فقدان ظرفیت مطلوب صنایع تبدیلی در استان مرکزی، صادر کنندگان محصولات کشاورزی را با مشکلات جدی مواجه کرده است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز اراک؛ هنوز تولید کنندگان این بخش نتوانسته اند از ظرفیت واقعی صادرات انواع محصولات کشاورزی فرآوری شده به ویژه انار ساوه که سال ها به عنوان برندی جهانی آوازه و شهرتی برای خود کسب کرده، به خارج از کشوراستفاده بهینه کنند.
در شرایط کنونی و وجود کشورهای قدرتمند مثل چین در زمینه صنایع تبدیلی و بسته بندی که بازار محصولات فرآوری شده را در دنیا
استان مرکزی هم از این قاعده مستثنی نیست و با توجه به اینکه علاوه بر صنعتی بودن، در بخش کشاورزی هم با 90 هزار بهره بردار در فهرست 10 استان برتر ایران قرار دارد به خوبی می تواند در زمینه صنایع تبدیلی پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته باشد، اما چگونه...؟
به علت کمبود صنایع تبدیلی، نبود سردخانه و شرایط نامناسب نگهداری هر سال شاهد از بین رفتن انواع محصولات تولیدی کشاورزان استان مرکزی در بخشهای مختلف هستیم، البته در چند سال گذشته در زمینه ایجاد این صنایع توجه و نگاه ویژهای وجود داشته اما با این حال کافی نیست.
صنایع تبدیلی چیست...؟
در این صنعتِ تقریبا جدید، بسیار پویا و پول ساز با انجام کارهای مختلف روی محصولات زراعی، باغی، دام و طیور، شیلات، جنگل و
این صنایع همچنین انواع محصولات کشاورزی و دامی را به مواد مختلف و قابل مصرف تبدیل و رابطه با ارزشی بین کشاورزی و صنعت ایجاد میکنند.
به همین دلیل اکنون بسیاری از کشورهای جهان و در راس آنها چین از هر نوع سرمایه گذاری در این زمینه استقبال کرده و روز به روز بر توان اقتصادی و رقابتی خود در بازار جهانی برای کنترل و تصاحب بخش اعظمی از آن می افزایند.
صنایع تبدیلی، ضرورتی مغفول مانده...
تنها با کمی تحقیق در بازار جهانی صنایع تبدیلی به این نتیجه می رسیم که این صنایع در ایران از تولد تا کنون با مشکلات و چالشهای زیر ساختی و اساسی مواجه بوده و تا به امروز نیز مسیری را پیموده که گویی متولی خاصی برای این صنعت مهم و پول ساز در کشور وجود ندارد و این طفل یتیم کماکان بی سرپرست مانده است.
ضرورت توسعه صنایع تبدیلی...
با وجود همه مشکلات موجود بر سر راه توسعه فرآوری و بسته بندی محصولات کشاورزی و صادرات آنها به خارج از کشور با هدف
این صنعت مهم علاوه بر افزایش بهره وری، ایجاد فرصتهای شغلی، پیوند با دیگر بخشهای اقتصادی و کاهش نابرابریهای منطقهای، تامین کننده امنیت غذایی کشور هم هست.
استان مرکزی به دلیل بهره مندی از سه هزار واحد کوچک، متوسط و بزرگ صنعتی، علاوه بر داشتن زمینه های بسیار مطلوب برای توسعه صنایع تبدیلی همیشه به عنوان یکی از اهرم های اتکای توسعه اقتصادی کشور مد نظر بوده و امید آن می رود مسئولان با نگاه ویژه به این توانمندی ها با چاره اندیشی و استفاده از راهکارهای هوشمندانه و راهبردی در مسیر توسعه بیش از پیش این صنعت نوپا گام های موثری بردارند.
تاثیر صنایع تبدیلی به عنوان مزیتی انکارناپذیر در ارزش افزوده محصولات...
بدون تردید صنایع تبدیلی در جهان با ویژگی های خاص خود از جمله ایجاد ارزش افزوده بالا، تقویت و افزایش صادرات غیرنفتی، کاهش ضایعات و توسعه اشتغال، با فرآوری تولیدات کشاورزی از طریق تغییرات فیزیکی، شیمیایی، ذخیره سازی، بسته بندی و توزیع؛
670 هزار هکتار زمین باغی و کشاورزی در استان مرکزی وجود دارد و یک و دو دهم درصد تولیدات کشاورزی مازاد بر نیاز این استان هم به سایر مناطق کشور ارسال میشود.
اگرچه اکنون حدود 4 هزار نفر در 224 واحد فعال صنایع تبدیلی برای فرآوری انواع محصولات کشاورزی در استان مرکزی چرخ این صنعت سودآور را می چرخانند، با این حال با توجه به ظرفیت بالای استان مرکزی که پیشتر هم به آنها اشاره کردم، این تعداد صنایع تبدیلی در استان کافی نبوده و لازم است گام های بلندتری در مسیر تحقق توسعه این بخش مهم برداشته شود.
کمبود صنایع تبدیلی در استان مرکزی...
از ضرورت وجود و توسعه صنایع تبدیلی گفتم و اینکه استان مرکزی در این زمینه هنوز هم نتوانسته به ظرفیت و جایگاه مطلوبی که شایسته آن است دست یابد.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی برای فرآوری محصولات باغی را از جمله مشکلات کشاورزان استان مرکزی دانسته و می گوید: 20 تا 25 درصد محصولات باغی استان به علت فقدان فرآوری و بسته بندی مناسب در مسیر تولید تا مصرف، هنگام حمل محصول و در فروشگاهها از بین رفته و به دست مصرف کننده نمیرسد.
در سال نود وهشت، 480 هزار تن انواع محصولات کشاورزی مثل انگور، انار، پسته، سیب، گردو، بادام و محصولات دانهدار از سطح 72 هزار هکتار از باغ های استان مرکزی برداشت شد که از ظرفیت بالای استان برای توسعه صنایع تبدیلی حکایت دارد, اما متاسفانه نقص فاحش در این بخش بنا به هر علتی پاشنه آشیل صادرات محصولات کشاورزی استان مرکزی است.
به گفته زارعی گیاهان دارویی به ناچار باید فرآوری شوند و در صورتی که با حمایت مسئولان کارگاههای صنایع تبدیلی به میزان کافی در استان مرکزی احداث شوند از ارسال این محصولات خام برای فرآوری به سایر مناطق کشور جلوگیری میشود.
چالش های پیش روی صنایع تبدیلی...
به گفته حسین زمانی کمبود سرمایه در گردش از دیگر مشکلات واحدهای صنایع تبدیلی استان مرکزی است و این مهم چوبی است لای چرخ این صنعت و سبب کاهش توان خرید محصولات خام کشاورزی، فراوری و فروش آنها می شود.
ظرفیت های استان مرکزی برای توسعه صنایع تبدیلی...
استان مرکزی با یک میلیون و 414 هزار نفر جمعیت و 12 شهرستان علاوه بر صنعت، در بخش کشاورزی هم نقش آفرینی میکند، به
استقرار ایستگاه انار ساوه، پژوهشکده گل و گیاهان زینتی محلات، ایستگاه ملی تحقیقات لوبیای خمین، شعبه ششم تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی، ایستگاه تحقیقات ماهی زینتی و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی هم از ظرفیت های علمی و تحقیقاتی استان مرکزی است که از داشتن زمینه مستعد برای ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی حکایت دارد.
نقش موثر صنایع تبدیلی در توسعه روستایی...
صنایع تبدیلی با استفاده از بازاریابی بهتر محصولات کشاورزی، ایجاد اشتغال، کاهش ضایعات و افزایش درآمد روستاییان علاوه بر کمک به توسعه اقتصاد شهری نقش موثری در توسعه اقتصاد روستایی دارد.
راهبرد ایجاد و توسعه این صنایع به علت استعداد بالای کشاورزی در استان مرکزی و وجود نیروهای متخصص می تواند ضمن حل مشکلات بخش کشاورزی مسیر رسیدن به توسعه روستایی را، هم در استان و هم در کشور هموار کند.
این مزیت ها تنها به نکات بیان شده در زمینه تقویت بنیه اقتصادی روستاها ختم نمی شود بلکه از نگاهی دیگر، این صنایع با هدف جلوگیری از ضایعات و افزایش میزان ارزش افزوده سهم مهمتری در رشد اقتصادی روستاهای کشور دارند.
با توجه به رشد روز افزون جمعیت و سکونت تعداد قابل توجهی از مردم استان مرکزی در مناطق روستایی و امکان پذیر نبودن نگهداشت جمعیت رو به رشد، با اتکا به توان بخش کشاورزی ضرورت دارد مسئولان نسبت به احداث و گسترش صنایع تبدیلی در روستاها به عنوان یک فعالیت اشتغالزا و نسبتا کم هزینه بیشتر توجه کنند.
اهمیت توسعه عدالت محور صنایع کشاورزی...
با بیان دلایل مختلف درباره موضوع مورد بحث، دیگر نباید بر کسی پوشیده باشد که ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی کشاورزی نقش
شناخت مشکلات موجود در مسیر توسعه عدالت محورِ این صنعت و واکاوی راهکارهای آن می تواند چشم انداز روشنی از تحقق توسعه عدالت محور در استان های کشور و به خصوص استان مرکزی ترسیم کند.
این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که وجود عدالت در همه زمینه ها موجب پیشرفت و تعالی می شود و اگر محور اقتصاد جوامع قرار گیرد بدون شک شاهد حرکت شتابان قطار توسعه اقتصاد کشور روی ریل عدالت گستری خواهیم بود.
قطب صنعت ایران محروم از صنایع تبدیلی...
در حالی باید صنایع تبدیلی را حلقه مفقوده بخش کشاورزی در استان مرکزی به عنوان قطب صنعت ایران بدانیم که فقدان این صنایع
در حالی که حدود 12 درصد تولید ناخالص، ناشی از بخش کشاورزی است، اما انباشت در این بخش کمتر از 5 درصد است و بنابراین استهلاک در آن، رو به افزایش و بهره وری رو به کاهش گذاشته و همین موضوع سبب افزایش قیمت محصولات کشاورزی می شود.
در نتیجه سرمایه گذاری در صنعت کشاورزی به ویژه صنایع فرآوری و تبدیلی علاوه بر سود دهی بسیار زیاد برای سرمایه گذاران، از موثرترین استراتژیهای کاهش فقر و در عین حال نیز عامل بهبود توسعه پایدار محسوب می شود.
به نظرم این موضوع می تواند بهترین بهانه و فرصت برای جذب سرمایه گذار در بخش صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی در استان مرکزی باشد.
وقتی محصولات کشاورزی دورریز میشود...
همانطور که پیش تر هم بیان شد علت اصلی ضایع شدن بخش عمده ای از تولیدات کشاورزی در کشور و به ویژه در استان مرکزی نبود
با این وصف اکنون بیش از 30 درصد تولیدات کشاورزی در ایران بر اثر عوامل فیزیکی و شیمیایی در چرخه تولید اعم از کاشت، داشت، برداشت و مرحله پس از برداشت محصول ضایع شده و از بین میرود که ارزش ضایعات این حجم از محصول در کشور رقمی تکان دهنده بین 3 تا 5 میلیارد دلار در سال برآرود شده است.
این درحالی است که با برنامه ریزی صحیح مسئولان استان مرکزی برای توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری بخش کشاورزی و حمایت از سرمایه گذاران این بخش مقادیر قابل توجهی از خسارت سنگین که صدمات جبران ناپذیری به کشاورزی و پیکر اقتصاد استان وارد می کند، با قرار گرفتن در فهرست صادرات به ارزش افزوده تبدیل می شود.
ضرورت حمایت از سرمایهگذاران...
آنطور که علی صفری گفته: صنایع تبدیلی سبب ایجاد ارزش افزوده، افزایش میزان اشتغال، پایداری تولید، صادرات محصولات فرآوری شده، کاهش ضایعات محصولات کشاورزی و همچنین تقویت بینه اقتصادی و افزایش درآمد کشاورزان میشود.
موضوع مهمتری که علی صفری به آن اشاره می کند این است که در حوزه صنایع تبدیلی برای 451 نفر شغل ایجاد شده که نسبت به برنامه ششم توسعه 54 درصد افزایش دارد.
اهتمام مجلس بر توسعه صنابع تبدیلی...
اگر آمارهای موجود در بخش کشاورزی و دورریز محصولات خام این بخش به علت نبود صنایع تبدیلی را بررسی کنیم به آسانی به ضرورت وجود بخش صنایع تبدیلی و فرآوری پی می بریم.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی معتقد است یکی از راههای افزایش بهره وری در حوزه کشاورزی ایجاد صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی است.
خام فروشی، آفت صادرات...
نظری با تاکید بر اینکه خام فروشی آفت صادرات است می گوید: متاسفانه در چند سال اخیر نگاه مسئولان اقتصادی کشور از صادرات
به اعتقاد او چون تقویت بخش کشاورزی از طریق توجه به تسهیل فرآیند صادرات با رویکرد ایجاد صنایع فرآوری و تبدیلی میتواند ارزآوری لازم برای جبران کسری فروش نفت و تبدیل رویکرد تامین صنایع ارزی را به خوبی پوشش دهد، پس می تواند منبع درآمد ارزی پایدار نیز برای کشور محسوب شود.
هدر رفت محصول به علت نبود صنایع تبدیلی...
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی می گوید: به علت فقدان صنایع تبدیلی، سالانه حدود 25 درصد محصولات کشاورزی استان به ویژه محصولات باغی به ضایعات تبدیل میشود.
72 هزار هکتار باغ در استان مرکزی شامل درختان میوههای دانهدار، هستهدار و دانهریز وجود دارد و عمده محصولات آنها هم شامل انگور، انار، پسته، گردو، سیب و هلو است.
خام فروشی 70 درصد پسته استان مرکزی...
به گفته مجید آنجفی این میزان به رفسنجان منتقل و پس از فرآوری و بسته بندی به خارج از کشور صادر می شود.
این بدان معناست که به جای آنکه سود سرشار صادرات این نوع محصولات فرآوری شده مستقیم به جیب کشاورزان استان مرکزی بریزد دو دستی تقدیم سرمایه گذاران دیگر استان ها می شود.
جایگاه کشاورزی، همپای صنعت...
ایجاد صنایع تبدیلی در بخش کشاورزی در سند چشمانداز توسعه کشور پیشبینی شده و این موضوع ضرورت ایجاد این صنایع را
کارشناس حوزه کشاورزی در اینباره میگوید: با توجه به ظرفیتهای استان مرکزی و وفور و تنوع محصولاتی مثل پسته، انار، کشمش و انواع فرآوردههای لبنی، گلاب و عرقیات گیاهی، وجود صنایع تبدیلی برای تکمیل چرخه تولید و کسب سود فراوان از آن بیش از هر زمان دیگری ضرورت می یابد.
محمدرضا نعمتی معتقد است می توانیم با ایجاد کارخانههای صنایع تبدیلی و تکمیلی از هدر رفت محصولاتی که به علت مازاد بودن از بین میروند جلوگیری و آنها را به محصولاتی قابل عرضه در بازار تبدیل و امکان صادرات را هم فراهم کنیم.
صنایع تبدیلی، راه نجات از بن بست اقتصاد نفتی...
حمایت از صنایع تبدیلی در بخش کشاورزی استان مرکزی میتواند نقش بسیار مهمی در شکوفایی این بخش مهم و استراتژیک ایفا کند و تأثیر قابل توجهی در توسعه پایدار این حوزه و ایجاد اشتغال مولد و پایدار در مناطق روستایی داشته باشد.
سخن به گزاف نیست اگر بگویم توسعه صنایع تبدیلی بخش کشاورزی با هدف افزایش ارزش افزوده محصولات، یکی از بهترین راهکارهای توسعه همه جانبه اقتصادی و اجتماعی به ویژه در بخش اشتغال روستایی است و از مهاجرت بی رویه روستاییان به شهرها جلوگیری می کند.
استان مرکزی، بهشت فرصت ها...
استان مرکزی می تواند بهشت فرصت ها باشد اگر با ایجاد زیرساخت های لازم و تبدیل تهدیدها به فرصت ها مجالی به خام فروشی داده نشود و اگر هر سال با تبدیل نشدن 25 درصد محصولات کشاورزی و باغی به ضایعات، سالانه 10 هزار میلیارد تومان از جیب کشاورزان و تلاشگران صنایع تبدیلی استان بیرون نرود.
اکنون می خواهم با این مقدمه شما را به کارخانه ای کوچک، اما با مدیران و کارکنانی بسیار خلاق و کاردان در آشتیان ببرم که مدیر آن توانسته با تلاش های مداوم و استفاده از اندیشههای ناب ثروت آفرینی کند.
آغازی کوچک به امید نتایجی بزرگ...
مدیرعامل این واحد تولیدی با حفظ سرمایه در گردش خود و با بهره گیری از ظرفیت موجود منطقه با تجهیز سوله ای متروک در
آقای امامی اکنون توانسته پس از سال ها تلاش در فرآیند توسعه، دست 75 نفر را به کار بند کند.
اراده و همدلی رمز موفقیت...
او و جوانان آشتیانی با اراده و همدلی عملی کردن شعار ما می توانیم اکنون صنعت سودآوری را در آشتیان بنیان کرده اند که در سال
باور کردنش شاید کمی سخت باشد که بدانید بیش از 70 نوع محصول فرآوری شده تنها در همین کارگاه کوچک تهیه و به بازار سراسر کشور عرضه می شود.
قسمت جالب تر موضوع آن است که ارزش افزوده ای که این صنعت برای کارآفرینش به ارمغان آورده بیش از 2 تا 3 برابر ارزش محصول خام آن است و این یعنی تبدیل اندیشه به بهترین فرصت برای ثروت اندوزی.
صادرات، ایستگاه بعدی توسعه...
اکنون در همین واحد صنعتی کوچک با کمی خلاقیت محصولات تولیدی به صورت متفاوت و مشتری پسند بسته بندی می شوند تا با
امامی مقصد محصولات این کارگاه کوچک اما پویا و پولساز را فروشگاههای بزرگ زنجیرهای کشور عنوان کرد و رایزنی برای صادرات کالاهای خود به بحرین، ترکیه و افغانستان را ایستگاه بعدی توسعه کارش می داند.
تولید 90 میلیون تن محصول در 7 هزار واحد صنایع تبدیلی کشور...
با وجودی که اکنون هفت هزار واحد کوچک و بزرگ در حوزه صنایع تبدیلی و تکمیلی در ایران فعال هستند و سالانه 20 میلیون دلار ارزآوری دارند، اما تردید نکنید که ایران باید برای رسیدن به رقبای سرسخت جهانی بیش از ظرفیت کنونی برای توسعه صنعت تبدیلی تلاش کند.
تولید سالانه 90 میلیون تن محصول و جایگاه دهم ایران در رقابت جهانی محصولات کشاورزی، توسعه صنایع تبدیلی را بیش از هر زمان دیگری به مسئولان گوشزد می کند.
گمان می کنم اینک بر همگان آشکار شده که با راه اندازی صنایع تبدیلی در کشور به ویژه در استان هایی که در بخش کشاورزی ظرفیت تولید بیشتری دارند تا چه اندازه می توان ضمن جلوگیری از هدر رفت محصولات خام کشاورزی، ارزآوری بالایی هم برای کشور به ارمغان آورد.
حرف آخر...
اکنون بر کسی پوشیده نیست که صنایع فرآوری و بسته بندی بخش کشاورزی در ایران به هر دلیل موجه یا علت غیر موجه رشد مناسبی نداشته است.
این چالش جدی در صنعت کشور می تواند ناشی نبود برنامه ریزی قوی، نداشتن استراتژی راهبردی مناسب، اجرای ضعیف سیاست های اقتصادی خرد و کلان، ضعف مدیریت مسئولان و مهمتر از همه فقدان حمایت دولت از صنعتگران و سرمایه گذاران این بخش باشد که نتوانسته نقش لازم را در توسعه کشاورزی به ویژه از طریق ایجاد بازار پردرآمد برای کشاورزان خرده مالک ایفا کند.
با همه این اوصاف صنایع تبدیلی به عنوان حلقه مفقوده تولیدات کشاورزی در استان مرکزی همچنان بی نشان و گمنام باقی مانده و دستیابی به چشم انداز توسعه را در این زمینه با چالش جدی رو به رو کرده است.
به دیگر سخن با توجه به اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد و خودکفایی کشور و منابع مالی که در این بخش به کار گرفته میشود، باید برای جلوگیری از هدررفت این منابع و مهمتر از آن محصولات کشاورزی و باغی در استان مرکزی که در کشاورزی نیز همچون صنعت دارای جایگاه خوبی در کشور است، با ایجاد و تقویت زیرساختهای صنایع تبدیلی، اقدامات موثری انجام شود./
نویسنده : سید احمد طباطبایی