن خود بمالد.
- همچنین از کولر یا پنکه برای خنک کردن خود استفاده کند.
- یک نوشیدنی خنک، حاوی نمک بنوشد. یک قاشق چای خوری یا مرباخوری نمک را در یک لیتر آب حل کند و در طی یک ساعت کم کم آن را بنوشد. همچنین می‌تواند یک قاشق غذاخوری شکر یا پودر شربت را برای افزایش کالری نوشیدنی، به آن اضافه کند. اگر فرد مسن است یا نمی‌تواند نوشیدنی شور بنوشد، باید او را به بیمارستان ببرید.
- گرفتگی عضلات را می‌توان با ماساژ دادن آن‌ها برطرف کرد. باید روی محل گرفتگی فشار دهید و حوله گرمی روی آن قرار دهید.
مصرف یک نوشیدنی شور، از برگشت گرفتگی پیشگیری می‌کند.
- فردی که دچار این عوارض شده است، حداقل باید ۲۴ ساعت استراحت کند.
یادداشت: علی محقق
خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما