آصف، دام سبک زود بازده و دو منظوره با قابلیت نگهداری در محیط محصور غیر وابسته به مرتع؛ این راه گریز عشایر از بن بست اقتصادی شغلی است که زیان ده شده است.
جایگزینی پرورش صنعتی دام به جای روش‌های سنتی
واقعیت این است که بهره وری پایین و مدت زمان نسبتا طولانی ۹ تا ۱۲ ماهه پرورش و به ثمر رساندن گوسفند و بز از زایش تا تولید لبنیات، پروار و بازار فروش تا رسیدن به دوره زادآوری بعدی، با کاهش شدید منابع تغذیه‌ای و افزایش روزانه انواع هزینه‌های نگهداری و تولید، معیشت را برای عشایر سخت کرده است.
تحقیقات نشان می‌دهد دوران گذار از دامداری سنتی به سمت صنعتی و مسئله پرورش نیمه صنعتی دام‌ها هم مشکلاتی را به همراه دارد؛ چرا که دامدار به منظور کاهش هزینه‌ها، با دریافت تسهیلات، همان دام سنتی را در قالب دامداری‌های کوچک و متوسط و حتی مجتمع‌های بزرگ پرورش می‌دهد ، اما ماهیت دام سنتی سبب می‌شود که به رغم کاهش هزینه ها، عواید پرورش نیمه سنتی یا نیمه صنعتی مطلوب نباشد و موضوع بیماریها و انتشار آن و بسیاری از هزینه‌های نو ظهور دیگر نیز به این روش نگهداری تجمیعی اضافه شود.
آصف چیست؟
مجتمعی که توانسته به مرحله مولد سازی و تولید مثل بومی پروری شده گوسفند نژاد آصف برسد.
آصف، نژادی دام سبک زود بازده دو منظوره با قابلیت نگهداری در محیط محصور غیر وابسته به مرتع است که هم اکنون حدود ۳۰ نوع از آن در دو قالب به نژادی شده داخلی و وارداتی (ترکیبی) در کشور وجود دارد.
نژاد آصف گوسفندتلاقی دو نژاد آواسی و ایست فریزین و اصطلاحا نیم دنبه است .
این نژاد حدود ۷۰ سال پیشینه اصلاح و به نژادی در کشور اسپانیا دارد و دام سبک دو منظوره شیری و گوشتی با ویژگی مهم سازگاری با اقلیم کم آب و گرم و خشک است.
مجتمع دامپروری "ویرا به پرور"؛ بزرگترین طرح دامداری گوسفند نژاد آصف کشور است که با تامین و انتقال زمینی از طریق تریلر‌های مخصوص ۲ هزار ۱۰۰ راس قوچ و میش این نژاد از کشور اسپانیا راه اندازی شد.
مجموعه ای که در زمینی به مساحت ۱۵ هکتار و ۱۴ هزار متر مربع راه اندازی شده و دارای فضای مسقف و سالن‌های تخصصی شیر دوشی ۷۲ واحدی و انبار علوفه است و برای راه اندازی آن سرمایه گزاری ۴۰ میلیارد تومانی بخش خصوصی و مشارکت تسهیلاتی بانک کشاورزی انجام شده تا این مجتمع در ۱۰ کیلومتری شرق سرخه (جاده ورودی صوفی آباد) ساخته شود.
مدیرعامل این مجتمع می‌گوید: این طرح پس از سه سال بررسی و تحقیق به روی انواع نژاد‌های سازگار با اقلیم ایران اجرا شد و دام‌های نگهداری شده در مجتمع با تلاش متخصصان داخلی و مشاوره کارشناسان کشور مبدا، از ابتدای تابستان به مرحله بره زایی و شیر دهی رسیده اند.
مهدی رازقانی می‌افزاید: علاوه بر تاب آوری آب هوایی، میانگین تولید ۶۰۰ لیتر شیر در سال، یک و ۶ دهم درصد دوقلوزایی، تولید دو و نیم بره در طول سال و گوشت منطبق بر ذائقه ایرانی از دیگر خصوصیات گوسفند نژاد آصف است.
چرا آصف را جدی بگیریم؟
مدیرکل دامپزشکی استان سمنان می‌گوید: در گونه‌های اصیل ایرانی میزان دوقلوزایی ۸ دهم درصد در یک دوره است در حالی که در نمونه‌های اصلاح نژاد شده با عدد یک و ۶ دهم درصد حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد بهره وری بالاتر برای دامدار دارد.
به گفته حسینی، تفاوت دوم نژاد‌های اصلاح شده و نشده، در تولید شیر است.
در گونه‌های سنتی استحصال ۸۰ تا ۱۰۰ لیتر شیر به ثبت رسیده، اما گونه‌های به نژاد شده تولید تا ۶۰۰ لیتر شیر در یک دوره کامل شیر دوشی سالانه را هم ثبت کرده اند.
از سوی دیگر در صورت فراهم کردن محیط استاندارد و فضای بهداشتی مناسب، با حذف بیماری‌های ناشی از تعلیف در فضای باز و تهدیدات محیطی و نظارت بیشتر متخصصان دامپزشکی، این اعداد در گله‌های زاد و ولد شده بعدی ارتقاء می‌یابد.
این کارشناس دامپزشکی معتقد است همه این افزایش تولید‌ها در شرایطی رخ می‌دهد که شمار نیروی انسانی مورد نیاز نگهداری این نوع گله‌ها کاهش یافته و به سمت تخصصی‌تر شدن می‌رود و در واقع زمینه اشتغال جوانان تحصیلکرده در رشته‌های مرتبط را با کلاس کاری بالاتر و مورد پسند‌تر از دامداری سنتی ایجاد و رغبت آنان به اشتغال در زمینه دامپروری را افزایش می‌دهد.
همکاری اسپانیا و سرخه در پرورش آصف
خووان آلبرتو دامپزشک و کارشناس اسپانیایی به دقت مراحل تاب آوری آب هوایی بره‌ها، دوقلوزایی، تولید شیر و گوشت منطبق بر ذائقه ایرانی در سوله‌های ویژه مجتمع دامپروری سرخه زیر نظر دارد.
سالن‌هایی که از طراحی ویژه تهویه طبیعی و بدون نیاز به مصرف برق و نصب دستگاه‌های هواساز بهره می‌برد.
خووآن آلبرتو می‌گوید: دام‌ها تا کنون علاوه بر سازگاری مطلوب با محیط و مقاومت مناسب مقابل بیماریها، مراحل جفت گیری، بارداری، بره زایی و شیر دهی را در یک دوره بطور کامل گذرانده اند و به زودی برنامه ریزی‌ها برای فرآوری شیر، تولید لبنیات و گوشت گوسفند این نژاد در استان سمنان آغاز خواهد شد.
وی معتقد است: تجارب موفق مسیر پرورش گوسفند به نژاد شده نشانگر این است که می‌توان با برنامه ریزی صحیح و ایجاد مسیر ایمن و مناسب و آموزش‌های تخصصی دامداری‌های صنعتی مانند چند نمونه معروف در اصفهان و تهران (فیروزکوه) و البته استان سمنان (شهرستان سرخه) می‌توان برای ایجاد دامداری‌های متوسط و یا حتی کوچک پربازده هم حرکت کرد.
افق آینده دام سبک برای عشایر
با توجه به اینکه استان سمنان از خاستگاه‌های مهم عشایر اصیل کشور به شمار می‌رود و با نگهداری بیش از یک میلیون راس دام و طولانی‌ترین مسیر کوچ قشلاقی ییلاقی و تولید گوشت قرمز و لبنیات با ۴۰ نوع تنوع نقش مهمی در ایجاد اشتغال و تامین بازار درون استانی و استان‌های همجوار دارد، به نظر می‌رسد نقش هدایت گری و حمایتی مسئولان جهاد کشاورزی، دامپزشکی، امور عشایری، منابع طبیعی و آبخیزداری و نهاد‌های تصمیم گیر استان می‌تواند با انتخاب و در اختیار قرار دادن مناطق مناسب و ارائه تسهیلات ساخت و استقرار صنعتی به دامداران نسل امروز کمک کند.
این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که ضمن حفظ و تداوم سنت‌ها و فرهنگ‌های ناب عشایری ، جوانان اشتغال خانوادگی خود را رها نکنند و با روش‌های نوین و روزآمد منطبق بر پیشرفت‌های جهانی علاوه بر تامین زندگی خود زمینه بکارگیری جوانان ایل و طایفه خود را نیز فراهم کنند.
نویسنده : آرزو کاشی