مَرهمی که به خاک جان می دهد

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز فارس، واگیر دارد؛ قدرت سرایتش بالا و به سرعت انتقال پیدا می‌کند. گلخانه ای، باغی و فضای باز برایش فرقی ندارد. همه چیز را نابود می‌کند حتی خاک را.

ریشه را زخم، ریش ریش، غده دار و ناکارآمد، شاخه‌ها را خشک و پوسیده، برگ‌ها را زرد و پژمرده، درخت و گیاه را از میوه بی بَهره می‌کند. این‌ها صحبت‌های آقای خواجه باغدار کازرونی درباره آفت نِماتُد است که به جان باغش اُفتاده است.

او که خستگی در چهره اش نقش بسته و نفس باغ انارش به شماره افتاده است، می‌گوید: از ۶۵۰ درخت انارِ باغش تنها ۸ درخت از این آفت در اَمان مانده است.

نماتد؛ سرطان خاک
آقای محمدزاده کارشناس کشاورزی می‌گوید: نماتد که به انگل زمین یا سرطان خاک معروف است، موجودات میکروسکوپی خاک زی هستند که به طور تقریبی در هر یک گرم خاک مرطوب ۵ تا ۱۰۰ عدد وجود دارد و با هر گونه تغییر در اکوسیستم خاک، جمعیت شان می‌تواند بی رویه رشد و خاک را مسموم و سرطانی کنند.

این محقق کشاورزی، محیط‌های گرم با زمستان کوتاه را برای رشد و زندگی این کرم‌های لوله‌ای، ایده آل می‌داند و ادامه می‌دهد: در بین کرم‌های نماتد، دسته‌ی نر به شکل کامل یک کرم است و دسته‌ی ماده گلابی شکل هستند، کرم ماده تولید تخم می‌کند و از تخم‌ها در یک کیسه‌ی ژلاتینی محافظت می‌کند. تخم‌ها در داخل و خارج بافت ریشه درخت وگیاه گذاشته می‌شوند و پس از گذر از زمستان در بهار شکسته و به گیاه حمله می‌کنند.

او می‌گوید: فصل بهار با آغاز فعالیت درختان، فعالیت بیماری نماتد هم شروع می‌شود، در این زمان بیماری اوج رشد و قدرت خود را طی می‌کند و رفته رفته درخت دچار زوال می‌شود.

به گفته آقای محمدزاده، برخی نماتد‌ها از جمله نماتد ریشه گرهی به علت رشد بی رویه می‌توانند به عامل سرطان زا در خاک تبدیل شوند و با ایجاد گره یا همان غده‌ها در ریشه زراعت هایی، چون صیفی جات، چغندر، و مرکبات عامل نابودی گیاه شوند.

بر اساس تحقیق کارشناسان، نماتد نخستین بار در سال ۱۸۵۵ توسط برکلی (Berkeley) در گلخانه‌ای در انگلستان روی ریشه‌های خیار مشاهده شد. در ایران نخستین بار سال ۱۳۳۵ روی ریشه گوجه فرنگی در قصر شیرین مشاهده شد.

به گفته آقای محمدزاده کارشناس کشاورزی، این آفت سال‌های گذشته در استان فارس خسارت‌های بسیار سنگینی به محصولات مختلف باغی و صیفی از جمله مرکبات وارد کرده است.

عوامل تاثیرگذار در ایجاد و توسعه انگل زمین

آقای خواجه باغدار کازرونی که نماتد حاصل زحمات چند ساله اش را به مرز مرگ رسانده است، می‌گوید: با مشاهده زوال در باغ برای نجات درخت‌ها به هر توصیه‌ای عمل کردم؛ استفاده از مواد غذایی، ریز مغذی، سموم مختلف تا بریدن شاخه‌های درختان. ولی هیچ کدام چاره ساز نبود.

به گفته‌ی محمدزاده این کارشناس کشاورزی، استفاده بی رویه از سموم و کود‌های شیمیایی سبب برهم خوردن اکوسیستم طبیعی خاک و در نتیجه برهم خوردن تعادل جمعیتی کرم خاکی و نماتد در خاک می‌شود.

او می گوید: این انگل زمین می‌تواند از راه‌های زیر منتقل شود:

۱- آب‌های زیرزمینی
۲- تایر ادوات و ماشین آلات
۳- کف پا
۴- نهال‌های آلوده

به گفته آقای محمدزاده، تغییر شرایط محیطی هم در توسعه و ابتلای کشت به بیماری نماتد موثر است و از دیگر عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- افزایش pH و Ec آب و خاک مخصوصا خاک اطراف ریشه
- ضعف عمومی در گیاه به علت کوددهی نامناسب

علائم و خسارات نماتد‌ها
علی روشن بخش دکترای بیماری‌های گیاهی و مشاور کشاورزی هم مهم‌ترین علامت این آفت را بروز زوال تدریجی در درختان می‌داند و می‌گوید: با توجه به اینکه این آفت در ریشه رشد می‌کند و مانع رسیدن مواد غذایی به گیاه می‌شود، در این روند سایز برگ‌ها و میوه‌ها کوچک‌تر شده، برگ‌ها زرد و رنگ پریده و پیچ خورده می‌شوند.

این مشاور کشاورزی می‌افزاید: هر چه درخت قوی‌تر و مسن‌تر باشد علائم در آن دیرتر بروز پیدا می‌کند بنابراین برای بررسی دقیق‌تر این آفت بایستی حتما ریشه‌ها باز و مشاهده شوند.

او ادامه می‌دهد: ریشه‌های آلوده به نماتد معمولا ضخیم‌تر و تیره‌تر از ریشه‌های سالم هستند و با بررسی میکروسکوپی می‌توان بدن متورم شده نماتد‌های ماده و یا ماده ژلاتینی روی سطح ریشه را مشاهده کرد. به علت همین ماده ژلاتینی معمولا در ریشه‌های آلوده خاک به سطح ریشه چسبیده و به راحتی تمیز نمی‌شوند.

این کارشناس بیماری‌های گیاهی می‌گوید: میزان زوال درخت بستگی به فاکتور‌های مختلفی از جمله سن درخت، رقم درخت، کیفیت خاک و تغذیه، میزان ویرولانس نماتد، جمعیت آن و حساسیت پایه درخت دارد و درختانی که به نماتد آلوده می‌شوند معمولا نسبت به عوامل دیگر نظیر شوری، سرما، گرما، خشکی و سایر بیماری‌ها مقاومت کمتری دارند.

درمان های بی نتیجه
آقای خسرویان دیگر باغدار کازرونی که از سال ۹۷ باغ مرکباتش به این زوال گرفتار شده است، می‌گوید: برای نجات درختان از مرگ با کارشناسان کشاورزی متعددی مشورت کردم، ولی راهکار‌هایی که ارایه می‌کردند علاج کننده نبود و با آزمایش خاک بود که متوجه علت زوال شدم.

او تاکید می‌کند: برخی کارشناسان ۲ نمونه سم خارجی را معرفی کردند که به علت تحریم‌ها در بازار موجود نبود و برای تهیه شان باید هزینه‌های گزافی پرداخت می‌کردم.

این باغدار می‌گوید: به واسطه یکی از کارشناسان جهاد کشاورزی کازرون با گروهی در پارک علم و فن آوری شیراز آشنا شدم که بر روی این آفت خاک زی تحقیق و پژوهش می‌کردند و توانسته بودند چند باغ را از مرگ نجات دهند.

بالازدن آستین همت محققان شیرازی برای درمان سرطان خاک

آقای فرح بخش مدیر شرکت دانش بنیان فصل پنجم می‌گوید: باغ مرکبات آقای خسرویان یکی از چند باغی بود که به این آفت که همان سرطان خاک است مبتلا شده بود و به صورت تخصصی تحقیقات را در این باغ شروع کردیم.

او که ۶ سال است درباره نماتد تحقیق و پژوهش می‌کند، می‌گوید: بعد از آزمایش خاک باغ آقای خسرویان مشخص شد که میزان جمعیت نماتد خاک باغ بی سابقه و بیش از ۹ هزار است در حالی که این میزان باید بین۳۰۰ تا ۴۰۰ باشد.

آقای خشجان کارشناس گیاه پزشکی دانشگاه شیراز می‌گوید: تا کنون برای درمان نماتد از روش‌های شیمیایی و بیولوژیکی زیادی استفاده شده که درمان قطعی نداشته است.

او می‌افزاید: علاوه بر سموم شیمیایی از جمله راه‌کار‌هایی که کشاورزان برای جلوگیری از بوجود آمدن و کنترل این آفت استفاده کرده اند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
دادن یخ آب زمستانه، کاشت پیش از موعد، تناوب کاشت، تقویت ریشه گیاه، از بین بردن بذر آلوده در زمین، سوزاندن مزرعه در فصل پاییز، استفاده از ارقام مقاوم، ضدعفونی کردن خاک با حرارت خورشید یا مواد ضدعفونی کننده و تعویض یا از بین بردن قسمتی از خاک زراعی.

نماکوب؛ مَرهمی که به خاک جان می دهد

خوشبختانه با پیشرفت علم کشاورزی و تولید نهاده‌های به روز و موثر در حال حاضر موادی وجود دارند که مستقیما روی نماتد تاثیر گذاشته و بدون ضرر رساندن به سایر میکروارگانیسم‌های مفید آن را از بین می‌برند. البته استفاده از روش‌های مکمل و اصلاح و کنترل شرایط محیطی و خود گیاه هم نقش بسیار مهمی در کنترل بیماری نماتد در انواع کشت‌ها بازی می‌کنند.

آقای فرح بخش مدیر شرکت دانش بنیان فصل پنجم می‌گوید: این موجودات انگلی، یکی از خوراک‌های کرم خاکی است و در تحقیقاتم به این نتیجه رسیدم که استفاده بی رویه از سموم و کود‌های شیمیایی سبب برهم خوردن اکوسیستم طبیعی خاک و از بین رفتن کرم خاکی و در نتیجه برهم خوردن تعادل جمعیتی و افزایش نماتد‌ها شده است.

آقای فرح بخش به تلاش‌های چند ساله اش در این زمینه برای دست یابی به داروی سرطان خاک اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: با ترکیبات گیاهی و استخراج عناصر چوب توانستم ترکیبی گیاه پایه تولید کنم که سایه این تهدید را از سر باغ‌ها کم کنم.

این محقق شیرازی که با این دارو توانسته باغ‌های بیمار را به صورت کامل درمان کند، می‌گوید: این محلول که یک نوع کود داروست و پایه کاملا گیاهی دارد نه تنها خاک را تقویت و ضدعفونی می‌کند، می‌تواند با تغییر pH خاک، محیط را برابر رشد بی رویه نماتد‌ها اسیدی و جمعیت آن‌ها را کنترل کند.

آقای فرح بخش مدیر شرکت دانش بنیان فصل پنجم که محصول نماتد کش را با عنوان نماکوب به تولید آزمایشگاهی رسانده، در ۲ سال گذشته این محصول را به مرحله آزمایش بالینی رسانده و موفق به کنترل جمعیت نماتد در خاک و بازگرداندن درختان به محصول شده است.

این پژوهشگر شیرازی می‌گوید: این محلول با یک هشتم قیمت نمونه‌های خارجی موجود، تولید می‌شود و این مزیت رقابتی این محلول گیاهی است.

امید جوانه می زند

آقای خسرویان باغدار کازرونی که با استفاده از محلول نماکوب، باغش از مرگ نجات یافته، درمان کامل شده و به ثمر نشسته است، می‌گوید: این داروی داخلی از نظر هزینه بسیار به صرفه‌تر، قابل دسترس‌تر و اثر بخش‌تر از سم‌های وارداتی پیشنهادی برای درمان درخت‌های باغ است.

این باغدار کازرونی حالا با سبز شدن شاخه‌های خشک شده باغ مرکباتش، باز هم طلوع خورشید را از لا به لای شاخه‌های جان گرفته می‌بیند.