تغییر اقلیم یکی از چالش‌هایی است که بشر در قرن بیست و یک با آن مواجه است و به عنوان یک تهدید بالقوه، محیط‌های طبیعی و انسان ساخت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در گذشته تغییرات آب و هوایی الگوی زندگی انسان‌ها را تغییر می‌داد، اما امروزه انسان‌ها با فعالیت‌هایشان موجب تغییراتی در آب و هوای جهان شده‌اند. تغییر اقلیم یکی از چالش‌هایی است که بشر در قرن بیست و یک با آن مواجه است و به عنوان یک تهدید بالقوه، محیط‌های طبیعی و انسان ساخت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
امروزه رخداد تغییر اقلیم و گرمایش جهانی ذهن همه اندیشمندان و پژوهشگران را به خود جلب کرده است. افزایش طول دوره رشد، افزایش دما و ذوب شدن یخ‌های قطب شمال و بالا آمدن تراز آب‌ها، کاهش بارش و خشکسالی‌های پیاپی و شدید، افزایش رخداد سیلاب، امواج گرمایی و کاهش امواج سرما به عنوان نشانه‌هایی از تغییر اقلیم، موجب مشکلات اقتصادی و اجتماعی فراوانی در سراسر جهان شده‌اند. در چند سال اخیر شدت تغییرات بیشتر شده است. سرعت تغییر اقلیم به دلیل مداخله بشر در اکوسیستم طبیعی به گونه‌ای بوده است که بررسی اثرات تغییر اقلیم بر کلیه فعالیت‌های بشری در محافل علمی از حساسیت خاصی برخوردار شد. در عصر حاضر تغییر اقلیم به عنوان مهمترین تهدید برای توسعه پایدار، کشاورزی و امنیت غذایی مطرح است.
تغییرات اقلیمی عامل تشدید بلایای آب و هوایی در ۲۰۲۰
بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که خسارت ۱۰ فاجعه آب و هوایی مخرب در جهان حدود ۱۵۰ میلیارد دلار برآورد شده که این رقم نسبت به سال ۲۰۱۹ روند افزایشی داشته و نشان دهنده تاثیرات طولانی مدت گرم شدن کره زمین است.
همچنین وقوع این حوادث آب و هوایی مخرب و سهمگین به فوت دستکم ۳۵۰۰ نفر و آوارگی بیش از ۱۳.۵ میلیون نفر دیگر منجر شده است.از وقوع آتش سوزی‌های مهیب جنگلی استرالیا در ماه ژانویه گرفته تا وقوع طوفان‌های سهمگین در ماه نوامبر، در واقع هزینه واقعی بلایای آب و هوایی بسیار بالاتر بوده، زیرا بیشتر این خسارات شامل بیمه نبوده است.
همچنین بر اساس بررسی سالانه سازمان غیردولتی جهانی Christian Aid با عنوان "هزینه سال ۲۰۲۰ را حساب کنید: سال تجزیه آب و هوا"، بار هزینه‌ها به طور نامتناسبی متوجه ملت‌های فقیر بوده است.در این گزارش که با استناد به مطالعه منتشرشده در مجله لانست بوده، آمده است: فقط چهار درصد از خسارات اقتصادی ناشی از حوادث شدید آب و هوایی در کشور‌های کم درآمد مشمول بیمه بوده در حالیکه این رقم در کشور‌هایی با اقتصاد‌های پردرآمد ۶۰ درصد است.
حوادث شدید آب و هوایی از مدت‌ها پیش از شروع گرم شدن کره زمین ناشی از فعالیت بشر و بروز اختلال در سیستم آب و هوایی کره زمین، انسان‌ها را دچار مشکل کرده بود. اما بررسی بیش از یک قرن اطلاعات مربوط به دما و بارش در کنار چندین دهه داده ماهواره‌ای در مورد طوفان‌ها و افزایش سطح دریا تاکید دارد که دمای سطح زمین تاثیر این حوادث را تشدید می‌کند.
نظریه گلخانهای؛ اصلی‌ترین عامل موثر بر تغییر اقلیم
تاکنون نظریات متعددی در خصوص عوامل موثر بر تغییر اقلیم ارائه شده است که می‌توان به نظریه‌های چگالی انرژی خورشیدی ورودی به کره زمین و گردوغبار‌های آتشفشانی اشاره نمود. ولی اصلی‌ترین و پرطرفدارترین آن‌ها، نظریه گلخانهای است.
تغییر آب و هوا باعث بی‌ثباتی در جهان خواهد شد
افزایش دما بدین معنا نیست که افزایش دمای زمین و تغییر آب وهوا یکی هستند. برخی مناطق جهان گرمای بسیار زیاد و خشکسالی را تجربه می‌کنند؛ در حالی که مناطق دیگر شاهد سرمای نامتناسب هستند.
تغییر دما شدیدترین جنبه تغییر آب و هوا محسوب نمی‌شود. تغییر آب و هوا باعث بی‌ثباتی در جهان خواهد شد. این آشوب‌ها باری بر دوش نهاد‌های مدنی و نظامی در جهان خواهند بود. طبق گزارش شورای ملی اطلاعات تا سال ۲۰۲۵رشد بی‌سابقه اقتصادی در کنار بیش از ۱.۸ میلیارد انسان فشار زیادی روی منابع- به ویژه انرژی، غذا و آب خواهد گذاشت؛ کابوس کمبود نمایان می‌شود، زمانی که تقاضا بر عرضه پیشی می‌گیرد. تغییر آب و هوا تأثیرات کوتاه مدت بیش از حدی بر روی کشور‌های فقیر به ویژه در آفریقا و آسیا خواهد گذاشت. طی ۱۰سال آینده بسیاری از کشورها در این منطقه با مشکلات آبی نظیر خشکسالی، سیل و کیفیت ناچیز آب مواجه خواهند شد. کشور‌های ضعیف به دلیل عدم توانایی در تحمل شوک‌های ناگهانی (مانند خشکسالی) و فشار‌های طولانی مدت (مانند کاهش محصول کشاورزی) دچار مشکلات فراوانی خواهند شد.
مطالعات نشان داده است افزایش درجه حرارت، موجب بالا رفتن ۳۱ تا ۴۱ درصدی میزان تبخیر و تعرق و کاهش ۰۱-۴۱ درصدی تولید برخی از محصولات، به ویژه در عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر از ۴۵ درجه خواهد شد. در نتیجه مناطق اطراف کمربند خشک کره زمین، که ایران، افغانستان و پاکستان و کشور‌های آفریقایی را شامل می‌شود، دچار خشکسالی، سیل، آتش‌سوزی و... خواهند شد. این درحالی است که مناطق پوشیده از برف و یخ واقع در عرض‌های جغرافیایی بالاتر، مانند: روسیه و اسکاندیناوی از تغییرات اقلیمی و افزایش دما، به نحو مثبت برخوردار شده و اراضی این مناطق با ذوب و از دست دادن یخ، مستعد کشاورزی و دامداری می‌شوند. در اثر تغییرات آب و هوایی، عرض‌های جغرافیایی بالا به دلیل افزایش دما، فصل زراعی طولانی‌تر، تراکم گیاهان، افزایش فتوسنتز و بهبود عملکرد محصولات زراعی را تجربه خواهند کرد؛ درحالی‌که در عرض‌های جغرافیایی پایین، افزایش دمای هوا مشکلات و تنش‌های محیطی همچون تنش خشکی را ایجاد کرده و عملکرد محصولات کشاورزی را محدود می‌کند. در عرض‌های معتدل نیز با افزایش دما، مشکل بهاره سازی گیاهان و به دنبال آن، کاهش عملکرد آن‌ها به وجود خواهد آمد.
اثر تغییر اقلیم بر حیات وحش
همچنین پژوهشگران تأثیر تغییر اقلیم را بر گونه‌های گیاهی و جانوری مطالعه نموده و به این نتیجه دست یافته‌اند که جانوران و گیاهان، تنها در شرایط اقلیمی خاص می‌توانند زندگی کنند و تغییر اقلیم باعث بیماری و آسیب دیدگی آن‌ها می‌شود.
برای مثال تغییر محل رویش طبیعی گونه‌های گیاهی جنگلی، به‌خصوص گونه‌های مقاوم و انقراض گونه‌های نیمه مقاوم از نمونه‌های این تاثیرات است. رویش طبیعی گیاهان جنگلی آشفته شده و منجر به کاهش تولید چوب و محصولات غیر چوبی در جنگل می‌شود. افزایش سطح آب دریا در خلیج فارس و دریای عمان باعث تخریب جنگل‌های دریایی حرّا (مانگرو) می‌شود. در اثر کاهش مقدار علوفه در جنگل‌ها، که می‌تواند در برخی موارد نشانه‌ای از شروع بیابان‌زائی باشد، شرایط زیست محیطی برای حیات وحش در مناطق جنگلی به سرعت نامساعد می‌شود. افزایش دما و خشکسالی باعث تخریب پوشش گیاهی شده و به پیامد آن فرسایش خاک تسریع می‌گردد که در نهایت به علت تضعیف ظرفیت‌های اکولوژیکی منطقه در اثر این تخریب‌ها پیامد‌های اجتماعی ناگواری نظیر مهاجرت اتفاق می‌افتد.
تغییر اقلیم منجر به افزایش بیماری‌های قلبی و عروقی
همچنین آن‌ها اثر تغییر اقلیم را بر سلامت انسان بررسی نموده و نتیجه گیری کرده‌اند که تغییر اقلیم موجب بروز مشکلات و بیماری‌هایی برای انسان می‌شود. انتظار می‌رود که گرم شدن زمین منجر به افزایش بیماری‌های قلبی و عروقی، تنفسی و بیماری‌های عفونی و میکروبی شود.
برای مثال مشخص شده است تغییر اقلیم و تغییرات دما انتشار بیماری‌ها به ویژه بیماری‌های منتقله از ناقلین را تحت تاثیر قرار می‌دهد و همچنین موجب تغییر در انتشار بیماری‌های مشترک بین حیوان و انسان را فراهم می‌کند و بدین طریق زمینه برای نوپدیدی و باز پدیدی بیماری‌های عفونی مساعد می‌شود. به طور مثال بر اساس مستندات موجود باد‌های فصلی و بارندگی‌های شدید باعث بروز همه گیری ناشی از کوکسیدیوئیدومایکوز در جنوب ایالات متحده گردیده و زلزله سال ۱۹۹۴ نیز مزید بر علّت شده و باعث انتشار اسپور قارچ‌ها در هوا و افزایش وسعت همه‌گیری شده است. همچنین در سال ۱۹۹۳ همه‌گیری مهلک بیماری تنفسی هانتاویروسی در جنوب غربی ایالات متحده، حادث گردیده و تا حدود زیادی به بارندگی‌های شدید و شرایط محیطی و افزایش جمعیت جوندگان آن منطقه، نسبت داده شده است.
صفر تا صد توافقنامه «تغییرات اقلیم» پاریس
در تاریخ ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ در پاریس، قراردادی برای مقابله با تغییرات اقلیمی و باز شدن گره‌ها برای اقدامات علیه تغییر اقلیم و همچنین سرمایه گذاری در جهت اقتصادی کم کربن، مقاوم، انعطاف پذیر و پایدار توسط ۱۹۵ کشور مورد توافق قرار گرفت.
مسئولیت کشورها در توافق پاریس
کشور‌های جهان در نشست پاریس پذیرفتند که برای دستیابی به هدف بلندمدت پیمان پاریس، هر پنج سال هدف‌های مربوط به کاهش حجم آلایندگی صنایع خود را بازنگری و اصلاح کنند. بیش از ۱۸۰ کشور جهان هدف‌های نخستین دوره کاهش آلایندگی خود را که باید تا سال ۲۰۲۰ محقق شود، ارایه کرده اند.
در حالی که انتظار می‌رود تنها کشور‌های توسعه یافته، میزان آلایندگی خود را به گونه‌ای چشمگیر کاهش دهند، کشور‌های در حال توسعه نیز تشویق شده اند تا متناسب با افزایش توانمندی هایشان، به تدریج برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای اقدام کنند. کشور‌های درحال توسعه تا زمانی که به آن درجه از توانمندی برسند، تنها باید مراقبت کنند که همزمان با رشد اقتصادی، انتشار گازهای گلخانهای را افزایش ندهند.
با توجه به این موضوع که هدف‌های اولیه‌ای که فعلا تعیین شده، آنقدر نیست که به دستیابی به هدف‌های بلندمدت کمک کند، بنابراین، توافق پاریس از دولت‌ها می‌خواهد که در چهار سال آینده، هدف‌های کنونی را بازنگری و در صورت امکان، آن‌ها را «بروزرسانی» کنند.
خروج رسمی آمریکا از توافق آب و هوایی پاریس
آمریکا در دوره زمامداری دونالد ترامپ روند خروج از پیمان‌های بین المللی را کلید زده و با بی اعتنایی به اثرات سوء این رویکرد مخرب از یکی از مهمترین توافقات زیست محیطی مربوط به حفاظت کره زمین از پدیده گرمایش یعنی توافق آب و هوایی پاریس خارج شد.
در این راستا ایالات متحده آمریکا که از یک سال پیش روند خروج از توافق آب و هوایی پاریس را آغاز کرده، روز چهارشنبه ۴ نوامبر به طور رسمی از این توافق خارج شد. دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا خروج خود از توافقنامه آب و هوایی پاریس را در ژوئن ۲۰۱۷ اعلام کرد. وی مدعی بوده که این سند زیست محیطی، تعهدات اقتصادی مبهمی را به شرکت‌ها و مالیات دهندگان آمریکایی تحمیل می‌کند. ترامپ همچنین تاکید کرده بود که واشنگتن می‌تواند با شرایط مطلوب تر، بار دیگر به این پیمان بازگردد. با این حال واشنگتن در سه سال گذشته عملا هیچ گام مثبتی در این زمینه برنداشته و در عین حال ترامپ بار‌ها به این توافق حمله کرد.
آمریکا که ادعای ابرقدرتی در جهان دارد، از بزرگترین مخالفان اقدامات موثر و جدی برای مقابله با پدیده گرمایش روز افزون کره زمین است. ترامپ صراحتا گفته بود که اعتقادی به مساله تغییرات آب وهوایی و گرمایش زمین ندارد و به همین دلیل آمریکا که یکی از بزرگترین عاملان انتشار گازهای گلخانهای است از مشارکت در اقدامات به منظور جلوگیری از گرمایش کره زمین کناره گرفته است.
با روی کار آمدن دولت جو بایدن، وی که در صدد جبران سیاست‌های دولت ترامپ بود، بعد از ۱۰۷ روز خروج از پیمان پاریس به این توافقنامه بازگشت.